Choroba bostońska u dzieci i dorosłych – objawy i leczenie

Choroba bostońska, nazywana też chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej to zakażenie wirusowe, które najczęściej pojawia się u dzieci, choć może dotyczyć w mniejszym stopniu i dorosłych. Objawia się gorączką i charakterystyczną wysypką. Jak można zarazić się „bostonką” i czy istnieją sposoby jej leczenia?

Co to jest choroba bostońska? 

Choroba bostońska jest wywoływana przez enterowirusy z grupy Coxsackie (A5, A10, A9, B1, B3 oraz EV 71), które odpowiedzialne są również za inne schorzenia takie jak: angina, przeziębienie, zapalenie gardła czy biegunka u niemowląt.  Choroba bostońska swoją nazwę zawdzięcza miejscu, gdzie po raz pierwszy doszło do jej epidemii – Bostonu. 

“Bostonka” to potoczne określenie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (Hand, Foot, and Mouth Syndrome – HFMS), inaczej enterowirusowego pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej z wypryskiem. Objawy skórne choroby po raz pierwszy opisali Robinson i Rhodes w 1958 roku, izolując wirusa Coxsackie A 16 od grupy 60 osób pochodzących z Toronto. 

Choroba bostońska – jak można się zarazić? 

Do zakażenia wirusem dochodzi drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania), poprzez kontakt z wydalinami i wydzielinami osoby chorej oraz skażonymi nimi przedmiotami i powierzchniami. Jest to tzw. choroba brudnych rąk, ponieważ wirusy wydalane są z kałem nawet przez kilka tygodni od ustąpienia objawów klinicznych i do zarażenia często dochodzi przez brak właściwej higieny rąk.  Chorobą można zarazić się także w wyniku dotknięcia płynu z pękających pęcherzyków pojawiających się na skórze. Źródłem infekcji może być skażona fekaliami woda albo pożywienie, w lecie także baseny i kąpieliska.  

Najczęściej chorują dzieci do 10 roku życia, ze względu na niecałkowicie wykształcony układ odpornościowy.  U noworodków i niemowląt choroba ma cięższy przebieg niż u starszych dzieci. Dorośli chorują rzadziej, a zarażają się zwykle od dzieci, które przenoszą wirusa ze żłobka, przedszkola lub szkoły.  

Większe ryzyko zachorowania występuje u osób z zaburzeniami odporności (np. osoby po przeszczepach bądź zarażone wirusem HIV), cukrzycą czy chorobami nerek.  Zarówno u dzieci jak i dorosłych może występować tzw. bezobjawowe nosicielstwo, gdy wirus jest obecny, ale nie występują objawy kliniczne. Trzeba pamiętać, że takie osoby mogą przenosić zarażenie na innych. Najwięcej zachorowań notuje się w okresie letnio – jesiennym, a szczyt zakażeń występuje późnym latem. 

Choroba bostońska – objawy u dzieci 

Bostonka jest zwykle chorobą o łagodnym przebiegu. Może nie wykazywać żadnych objawów, albo tylko niektóre z nich. Czas od kontaktu z drobnoustrojem do pojawienia się objawów (okres wylęgania, inaczej inkubacji) wynosi od 3 do 6 dni. Typowe objawy choroby bostońskiej zwykle poprzedzają objawy prodromalne, grypopodobne takie jak: ogólne złe samopoczucie, osłabienie, rozbicie, bóle mięśni i gardła, nudności, wymioty i gorączka, brak apetytu, senność i apatia, zaczerwienienie gardła. 

Najbardziej charakterystycznym objawem bostonki jest nagłe wystąpienie bardzo wysokiej gorączki przekraczającej często 39 st. C, co u dzieci stanowi duże niebezpieczeństwo. Gorączka ustępuje zwykle w ciągu 48 godzin. Długo utrzymująca się gorączka może w skrajnych przypadkach wywołać u dziecka drgawki. Jeśli do tego dojdzie, należy rozluźnić ubranie dziecka i ułożyć je na boku. Następnie delikatnie przytrzymać ciało dziecka, asekurując głównie okolice głowy. Po ataku należy bezzwłocznie wezwać pogotowie. 

