Przełyk – budowa, funkcje i najczęstsze choroby

Przełyk umożliwia przesuwanie kęsów pokarmu z gardła do żołądka. Jeśli dojdzie do jego zwężenia, chory zaczyna mieć problemy z przełykaniem i krztusi się podczas jedzenia posiłku. Obniżenie napięcia mięśnia nazywanego zwieraczem przełyku prowadzi do zarzucania treści pokarmowej z żołądka i pojawienia się zgagi oraz pieczenia w mostku.

Budowa przełyku

Przełyk to podłużny przewód mięśniowo-błoniasty, który z wyglądu przypomina rurę. Znajduje się między gardłem a żołądkiem. Jest miękki i elastyczny, a jego ściany zwężają się w miejscach, w których sąsiaduje ze sztywnymi strukturami takimi jak łuk aorty i lewe oskrzele główne. U osób dorosłych narząd ten może osiągać do 25 centymetrów długości. W budowie przełyku wyróżnia się cztery warstwy:

• błonę śluzową, która jest wewnętrzną warstwą nabłonka wielowarstwowego płaskiego; pokarm znajdujący się w przełyku nie powoduje jej ścierania,
• warstwę podśluzówkową – zbudowana jest z tkanki łącznej; znajdują się w niej gruczoły wydzielające śluz, który ułatwia przesuwanie się pokarmu,
• warstwę mięśniową – składa się z mięśniówki poprzecznie prążkowanej, która zlokalizowana jest w górnym odcinku przełyku oraz mięśniówki gładkiej umiejscowionej w dolnym odcinku przełyku; w środkowej części przełyku znajdują się obydwa typy mięśniówki,
• przydankę – najbardziej zewnętrzna warstwa przełyku; składa się z tkanki łącznej włóknistej.

Przełyk otoczony jest gałązkami tętniczymi oraz siecią małych naczyń żylnych. Krew z żył znajdujących się w górnej jednej trzeciej narządu transportowana jest do żyły tarczowej dolnej, natomiast ze środkowej jednej trzeciej przełyku do spływu żyły nieparzystej. Z dolnej jednej trzeciej przełyku krew odpływa do żyły żołądkowej lewej, która należy do układu wrotnego.

Na unerwienie przełyku składają się: splot podśluzówkowy (Meissnera) oraz splot błony mięśniowej (Auerbacha). Wewnętrzne włókna budujące splot podśluzówkowy leżą w tkance podśluzowej, natomiast włókna splotu Auerbacha znajdują się pomiędzy warstwą podłużną i okrężną. Kontrolę zewnętrzną nad nerwami przełyku sprawuje autonomiczny układ nerwowy.

Funkcje przełyku

Zadaniem przełyku jest transport pokarmu do żołądka. Światło pustego przełyku wypełnione jest wyściółką układającą się w podłużne fałdy. Gdy kęs pokarmu dotrze do przełyku, jego fałdy i ściany zaczynają się rozciągać, a skurcze narządu umożliwiają przemieszczanie się pokarmu w dół.

Cofaniu się treści żołądkowej do przełyku zapobiega dolny zwieracz przełyku. Prawidłowo działający mięsień jest stale napięty, a jego pracę reguluje nerw błędny oraz wydzielane hormony: gastryna, motylina oraz hormony płciowe. W przełyku nie są wydzielane żadne enzymy, dlatego nie pełni on funkcji trawiennych.

Choroby przełyku

Do najczęstszych chorób występujących w obrębie przełyku należą: choroba refluksowa przełyku (GERD), żylaki przełyku, achalazja oraz kandydoza.

Refluks przełyku

Choroba refluksowa przełyku może dotyczyć nawet 20-40 proc. osób dorosłych. W schorzeniu tym kwaśna treść żołądkowa cofa się do przełyku, co powoduje powstawanie zgagi, odbijania, bólu w klatce piersiowej, bólu w nadbrzuszu oraz uczucia palenia za mostkiem. Stałe zarzucanie treścią prowadzi do rozwoju nadżerek, zwężenia przełyku lub tzw. przełyku Baretta, który określany jest jako stan przedrakowy zwiększający ryzyko pojawienia się gruczolakoraka. Drugim typem raka przełyku jest rak płaskonabłonkowy spowodowany przede wszystkim nadmiernym spożywaniem alkoholu.

Żylaki przełyku

Jeśli w układzie wrotnym dojdzie do wzrostu ciśnienia, żyły dolnego odcinka przełyku ulegają poszerzeniu, co w konsekwencji prowadzi do powstawania żylaków przełyku. Główną przyczyną pojawienia się żylaków jest nadciśnienie wrotne występujące w przebiegu marskości wątroby. Obecność samych żylaków jest zwykle bezobjawowa, natomiast gdy pojawi się krwawienie w ich obrębie, stanowi ono bezpośrednie zagrożenie życia chorego, ponieważ może prowadzić do wstrząsu krwotocznego. Symptomami wskazującymi na pęknięcie żylaków są: krwiste lub fusowate wymioty, smoliste stolce i kołatanie serca.

Achalazja przełyku

Achalazja to zaburzenie motoryki przełyku, które związane jest z upośledzeniem rozkurczu dolnego zwieracza przełyku (LES). Przełyk ulega zwężeniu, pojawiają się problemy z połykaniem, a zarzucana treść pokarmowa wywołuje:

• zgagę,
• odbijanie się,
• krztuszenie się,
• pieczenie za mostkiem.

Leczenie achalazji obejmuje modyfikację nawyków żywieniowych i farmakoterapię, a w bardziej zaawansowanych przypadkach operację.

Grzybica przełyku

Grzybica przełyku, nazywana też kandydozą wywoływana jest przez drożdżaki Candida albicans. Choroba ta atakuje przede wszystkim osoby z obniżoną odpornością. U ponad połowy chorych schorzenie to nie daje żadnych objawów. Rozwijający się stan zapalny z czasem może powodować powstawanie nadżerek w przełyku oraz białych nalotów na języku. Pojawiają się także charakterystyczne symptomy w postaci zgagi, bólu za mostkiem oraz trudności w połykaniu. Leczenie objawowej kandydozy polega na farmakoterapii flukonazolem lub w przypadku oporności na ten lek, zastosowaniu itrakonazolu lub worykonazolu.

Uchyłki przełyku

Uchyłki przełyku występują stosunkowo rzadko. Mogą pojawić się na granicy gardła i przełyku (uchyłki Zenkera), w części środkowej przełyku oraz w części nadprzeponowej. Najczęściej chorują na nie osoby starsze, po 70. lub 80. roku życia. Zmiany te powodują m.in.:

• trudności w połykaniu pokarmu o różnej konsystencji,
• wymioty,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• wzdęcia,
• bóle brzucha.

Wykrytą chorobę leczy się farmakologicznie podając preparaty przeciwzapalne. Jeśli pojawią się zaburzenia połykania i powikłania uchyłków w postaci krwotoków czy pęknięcia ściany uchyłku, konieczna jest operacja.

Bibliografia:

1. M. Korzonek, A. Dziergas, M. Kuczyńska, Choroba refluksowa przełyku (GERD) — problem wciąż aktualny, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 5, 201–210.
2. K. Krause, K. Simon, Endoskopowa profilaktyka pierwotna i wtórna krwawień z żylaków przełyku, Adv Clin Exp Med. 2004, 13, 5, 825–832.
3. P. Rogalski, Kandydoza przewodu pokarmowego — fakty i mity, Gastroenterologia Kliniczna 2010, tom 2, nr 3.