Pomiary antropometryczne – rodzaje, wskaźniki. Co to jest antropometria ergonomiczna?

Pomiary antropometryczne pozwalają ocenić stan zdrowia pacjenta, jego rozwój oraz ryzyko wystąpienia różnych chorób. Co więcej, wykorzystywane są one również w ergonomii – dzięki nim można zaprojektować przyjazne człowiekowi środowisko pracy. Co jeszcze warto wiedzieć o pomiarach antropometrycznych? Odpowiadamy.

Czym są pomiary antropometryczne?

Pomiary antropometryczne dostarczają szczegółowych informacji o poszczególnych parametrach ciała. Obejmują one pomiary masy, wysokości oraz obwodów różnych jego elementów (przy czym najczęściej mierzy się obwód talii). Aby je wykonać, wykorzystuje się specjalne przyrządy. Jeśli chodzi o wymiary antropometryczne człowieka, można ich wyróżnić aż 130 – mowa tu tylko o tych, dla których ustala się wartości i umieszcza je w normach. Co więcej, aby wykonać omawiane pomiary, należy przeprowadzić badanie antropometryczne. Na czym ono polega? Najczęściej na sprawdzaniu wzrostu i masy ciała, a także mierzeniu obwodu szyi, talii, brzucha, ud, jak również bioder. 

Jeśli chodzi o pomiary antropometryczne, w swoich badaniach wykorzystuje je chętnie również dietetyka. Pozwalają one m.in. ocenić stan odżywienia pacjenta (i jego ryzyko zdrowotne) związany ze spożywaniem konkretnej żywności, wchłanianiem oraz wykorzystywaniem różnych składników odżywczych, a także wpływem czynników patologicznych na owe procesy.

Co to jest antropometria?

Sama antropometria człowieka to metoda badawcza, w ramach której wykonuje się pomiary porównawcze różnych elementów ludzkiego ciała. Dostarcza ona informacji o jego budowie, wielkości, jak również proporcjach. Antropometria klasyczna zajmuje się sylwetką wyprostowaną. Można wyróżnić dwa jej rodzaje: 

• antropometria statyczna – zajmuje się pomiarem cech o charakterze statycznym, w pozycji nieruchomej, stojącej lub siedzącej (wysokości, szerokości i głębokości, długości, obwodów, średnicy chwytów rękojeści, kątów między palcami ręki, współrzędnych sklepienia stopy); 
• antropometria dynamiczna – zajmuje się pomiarem cech o charakterze dynamicznym, które dotyczą zasięgu i rozpiętości ruchu (kątów odchylenia kończyn górnych i dolnych, kątów skrętu kończyn i ich części, kątów odchylenia i skrętów głowy, kątów odchylenia grzbietowego i podeszwowego stopy, kątów odchylenia ręki w uchwycie cylindrycznym). 

Antropometria ergonomiczna zajmuje się z kolei pozycją człowieka, który pracuje oraz wykonuje różne czynności. Wyniki pomiarów umieszczane są w tablicach składających się na atlas antropometryczny. 

Zastanawiasz się, czym są cechy antropometryczne człowieka? Są to cechy charakterystyczne dla członków danej populacji. Mają one ogromne znaczenie m.in. w projektowaniu struktury przestrzennej miejsca pracy oraz elementów, które się w nim znajdują.

Najczęściej wykonywane pomiary antropometryczne

Poniżej opisujemy najczęściej wykonywane pomiary antropometryczne człowieka. 

Pomiar masy ciała

Znajomość wartości masy ciała pozwala uzyskać dane o ilości białek, wody, tkanki tłuszczowej oraz masy kostnej pacjenta. Należy ją mierzyć przy użyciu ustandaryzowanej wagi. Mierzona osoba powinna stanąć na środku tego urządzenia, kierować wzrok przed siebie, a ciężar ciała rozłożyć po równo na obie nogi. 

Pomiar wysokości ciała

Jednym z najpopularniejszych pomiarów antropometrycznych jest pomiar wysokości ciała. Polega on na tym, aby wymierzyć odległość od podstawy do najwyższego punktu anatomicznego głowy, który określa się mianem vertex. Należy w tym celu skorzystać ze wzrostomierza. Pacjent powinien stanąć tyłem do niego, w pozycji wyprostowanej. 

Jak poznać, czy pacjent stoi w odpowiedni sposób? Wystarczy sprawdzić, czy jego głowa, ramiona, pięty i pośladki stykają się z urządzeniem. Należy zwrócić również uwagę na to, czy jego ręce leżą luźno wzdłuż ciała. Jeśli chodzi o samą głowę, powinna być ułożona ona tak, aby kość policzkowa znajdowała się w jednej linii z kanałem ucha. Przed rozpoczęciem mierzenia pacjent powinien zdjąć buty, ozdoby z włosów, nakrycie głowy, a nawet rozprostować skomplikowaną fryzurę. 

Pomiar wysokości ciała może być trudny u osób starszych, zwłaszcza gdy zmagają się one z deformacjami kręgosłupa. Wówczas jednak istnieje możliwość określenia wzrostu na podstawie innych pomiarów. Zwraca się w takich przypadkach uwagę np. na wysokość kolan w pozycji siedzącej bądź też rozpiętość ramion. Współczynnik wyliczany jest na bazie gotowych wzorów uwzględniających wiek i płeć.

