Czym jest przemoc psychiczna? Jak się przed nią bronić?

Statystyki z 2022 roku wykazują, że przemocy domowej doświadcza co najmniej 65 tysięcy osób, w tym szczególnie kobiety i dzieci. Niestety ofiary nie zawsze zgłaszają się ze swoimi problemami do odpowiednich organów i nie szukają pomocy. Właśnie dlatego szczególne znaczenie mają działania ochronne oraz prewencyjne, także w kontekście przemocy psychicznej.

Czym charakteryzuje się przemoc psychiczna?

Przemoc psychiczna, nazywana także emocjonalną, to zamierzone działania, które prowadzą do cierpienia, szkód, kontrolowania drugiej osoby, a także spadku samooceny ofiary. W wielu przypadkach sytuacja przemocy dotyczy bliskich sobie osób, na przykład będących w związkach, ale także w miejscu pracy, szkole lub wśród znajomych. Do działań charakterystycznych dla przemocy psychicznej można zakwalifikować: 

• manipulacje,  
• znęcanie się nad drugą osobą, obrażanie jej, 
• wulgaryzmy i przekleństwa wypowiadane w stronę ofiary, 
• emocjonalny dystans, 
• wrogość, niechęć wobec drugiej osoby, 
• podważanie uczuć ofiary („przesadzasz”, „to twoja wina”, „jesteś przewrażliwiona”), 
• tworzenie otoczenia niestabilnego, w którym główną rolę odgrywają zmiany nastroju, uzależnianie swoich zachowań od sytuacji i emocji, 
• ciągła krytyka drugiej osoby, 
• oskarżanie ofiary o kłamstwa i nieuczciwość bez powodu. 

Niestety te działania mogą doprowadzić do tego, że ofiara zacznie czuć się bezwartościowa, a jej samoocena znacznie spadnie. Dodatkowymi konsekwencjami przemocy psychicznej mogą być: 

• strach przed oprawcą, 
• lęk przed chodzeniem do pracy, szkoły, 
• niechęć do wypowiadania swoich opinii, szczerych zachowań, ponieważ sprawca i tak odbierze je inaczej, 
• poczucie wstydu,  
• wycofywanie się z życia społecznego i poczucie samotności, 
• bezsenność, koszmary nocne, 
• planowanie „odejścia” z miejsca, w którym znajduje się sprawca.  

Zwykle ofiara przemocy psychicznej wycofuje się z wielu codziennych aktywności, staje się osamotniona, a to działa na korzyść sprawcy. Toksyczni partnerzy w życiu codziennym wydają się sympatycznymi, miłymi i czułymi osobami, a w rzeczywistości potrafią manipulować swoimi ofiarami i bardzo źle je traktują.  

Przemoc psychiczna w związku to poważny problem  

Przemoc psychiczna bardzo często pojawia się w związkach, przybierając w ten sposób również formę przemocy domowej. Dobrze pamiętać o tym, że różnego rodzaju manipulacje, wyzwiska i znęcanie się psychiczne nad ofiarą czasami towarzyszą również działaniom fizycznym (biciu, agresji). Przemocy psychicznej nie należy jednak utożsamiać ze zwykłą kłótnią, ponieważ w tym pierwszym przypadku pojawia się wyższość jednej osoby nad drugą. Oznacza to, że sprawca jest silniejszy, bardziej przebiegły, działa intencjonalnie, a ofiara jest krzywdzona. W toksycznych relacjach mogą pojawić się przede wszystkim takie symptomy przemocy psychicznej jak: 

• partner stara się odizolować ofiarę od innych ludzi (rodziny, znajomych), 
• sprawca krytykuje drugą osobę, wyśmiewa ją, grozi jej, odzywa się w sposób wulgarny, 
• partner często działa w taki sposób, aby naprzemiennie stosować kary (wyśmiewanie, grożenie, manipulowanie) i nagrody (miłe chwile, prezenty, przeprosiny).

Szczególnie poważną sytuacją jest przemoc domowa, ponieważ trudno jest ją udowodnić, a ofiary tkwią w relacji toksycznej i czasami przejawiają syndrom sztokholmski, cechujący się wykazywaniem empatii wobec oprawcy, co prowadzi do kuriozalnych sytuacji, kiedy ofiara broni swojego prześladowcę np. przed policją. 

Przemoc psychiczna w szkole – nie bagatelizuj trudności dziecka 

Przemoc psychiczna może również zdarzać się w murach szkolnych. W sytuacji, gdy dziecko opowiada o różnych poważnych zdarzeniach, agresji emocjonalnej ze strony nauczycieli lub innych uczniów, warto jak najszybciej zareagować. Dobrym rozwiązaniem jest rozmowa z wychowawcą lub dyrektorem, a czasami także rodzicami innych uczniów. Przemoc należy zdławić w zarodku i zadbać o to, aby dziecko nie bało się chodzenia do szkoły.  

Jak bronić się przed przemocą psychiczną w życiu dorosłym? 

Obrona przed przemocą psychiczną jest trudna, jednak możliwa. Podstawą jest unikanie pewnych typów ludzi, zwłaszcza tych przejawiających konkretne zachowania już na początku relacji. W sytuacji, gdy związek już się rozpoczął, należy jak najszybciej odejść od sprawcy. Niestety nie zawsze jest to proste, zwłaszcza jeśli dodatkowym problemem jest przemoc ekonomiczna i zastraszanie oraz groźby.

W każdym trudnym przypadku sprawę należy zgłosić na „Niebieską Linię” lub do „Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym”. Po uwolnieniu się z trudnej sytuacji dobrym rozwiązaniem jest również udanie się na terapię, gdzie można przepracować przeżyte traumy i podnieść samoocenę. Poniżej znajdują się najważniejsze numery, na które możesz zadzwonić po pomoc: 

• „Niebieska Linia” – 800 120 002 – czynny przez całą dobę,
• „Centrum Praw Kobiet” – (22) 621 35 37– bezpłatne konsultacje w wyznaczonych godzinach,
• „Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym”– 800 702 222,
• „Feminoteka” – 888 883 388 – infolinia, na której konsultantki pomagają ofiarom przemocy powyżej 15. roku życia.

Bibliografia:

1. Cygan A., Przemoc psychiczna wobec partnerki w związkach intymnych, Państwo i Społeczeństwo 2013, 13: 31-51. 
2. Helios J., Jedlecka W., Współczesne oblicza przemocy: Zagadnienia wybrane, E-Wydawnictwo, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego 2017.  
3. Mikielewicz M., Przemoc psychiczna w rodzinie–globalne wyzwanie zrównoważonego rozwoju, Eunomia–Rozwój Zrównoważony–Sustainable Development 2018, 94: 169-176. 
4. Trocha O., Przemoc psychiczna wobec dziecka–aspekty prawne, Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 2011, 10:  56-65.