Potworniaki jajnika – czy są tak straszne, jak wskazuje nazwa? 

Potworniaki jajnika są unikalną kategorią guzów, które mogą pojawić się u kobiet w różnym wieku. I mimo iż sama nazwa może wywoływać niepokój, znaczna większość tych nowotworów jest łagodna oraz poddaje się skutecznemu leczeniu. Ich unikalność wynika z możliwości tworzenia struktur przypominających różne typy tkanek ciała, co czyni je nie tylko wyzwaniem diagnostycznym, ale również fascynującym obszarem badań. W niniejszym artykule przyjrzę się bliżej potworniakom jajnika. Opowiem o ich objawach, metodach diagnozy, rokowaniach oraz dostępnych opcjach terapeutycznych. Zapraszam do lektury!

Czym jest potworniak jajnika? 

Potworniak jajnika (łac. teratoma ovarii) jest typem guza germinalnego. Charakterystyczną cechą tych nowotworów jest ich zdolność do tworzenia tkanek przypominających różne organy, takie jak włosy, skóra, a nawet zęby, co czyni je jednymi z najbardziej niezwykłych i fascynujących guzów występujących w medycynie.

Podział potworniaków jajnika na dojrzałe i niedojrzałe ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia diagnostyki oraz leczenia. Potworniak dojrzały (łac. mature teratoma), znany też jako dermoid cyst, jest najczęściej spotykanym typem. Charakteryzuje się powolnym wzrostem oraz spokojnym przebiegiem. W większości przypadków jest to guz łagodny, rzadko dający objawy, co sprawia, że może być przez długi czas niezauważony przez pacjentkę.

Z kolei potworniak niedojrzały (łac. immature teratoma) jest mniej powszechny, ale może wykazywać cechy złośliwe i charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu oraz większym potencjałem do przerzutów. Różnicowanie między tymi dwoma typami jest istotne dla ustalenia odpowiedniego planu leczenia oraz monitorowania pacjentek.

Objawy potworniaka jajnika 

Potworniak jajnika może rozwijać się niezauważenie. Często nie wywołuje żadnych objawów, co sprawia, że we wczesnych stadiach nie zawsze jest wykrywany. Wiele kobiet dowiaduje się o istnieniu guza przypadkowo, podczas rutynowych badań. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach mogą pojawiać się specyficzne symptomy, które warto znać, aby odpowiednio zareagować. Są to: 

• dyskomfort lub ból w okolicy miednicy – to jeden z bardziej powszechnych objawów, który wynika z nacisku guza na otaczające organy i tkanki. Ból może być subtelny i pojawiać się sporadycznie lub nasilać się w czasie. Niekiedy przeradza się w przewlekły dyskomfort, 
• zauważalny wzrost obwodu brzucha – dotyczy to wyłącznie dużych potworniaków, 
• zaburzenia cyklu menstruacyjnego – najczęściej nieregularne krwawienia i plamienie śródcykliczne, 
• problemy z oddawaniem moczu lub stolca – guz może wywierać nacisk na pęcherz moczowy lub jelita, 
• dyskomfort lub bólu podczas aktywności seksualnej – może do tego prowadzić nacisk guza na tkanki i organy miednicy mniejszej.

Diagnostyka potworniaków jajnika 

Badanie ginekologiczne jest zwykle punktem wyjścia w diagnostyce, ponieważ pozwala na wstępną ocenę palpacyjną narządu rodnego pacjentki. USG umożliwia określenie wielkości, położenia oraz struktury guza. Obraz ultrasonograficzny może ujawnić charakterystyczne dla potworniaków cechy, takie jak złożona echogeniczność sugerująca obecność tkanki przypominającej włosy czy zęby. 

Rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT) są szczególnie przydatne w przypadkach, gdy struktura guza jest trudna do oceny lub istnieje podejrzenie przerzutów. Do bardziej szczegółowej analizy charakteru potworniaka wykorzystuje się także badanie poziomu markerów nowotworowych we krwi: 

• CA-125 – choć jest to marker częściej kojarzony z nowotworami złośliwymi jajnika, jego podwyższony poziom może być również obserwowany przy potworniakach, 
• alfa-fetoproteina (AFP) i gonadotropina kosmówkowa (β-hCG) – wyższe wartości tych markerów mogą wskazywać na potworniaki niedojrzałe lub inne guzy germinalne.

Potworniak jajnika – kiedy operować? Jak leczyć? 

Dobór metody leczenia potworniaków jajnika zależy od kilku czynników:  

• typu guza,  
• rozmiaru guza, 
• ogólnego stanu zdrowia pacjentki, 
• wieku pacjentki.  

W przypadku potworniaków dojrzałych, które zazwyczaj mają charakter łagodny, standardowym podejściem jest obserwacja ewentualnego wzrostu guza. Kiedy wywołuje ból i dyskomfort lub osiąga duże rozmiary, zaleca się interwencję chirurgiczną.  

Usunięcie guza laparoskopowo jest metodą preferowaną ze względu na mniejszą inwazyjność i krótszy czas rekonwalescencji. Natomiast w przypadku potworniaków niedojrzałych, które mogą wykazywać cechy złośliwości, leczenie jest bardziej agresywne. Oprócz chirurgicznego usunięcia guza stosuje leczenie uzupełniające w postaci chemioterapii, szczególnie gdy istnieje ryzyko przerzutów.

Potworniak jajnika – rokowania 

Rokowania dla pacjentek z potworniakami jajnika znacząco różnią się w zależności od typu guza – czy jest dojrzały (łagodny) czy niedojrzały (potencjalnie złośliwy). 

Potworniak dojrzały 

Rokowania w przypadku potworniaka dojrzałego są zazwyczaj bardzo dobre. Te guzy mają charakter łagodny i nie dają przerzutów. Zwykle po chirurgicznym usunięciu patologii nie ma potrzeby dodatkowego leczenia, a ryzyko nawrotu jest niskie.  

Potworniak niedojrzały 

Potworniaki o wysokim stopniu niedojrzałości mogą wykazywać tendencję do agresywniejszego przebiegu i przerzutów. Rokowania zależą od stopnia zaawansowania choroby, wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjentki, jak również od odpowiedzi na leczenie. Wczesna diagnoza oraz leczenie są kluczowe dla poprawy rokowań w przypadku potworniaków niedojrzałych. 

Bibliografia: 

1. Cong L., Wang S., Yeung S., Sze L. J., Mature Cystic Teratoma: An Integrated Review, International Journal of Molecular Sciences 2023, 24(7): 6141. 
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564325/ [dostęp 08.04.2024]. 
3. Sahin H., Mature cystic teratoma of the ovary: a cutting edge overview on imaging features, Insights into Imaging 2017, 8(2): 227-241.