Pomiar obwodu talii

Aby dokonać pomiaru talii, pacjent powinien najpierw wykonać kilka naturalnych oddechów – ważne, aby znajdował się wówczas w pozycji równoległej do podłogi. Badanie powinno przebiegać w pozycji wyprostowanej. Stopy powinny być złączone, a ciężar ciała równomiernie rozłożony na obie nogi. 

Pomiar fałdów skórno-tłuszczowych

Pomiaru grubości fałdów skórno-tłuszczowych dokonuje się po lewej stronie ciała, a konkretnie – nad mięśniem trójgłowym, czyli tricepsem (na tej samej wysokości, na której mierzy się obwód ramienia). Aby móc znaleźć to miejsce, pacjent powinien zgiąć rękę w łokciu pod kątem prostym. Oprócz tego pomiar fałdu skórno-tłuszczowego obejmuje obszary nad mięśniem dwugłowym (bicepsem) oraz pod łopatką. Wykorzystuje się do niego fałdomierz, natomiast wynik podawany jest w milimetrach. 

Pomiar obwodu bioder

W tym przypadku należy dokonać pomiaru wokół największej wypukłości pośladków, poniżej talerzy biodrowych, równolegle do podłogi. Podczas badania trzeba być wyprostowanym oraz złączyć stopy, tak aby ciężar ciała równomiernie się rozkładał na obie nogi. Informacje o obwodzie bioder, wraz z danymi o obwodzie talii, pozwalają określić ryzyko chorób związanych z rodzajem otyłości. 

Pomiar obwodu ramienia

Jest to pomiar wykonywany na lewym ramieniu. Ręka w tym czasie powinna być wyprostowana i rozluźniona. Należy zadbać o to, aby była delikatnie odchylona od tułowia. Linia mierzenia powinna być prostopadła do osi pionowej oraz przechodzić przez obszary, w których dokonywano pomiaru fałdów skórno-tłuszczowych nad tricepsem oraz bicepsem. 

Wskaźniki antropometryczne

Na bazie takich danych jak parametry antropometryczne wyliczane są wskaźniki antropometryczne, często stosowane w dietetyce, badaniach klinicznych i epidemiologicznych oraz specjalistycznej opiece medycznej. Należą do nich choćby takie wskaźniki, jak: 

• BMI – wskaźnik masy ciała; obrazuje przybliżoną wartość tłuszczu w organizmie; 
• WHR – wskaźnik talia-biodra; pozwala określić typ sylwetki oraz rodzaj nadwagi; 
• WHtR – wskaźnik talia-wzrost, czyli stosunek obwodu talii do wzrostu; obok powyższych wskaźników również umożliwia ocenę stanu odżywienia.

Wskaźniki antropometryczne – wzory

Jeśli chodzi o powyższe wskaźniki antropometryczne, istnieją wzory, które pozwalają je obliczyć. Poniżej je podajemy: 

• wzór na BMI: BMI = masa ciała (w kg) / wzrost2 (w m), 
• wzór na WHR: WHR= obwód talii (cm) / obwód bioder (cm), 
• wzór na WHtR: WHtr = [obwód talii (cm) / obwód bioder (cm)] x 100. 

Jak interpretować uzyskane wyniki? W następujący sposób: 

Wyniki BMI

Dla mężczyzn i kobiet:

• <16,0 – wygłodzenie,
• 16,0-16,9 – wychudzenie,
• 17,0-18,5 – niedowaga,
• 18,5-24,9 – waga prawidłowa,
• 25,0-29,9 – nadwaga,
• 30,0-34,9 – otyłość I stopnia,
• 35,0-39,9 – otyłość II stopnia.

Wyniki WHR

Dla mężczyzn:

• WHR > 1 – otyłość typu „jabłko”,
• WHR < 1 – otyłość typu „gruszka”.

Dla kobiet:

• WHR > 0,8 – otyłość typu „jabłko”,
• WHR < 0,8 – otyłość na typu „gruszka”.

Wyniki WHtR

Dla mężczyzn:

• < 35 – niedożywienie,
• 35-43 – niedowaga,
• 43-46 – lekka niedowaga,
• 46-53 – prawidłowa masa ciała,
• 53-58 – nadwaga,
• 58-63 – poważna nadwaga,
• > 63 – otyłość.

Dla kobiet:

• < 35 – niedożywienie,
• 35-42 – niedowaga,
• 42-46 – lekka niedowaga,
• 46-49 – prawidłowa masa ciała,
• 49-54 – nadwaga,
• 54-58 – poważna nadwaga,
• > 58 – otyłość.

Pomiary antropometryczne dzieci

Pomiary antropometryczne dzieci pozwalają ocenić rozwój fizyczny dziecka. Obejmują one: 

• masę ciała (w przypadku dzieci do 18. roku życia należy ważyć je na wadze lekarskiej); 
• wysokość (w przypadku niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym mówi się o długości); 
• obwód klatki piersiowej (parametr istotny zwłaszcza dla dzieci do 3. roku życia); 
• obwód głowy (parametr szczególnie istotny dla dzieci, które nie przekroczyły 3. roku życia; mierzy się go przy pomocy taśmy antropometrycznej).

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4564618/ (dostęp: 30.07.22)
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30726000/ (dostęp: 30.07.22)