Przeszczep nerki – informacje praktyczne o zabiegu, diecie i życiu po nim

Nerka jest najczęściej przeszczepianym narządem w Polsce i na świecie. Przeszczep nerki to szansa na lepsze i dłuższe życie dla osób z niewydolnością nerek, choć transplantacja, jak każdy zabieg operacyjny, niesie ze sobą ryzyko powikłań i konieczność zmian w dotychczasowym stylu życia. 

Na czym polega przeszczep nerki? 

Przeszczep nerki to zabieg wykonywany z powodu niewydolności nerki własnej. Przeprowadza się go w znieczuleniu ogólnym. Chirurg wykonuje cięcie w dole brzucha, po lewej lub prawej stronie i przyszywa nerkę do naczyń krwionośnych w pobliżu pęcherza moczowego. W czasie operacji w miejsce przeszczepionej nerki umieszcza się dren, który zostaje usunięty do kilku dni po zabiegu. Czas trwania zabiegu wynosi od 2 do 4 godzin. 

Pierwszy udany przeszczep nerki w Polsce wykonano w roku 1966, 12 lat po pierwszej transplantacji tego narządu na świecie. Obecnie przeszczep nerek w Polsce przeprowadzany jest w 20 ośrodkach dla dorosłych i jednym dla dzieci. W ciągu ostatnich 50 lat przeszczepiono w kraju łącznie 21 575 nerek. 

Kwalifikacja do przeszczepu  

Transplantacja nerki może być wykonana zarówno u osób, które są leczone nerkozastępczo (hemodializy, dializy otrzewnowe), jak i tych, które jeszcze nie podjęły takiego leczenia (tzw. transplantacja wyprzedzająca). Kwalifikacja do przeszczepienia nerki odbywa się przez powołany do tego zespół specjalistów w jednym z 12 ośrodków w Polsce. Po zakwalifikowaniu pacjent trafia na Krajową Listę Oczekujących na Przeszczepienie. O wyborze biorcy decyduje wiele czynników, takich jak zgodność grup krwi, pilność wykonania zabiegu, zgodność w układzie HLA z dawcą czy łączny czas dializ. 

Przeszczepiana nerka może pochodzić zarówno od osoby żyjącej jak i zmarłej. W polskim prawie każda osoba zmarła może być potencjalnym dawcą tkanek lub narządów, jeśli za życia nie wyraziła sprzeciwu (tzw. zgoda domniemana). Biorca narządu od osoby zmarłej nie poznaje tożsamości dawcy. Najbardziej korzystny jest przeszczep nerki od dawcy żyjącego spokrewnionego ze względu na krótki czas oczekiwania, lepszy dobór immunologiczny oraz krótszy czas niedokrwienia nerki, gdy znajduje się ona poza organizmem, a przez to lepsze jej funkcjonowanie. 

Życie po przeszczepie nerki 

Celem transplantacji jest poprawa jakości życia i wydłużenie go. Dzięki przeszczepowi nerki osoby leczone nerkozastępczo (hemodializami, dializami otrzewnowymi) mogą zaprzestać wykonywania dializ i wrócić bez ograniczeń do aktywności sprzed choroby: pełnowymiarowej pracy, aktywności fizycznej, nie muszą też stosować tak dużych restrykcji w diecie i wypijanych płynach jak dotychczas, mają też mniejsze ryzyko zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe niż osoby dializowane. Długość życia chorego po przeszczepie nerki jest zazwyczaj dłuższa niż osoby w podobnym wieku poddanej dializom.

Po przeszczepie nerki konieczne jest nieprzerwane przyjmowanie leków immunosupresyjnych, aby zapobiec odrzuceniu narządu. Pomimo przyjmowania leków istnieje ryzyko odrzucenia narządu, szczególnie w ciągu pierwszych 6 miesięcy od operacji. Odrzucanie przeszczepionej nerki objawia się:

• bólem lub dyskomfortem w okolicy przeszczepionej nerki,
• osłabieniem,
• gorączką, 
• zmniejszeniem ilości oddawanego moczu, 
• obrzękiem kończyn dolnych, 
• nagłym wzrostem masy ciała.

Osoby leczone immunosupresyjnie mają zwiększone ryzyko infekcji wirusowych (cytomegalia – CMV, opryszczka), grzybiczych (kandydoza) i bakteryjnych (zakażenia szczepami szpitalnymi rany operacyjnej). Ryzyko powikłań transplantacji jest największe w pierwszych tygodniach po operacji. 

Dieta po przeszczepie nerki 

Dieta po przeszczepie nerki powinna być zbliżona do zasad prawidłowego żywienia ludzi zdrowych. W pierwszych tygodniach po operacji powinno dostarczać się zwiększoną ilość kalorii i białka, ponieważ wspomaga to proces gojenia się rany pooperacyjnej i odbudowy utraconej masy ciała. Zaleca się dietę łatwostrawną, niskotłuszczową i o niskiej zawartości soli.  

Założenia diety po przeszczepie obejmują: 

• regularne spożywanie niewielkich posiłków, 4-5 razy dziennie,
• ograniczenie spożycia cukrów prostych pochodzących ze słodyczy, niedosładzanie kawy i herbaty, wykluczenie słodzonych napojów,
• przygotowywanie posiłków metodami gotowania, duszenia, pieczenia w folii lub pergaminie,
• uwzględnienie w diecie produktów zawierających białko i wapń,
• dieta powinna być bogata w warzywa, owoce i produkty zbożowe, 
• należy wykluczyć z diety grejpfruta i sok z grejpfruta, ponieważ zakłócają one działanie leków immunosupresyjnych, 
• niektóre produkty mogą stanowić źródło patogenów. Szczególnie istotne jest unikanie spożywania: niepasteryzowanego mleka i jego przetworów, surowych jaj oraz mięsa. Warzywa i owoce przed zjedzeniem muszą być dokładnie umyte. 

Poniższa tabela przedstawia produkty dozwolone i niezalecane w diecie po przeszczepie nerki.

Bibliografia:

1. „Przeszczepianie narządów w Polsce ‘Poltransplant Biuletyn Informacyjny”, Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant, 2015 
2. Rutkowski Bolesław, „50 lat przeszczepiania nerek w Polsce”, Gaz. AMG, vol. 4, 2016
3. Kraśnicka Monika and Kruszyna Tomasz, „Przeszczepienie nerki. Zgoda na życie”, Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej, Kraków, 2015
4. „Dieta po przeszczepie nerki” [Online]. Available: https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/58-ds-20-dieta-po-przeszczepie-nerki/file. [Accessed: 25-Apr-2020]