Ciąża pozamaciczna – przyczyny i objawy. Jak rozpoznać i postępować?

Ciąża pozamaciczna (inaczej ciąża ektopowa) jest bardzo niebezpieczną sytuacją medyczną zagrażającą bezpośrednio zdrowiu i życiu kobiety ciężarnej. Niestety donoszenie takiej ciąży nie jest możliwe, wymaga jak najszybszego leczenia – interwencji chirurgicznej.

Co to jest ciąża pozamaciczna?

Ciąża pozamaciczna, w terminologii medycznej częściej nazywana ciążą ektopową, to powikłanie, w którym zapłodniona komórka jajowa tworząca zarodek zagnieżdża się w innym miejscu niż powinna.

Wyróżnia się ciążę pozamaciczną:

• w jajniku,
• jajowodzie,
• jamie brzusznej ,
• bardzo rzadko w szyjce macicy.

Donoszenie jej jest niemożliwe. Zarodek nie jest w stanie prawidłowo się rozwijać, dodatkowo zagraża kobiecie ciężarnej. Jeśli znajduje się w jajowodzie, a nie zostanie odpowiednio szybko zdiagnozowana jego lokalizacja, może dojść do pęknięcia jajowodu, a następnie krwawienia wewnętrznego. Dlatego w przypadku podejrzenia ciąży pozamacicznej należy jak najszybciej postawić diagnozę i chirurgicznie usunąć zarodek, aby nie doszło do poważnych powikłań. 

Szacuje się, że nieprawidłowe zagnieżdżenie się zarodka się występuje w 1 na 10 przypadków. Ciąża pozamaciczna może się zatem powtórzyć, ale nie musi.

Ciąża pozamaciczna – przyczyny

Istnieje wiele możliwych przyczyn ciąży pozamacicznej. Składają się na nie zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Lista jest bardzo długa, a wiele z powodów takiego scenariusza nie zostało w pełni poznanych. Dolegliwości i okoliczności, które mogą wpłynąć na rozwój ciąży pozamacicznej to:

• spirala domaciczna,
• zapalenie przydatków, czyli jajowodów wraz z jajnikami,
• endometrioza,
• wrodzone nieprawidłowości w anatomii kobiecych dróg rodnych,
• nieleczone infekcje bakteryjne oraz grzybicze pochwy, które rozprzestrzeniają się do innych narządów rozrodczych,
• choroby przenoszone drogą płciową – rzeżączka, kiła czy chlamydia,
• przebyte zabiegi bądź operacje ginekologiczne,
• infekcje jamy ustnej.

Niektóre z wymienionych schorzeń powoduje zaburzenia w budowie anatomicznej narządów płciowych, czego konsekwencją mogą być między innymi blokady w postaci zrostów dla wędrującego do jamy macicy zarodka. Jest to jedna z najczęstszych przyczyn tego powikłania. Z kolei paciorkowce wywołujące zakażenia w jamie ustnej bez problemu mogą wędrować po organizmie, infekując kolejne narządy, między innymi organy dróg rodnych. Dlatego bardzo ważne jest, aby zadbać o higienę i zdrowe zęby przed planowaniem powiększenia rodziny.

Objawy ciąży pozamacicznej

W momencie, gdy kobieta podejrzewa, iż zaszła w ciążę, bardzo ważne jest jak najszybsze zgłoszenie się do lekarza, który potwierdzi ją lub wykluczy. Kolejnym zadaniem lekarza jest określenie wieku ciąży oraz lokalizacji zarodka. W przypadku ciąży pozamacicznej mamy do czynienia z tzw. triadą charakterystycznych objawów. Należą do nich:

• nieregularne plamienie bądź krwawienie z dróg rodnych,
• nasilający się ból podbrzusza; w zależności od zlokalizowania zarodka może być odczuwalny po prawej lub lewej stronie,
• wyczuwalny guz zlokalizowany w przydatkach, najczęściej w jajowodzie; ten objaw może stwierdzić jedynie lekarz podczas badania.

Aby móc stwierdzić ciążę pozamaciczną, muszą wystąpić wszystkie wymienione powyżej objawy w jednym czasie. Jeśli jednak kobieta ciężarna zauważy którykolwiek z tych objawów, powinna udać się do lekarza, by znaleźć przyczynę dolegliwości.

Krwawienie („okres”) jest często objawem rozwijającej się ciąży pozamacicznej w jajowodzie. Krwawienie jest połączone z ostrym bólem w podbrzuszu i trudno je nazwać normalną miesiączką.  Niekiedy zdarza się, iż krwawienie nie jest widoczne dla kobiety. Oznacza to, że wypływająca krew gromadzi się wewnątrz organizmu, co może doprowadzić do wewnętrznego krwotoku. Wynik testu ciążowego oraz wzrost poziomu gonadotropiny kosmówkowej (beta-HCG) jest dokładnie taki sam zarówno podczas ciąży fizjologicznej, jak i pozamacicznej, ponieważ niezależnie od umiejscowienia zarodka ciąża się rozwija.

Rozpoznanie ciąży pozamacicznej

Objawy ciąży pozamacicznej można zauważyć ok.  5 tygodnia ciąży. Po ukończeniu 5–6 tygodnia ciąży zarodek powinien być widoczny podczas wykonywania USG ginekologicznego. Brak zarodka przy pozytywnym wyniku testu ciążowego, powinien zaalarmować lekarza. Podstawą dla postawienia diagnozy ciąży pozamacicznej są zazwyczaj:

• test na poziom hormonu HCG we krwi matki. Jeśli powtarzany seryjnie test wykaże, że poziom hormonu nie wzrasta, może to wskazywać na ciążę ektopową,
• badanie USG o wysokiej rozdzielczości, które pozwala dokładnie przyjrzeć się macicy i jajowodóm. Nieobecność pęcherzyka ciążowego w macicy może wskazywać na nieprawidłowe zagnieżdżenie się zarodka, nawet kiedy na USG nie widać go w jajowodzie.

Ciąża pozamaciczna – leczenie

Dobór metody leczenia uzależniony jest przede wszystkim od zaawansowania ciąży oraz stanu ogólnego kobiety ciężarnej. Leczenie metotreksatem w przypadku ciąży pozamacicznej jest uzasadnione, jeśli zarodek jest niewielki. Lek podawany jest w formie zastrzyków. W niektórych przypadkach jeden zastrzyk to dawka wystarczająca do osiągnięcia oczekiwanego efektu. W przypadku większej ciąży pozamacicznej i/lub kiedy istnieje duże ryzyko np. pęknięcia jajowodu, przeprowadzany jest zabieg laparoskopowy. Wybór tej metody leczenia ma dużo zalet, przede wszystkim znacznie skraca czas rekonwalescencji.

Często sytuacja, jaką jest ciąża pozamaciczna, stanowi traumatyczne wydarzenie, zwłaszcza jeśli kobieta przez dłuższy czas stara się o dziecko. Wówczas ważne jest, aby była otoczona bliskimi osobami, otrzymała wsparcie, którego potrzebuje. Warto również rozważyć udział w psychoterapii.