Przeszczep allogeniczny – przebieg procedury i zasady kwalifikacji

Transplantacja jest procedurą medyczną polegającą na przeszczepieniu konkretnego narządu, tkanki bądź komórki pochodzącej od innego organizmu, bądź w obrębie jednego narządu. Podstawowe pojęcia stosowane w transplantologii to: dawca, czyli osoba będąca donorem danego narządu lub tkanki oraz biorca: osoba, która otrzymuje dane tkanki. Kiedy dawcą jest inny, odrębny organizm, mówi się o przeszczepie allogenicznym. Jeśli natomiast przeszczep wykonuje się w obrębie jednego organizmu, przeszczep określany jest mianem autologicznego.

Rodzaje przeszczepów 

W transplantologii wyróżnia się cztery rodzaje przeszczepów: przeszczep autogeniczny, allogeniczny, izogeniczny i ksenogeniczny. 

Przeszczepy allogeniczne to transplantacje narządu, tkanki czy komórek od obcej osoby. Warunkiem przeszczepienia takiej tkanki jest zgodność antygenów tkankowych. Przeszczep allogeniczny wiąże się z koniecznością przyjmowania leków immunosupresyjnych, które zapobiegają odrzuceniu takiego przeszczepu. Zazwyczaj przeszczepy allogeniczne wykonuje się od osoby zmarłej, jednak są tkanki czy narządy, które można przeszczepić od osoby żywej pod warunkiem, że nie zagraża to bezpośrednio jej życiu. 

Przeszczep autogeniczny jest przeszczepem w obrębie tego samego organizmu. Dlatego też nie ma ryzyka odrzucenia przeszczepu, gdyż jest to tkanka w pełni pierwotnie akceptowana przez układ odpornościowy. Jest to przeszczep zaliczany do najbezpieczniejszych, w którym ryzyko powikłań jest niewielkie. 

Przeszczep izogeniczny to przeszczep tkanki czy narządu pomiędzy bliźniakami jednojajowymi ze względu na dużą szansę podobieństwa genetycznego. 

Przeszczep ksenogeniczny to transplantacja tkanek czy narządów między osobnikami różnych gatunków. Dotyczy to np. przeszczepu tkanki od świni do organizmu człowieka. 

Kiedy i od kogo można pobierać narządy do przeszczepu allogenicznego? 

Przeszczep allogeniczny jest metodą leczenia będącą bezpośrednim ratowaniem życia chorego, gdy inne metody terapeutyczne zawiodły. Niektóre komórki czy narządy można pobrać od osoby żywej pod warunkiem, że bycie dawcą takiego narządu nie przełoży się na pogorszenie jego zdrowia. Do takich tkanek zalicza się nerkę, szpik kostny czy segment wątroby. 

Większość narządów pobiera się jednak od osób zmarłych, które za życia nie wyraziły sprzeciwu na bycie dawcą. Aktualnie od osób zmarłych można wykonać przeszczep allogeniczny nerek, płuc, serca, wątroby, trzustki, jelita i rogówki po stwierdzeniu u danej osoby śmierci mózgowej.

Przebieg przeszczepu allogenicznego

Śmierć mózgu stwierdzana jest komisyjnie, a lekarz informuje o tym rodzinę zmarłego. W dalszej kolejności sprawdza się, czy pacjent wyraził za życia sprzeciw pobrania narządów. 

Narządy pobierane do przeszczepu nie mogą być objęte chorobą. Kiedy przeszczep zakończy się powodzeniem, biorca może prowadzić zupełnie normalne życie. 

Kto może zostać dawcą w przeszczepie allogenicznym?

Od 1 lipca 2005 roku, transplantację komórek, tkanek czy narządów dawców zmarłych wykonuje się pod warunkiem, że za życia dana osoba nie wyraziła sprzeciwu. Taki sprzeciw może zostać dokonany w trzech formach: 

• pisemne oświadczenie sprzeciwu z własnoręcznym podpisem; 
• sprzeciw w obecności co najmniej dwóch świadków, 
• oficjalny wpis w rejestrze sprzeciwów na transplantacje tkanek ze zwłok.

Przeszczep komórek macierzystych szpiku kostnego

Jednym ze sztandarowych przykładów przeszczepu tkanki jest przeszczep komórek krwiotwórczych. Przeszczep komórek macierzystych szpiku kostnego może przebiegać zarówno jako procedura przeszczepu autologicznego, jak i przeszczepu allogenicznego. Celem takiego przeszczepu jest reorganizacja pracy układu krwiotwórczego. Wśród chorób kwalifikujących do przeszczepu komórek macierzystych szpiku kostnego są: 

• białaczki; 
• chłoniaki; 
• złożone zaburzenia odporności;
• niektóre nowotwory lite. 

Przeszczep szpiku kostnego polega na pobraniu komórek krwiotwórczych od dawcy, preparowanie materiału i przetoczenie materiału biorcy.  

