Progesteron – za co odpowiada najważniejszy kobiecy hormon płciowy? 

Nie bez powodu progesteron nazywany jest najważniejszym kobiecym hormonem płciowym. Umożliwia zarodkowi zagnieżdżenie się w macicy i utrzymuje ciążę. Zaburzenia uwalniania progesteronu mogą sugerować zarówno niewydolność w obrębie jajników, jak i przysadki mózgowej czy podwzgórza. Jaka jest rola progesteronu? Jaki jego poziom jest prawidłowy? Czym objawia się zbyt niski lub wysoki poziom progesteronu?

Jaka jest rola progesteronu? 

Progesteron jest najważniejszym hormonem steroidowym (płciowym) dla powstania ciąży i jej bezpiecznego utrzymania. Uwalniany jest przez ciałko żółte i przygotowuje śluzówkę macicy (endometrium) do zagnieżdżenia się w niej komórki zarodka. Ponadto służy utrzymaniu struktury i funkcji szyjki macicy oraz hamuje odpowiedź systemu immunologicznego organizmu kobiety, zapobiegając poronieniu (wszak zarodek jest ciałem obcym). 

W zaawansowanej ciąży rolą progesteronu, który na tym etapie uwalnia łożysko, jest zapobieganie skurczom macicy. Hormon ten czyni ją mniej wrażliwą na oksytocynę oraz redukuje syntezę prostaglandyn. Ponadto zmienia odpowiedź układu immunologicznego, aby organizm nie odrzucił zarodka. Warto również dodać, że z progesteronu powstaje aldosteron, a po przekształceniu do postaci 17-hydroksyprogesteronu również kortyzol i androstendion.

Jakie są normy progesteronu? 

Poziom progesteronu u kobiet zmienia się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego. Najwyższe jego stężenie obserwowane jest w fazie lutealnej (poprzedzającej miesiączkę). To dlatego, ze wydzielany jest przez ciałko żółte przygotowujące się do zapłodnienia i zagnieżdżenia w endometrium. 

Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, wówczas poziom progesteronu zaczyna gwałtownie spadać, co doprowadza do złuszczania się pogrubionego endometrium i krwawienia miesiączkowego. Dlatego też w fazie folikularnej poziom progesteronu jest najniższy. W poniżej tabeli zaprezentowane zostały normy progesteronu dla poszczególnych faz cyklu miesiączkowego:

 Stężenie hormonu zmienia się w okresie menopauzy i wówczas wynosi 0,05-1,26 ng/ml. Natomiast najwyższy jego poziom, co oczywiste ze względu na funkcje, występuje w czasie ciąży. W poniżej tabeli zaprezentowane zostały normy progesteronu dla poszczególnych trymestrów: 

Miej przy tym na uwadze, że wymienione zakresy referencyjne (w ciąży i poza nią) mogą zmieniać się w zależności od laboratorium, a konkretnie przyjętej w nim metody analitycznej. Zawsze bierz pod uwagę normy podane na otrzymanym wyniku.

Jaka jest cena badania progesteronu? 

Badania hormonalne nie należą do najtańszych. Nie inaczej jest w przypadku oznaczania poziomu hormonów płciowych. Cena badania progesteronu wynosi ok. 35-40 zł. Jeśli jednak lekarz będzie podejrzewał u ciebie zaburzenia hormonalne, może zalecić też dodatkową diagnostykę: 

• FSH (hormon folikulotropowy), 
• LH (hormon luteinizujący), 
• E2 (17beta-estradiol), 
• prolaktyna. 

Każde z tych badań kosztuje ok. 35-40 zł. Jeśli zdecydujesz się wykonać je prywatnie, musisz liczyć się z dość dużym wydatkiem. 

Jakie są objawy niskiego progesteronu? 

Ponieważ to przede wszystkim ciałko żółte odpowiada za produkcję progesteronu poza okresem ciąży, przez to jego niski poziom najczęściej wynika z jego niewydolności. W ciąży natomiast może mieć to związek z niewydolnością łożyska lub oznaczać ciążę pozamaciczną. 

Niski pozom progesteronu może wynikać też z zaburzeń w obrębie podwzgórza lub przysadki mózgowej. Wszystko dlatego, że uwalnianie hormonów jest przez nie warunkowane (na zasadzie sprzężenia zwrotnego). Typowymi objawami niskiego poziomu progesteronu są: 

• nieregularne cykle miesiączkowe, 
• plamienia, 
• występowanie cykli bezowulacyjnych, 
• niepłodność, 
• niewydolność jajników, 
• bóle podbrzusza.

Czym mogą być spowodowane? Oto możliwe przyczyny:

• niewydolność ciałka żółtego, 
• występowanie cykli bezowulacyjnych, 
• nieprawidłowe funkcjonowanie łożyska, 
• stan przedrzucawkowy w ciąży, 
• ciąża pozamaciczna, 
• zaburzenia w funkcjonowaniu podwzgórza lub przysadki mózgowej. 

Jakie są objawy wysokiego progesteronu? 

Bardzo wysoki poziom progesteronu jest typowy dla ciąży, zwłaszcza mnogiej. Jeśli jednak utrzymuje się poza okresem trzech trymestrów, może to oznaczać zespół policystycznych jajników (PCOS), guzy czynne hormonalnie czy nawet raka jajników. Objawy wysokiego progesteronu są nietypowe – pojawiają się ze strony innych układów niż płciowy. Można wówczas zaobserwować powstawanie opuchlizny kończyn spowodowaną nagromadzeniem się wody w tkankach, a także rozwój żylaków. 

Dlaczego u kobiet obserwuje się zbyt wysoki poziom progesteronu? Oto możliwe przyczyny:

• ciąża mnoga, 
• torbiele na jajnikach, 
• PCOS (zespół policystycznych jajników), 
• guzy nadnerczy, 
• guzy jajników, 
• wrodzony przerost nadnerczy, 
• niewydolność wątroby.

Bibliografia: 

1. Miłkowska K., Wpływ progesteronu na przejawianie prozdrowotnych zachowań kobiet – hipoteza profilaktyki wyrównawczo-behawioralnej, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2009, t. 68, nr 1(322), s. 115-120. 
2. Progesteron we wskazaniu: profilaktyka i leczenie ciąży zagrożonej porodem przedwczesnym, Opracowanie na potrzeby oceny zasadności dalszego finansowania leków zawierających daną substancję czynną we wskazaniach innych niż wymienione w Charakterystyce Produktu Leczniczego. 
3. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania progesteronu w ginekologii i położnictwie, 2023.