Komórki wykorzystywane w przeszczepie szpiku kostnego to komórki macierzyste, czyli komórki krwiotwórcze. Są to najbardziej podstawowe formy komórek szpiku kostnego, które mają zdolność różnicowania się w kierunku poszczególnych linii komórkowych szpiku. 

Komórki macierzyste produkują zarówno kopie własnych komórek celem zwiększenia ilości komórek krwiotwórczych, jak i różnicują się do bardziej wyspecjalizowanych komórek. W szpiku kostnym jest bardzo mało komórek macierzystych, stąd izolacja tych komórek jest trudna i wymaga specjalistycznych sprzętów. Obecnie opracowano metodę pobierania komórek macierzystych z krwi obwodowej (wymaga to podania wcześniej odpowiednich leków). Dość popularne na świecie stało się wykorzystanie krwi pępowinowej, by zabezpieczyć komórki macierzyste, ponieważ są tam one wyjątkowo liczne. Praktycznie jednak, krew pępowinowa jest rzadko wykorzystywana. 

Celem przeszczepienia komórek macierzystych szpiku kostnego jest przede wszystkim leczenie chorób nowotworowych. Jeżeli proces nowotworowy zajmuje szpik kostny pacjenta bądź szpik jest nieodwracalnie uszkodzony, przeszczep komórek macierzystych może stanowić jedyną szanse na wyleczenie. Jeśli komórki macierzyste wykorzystywane są w przebiegu choroby szpiku czy układu krwiotwórczego, w pierwszej kolejności konieczne jest uszkodzenie tych tkanek u pacjenta.  

Rokowanie w przypadku przeszczepu komórek macierzystych zawsze obarczone jest ryzykiem niepowodzenia i szeregu powikłań. Procedura przeszczepienia tkanek jest stosowana w sytuacji, kiedy inne metody terapeutyczne zawiodły. To, jak zmienia się rokowanie po przeszczepie komórek krwiotwórczych zależy przede wszystkim od choroby zasadniczej, jej stopnia zaawansowania, wieku chorego i kondycji ogólnej. Ponadto wiele zależy od stopnia zgodności dawcy, jego wieku, a także zastosowanego leczenia dodatkowego – chemioterapii, radioterapii czy leków dodatkowych. 

Bardzo istotna w rokowaniu jest opieka potransplantacyjna nad pacjentem. 

Przeszczep wątroby

Aby zakwalifikować pacjenta do przeszczepu wątroby należy wykazać, że ma mniej niż 90% szans na przeżycie. Głównym stadium niewydolności wątroby pozwalającym na zakwalifikowanie pacjenta do przeszczepu jest marskość wątroby. 

Przeciwwskazania do wykonania procedury przeszczepienia wątroby to zespół zależności alkoholowej, przyjmowanie narkotyków, rozsiany proces nowotworowy, ciężkie zakażenia, zaawansowana niewydolność serca czy niewydolność oddechowa. Marskość wątroby w naszym kraju jest najczęściej wynikiem nadużywania alkoholu, jednak aby chory został zakwalifikowany do zabiegu, konieczne jest by wykazał, że od przynajmniej pół roku jest abstynentem i uczestniczy w zajęciach klubu anonimowych alkoholików bądź ma wsparcie psychiatryczne. 

Jeśli dojdzie do kwalifikacji pacjenta, pierwszy rok przeżywa ok. 90% chorych. 75% przeżywa do 5 lat. Zespół ostrego odrzucania przeszczepu może jednak wystąpić nawet u połowy chorych, dlatego tak ważne jest stosowanie leków immunosupresyjnych. 

Przeszczep nerki

Przeszczep nerki to metoda zastępująca leczenie nerkozastępcze. Aby nerka została przyjęta przez biorcę, konieczne jest zapewnienie jak najwyższej zgodności dawcy i biorcy. Nerka po przeszczepie jest zdolna do podjęcia wszelkich funkcji. 

Jest to narząd, który może zostać pobrany zarówno od dawcy żyjącego (w tym spokrewnionego i niespokrewnionego), jak i od dawcy zmarłego. Jeśli odnotowuje się u biorcy jednocześnie występującą cukrzycę, można rozważyć jednoczesne przeszczepienie nerki oraz trzustki. Nerkę przeszczepianą umieszcza się w dolnej części jamy brzusznej nad prawym lub lewym talerzem biodrowym. Przeszczep nerki jest przeszczepem allogenicznym, dlatego ważne jest, by chory przyjmował leki immunosupresyjne regularnie po zabiegu, by zapobiec odrzuceniu narządu. 

Źródła: 

1. Barański A., Przeszczepianie nerek, PZWL 2021 
2. Cierpka L., Durlik M., Transplantologia kliniczna. Przeszczepy narządowe, Termedia, 2015
3. Barański A., Pobieranie narządów jamy brzusznej do przeszczepu, PZWL, 2013