Charakterystycznym objawem choroby bostońskiej jest wysypka, która powstaje po około dwóch dniach od wystąpienia gorączki. Jest to, grudkowa lub pęcherzykowa zmiana skórna pojawiająca się na dłoniach, stopach i w jamie ustnej (na błonach śluzowych gardła, podniebienia, języka, dziąseł oraz policzków), czasem na tułowiu. Powstałe pęcherzyki mogą pękać, prowadząc do owrzodzeń. Wysypka nie powoduje świądu, ale jest bolesna.  Szczególnie niekomfortowe dla osoby chorej są zmiany w ustach, ponieważ mogą  utrudniać picie i jedzenie. Krostki mają kształt grudek bądź plam o średnicy około 0,3-1 cm i są w kolorze różowo- łososiowym. Wysypka zwykle ustępuje w ciągu 7-10 dni. 

Choroba bostońska – objawy u dorosłych 

Przebieg bostonki u dorosłych jest cięższy niż u dzieci, objawy są bardziej uciążliwe i dłużej się utrzymują, jednak ogólny obraz choroby nie różni się znacząco. Ze względu na to, że bostonka u dorosłych jest mało charakterystyczna, często myli się ją z wysypką na tle alergicznym. 

U dorosłych mogą wystąpić objawy grypopodobne, a następnie wysypka – początkowo w jamie ustnej, potem na dłoniach, podeszwach stóp, ale też pośladkach i w okolicy narządów moczowo-płciowych. Pęcherzyki na skórze są większe od tych w jamie ustnej – ich wielkość wynosi od 3 do 7 mm, mają podłużny kształt i żywoczerwone podłoże. Wysypka zazwyczaj nie powoduje świądu, może jednak dochodzić do pękania pęcherzyków i powstawania owrzodzeń. 

Choroba bostońska a ospa wietrzna 

Choroba bostońska i ospa wietrzna często bywają ze sobą mylone. Choć wywoływane są przez wirusy, należą one do różnych szczepów. Czynnikiem różnicującym obie choroby jest umiejscowienie wysypki. W bostonce wysypka zlokalizowana jest w górnej części klatki piersiowej, na stopach, dłoniach, twarzy, w jamie ustnej, czasem na pośladkach. Natomiast w przypadku ospy wietrznej są to głównie kończyny, tułów oraz skóra głowy. Wysypka przy bostonce znika samoistnie po kilku dniach nie pozostawiając żadnych śladów, natomiast wykwity w ospie wietrznej zamieniają się w strupki, których nie należy zdrapywać. 

Leczenie choroby bostońskiej 

Chorobę bostońską diagnozuje się wyłącznie na podstawie wywiadu lekarskiego oraz widocznych objawów.  Lekarz dokonuje diagnostyki różnicowej z takimi chorobami jak alergia, wiatrówka, rumień wielopostaciowy wysiękowy i wyprysk potnicowy. Symptomy bostonki zazwyczaj ustępują samoistnie po około 7-10 dniach i jeśli wymagają leczenia, jest to leczenie objawowe, ponieważ nie ma skutecznych leków przeciwwirusowych ani szczepionki dedykowanej chorobie bostońskiej. 

Zalecany jest odpoczynek, nawadnianie się, spożywanie lekkostrawnych posiłków oraz ewentualne zażywanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych (paracetamol, ale nie ibuprofen, ponieważ lek ten u dzieci zwiększa ryzyko pojawienia się powikłań). Stosowanie antybiotyków w tym przypadku jest bezcelowe, ponieważ „bostonka” jest chorobą wirusową. Antybiotykoterapia może jedynie osłabić organizm oraz układ odpornościowy. 

Powstałe po pęknięciu pęcherzyków nadżerki lub owrzodzenia należy odkażać preparatami antybiotykowymi lub barwnikami antyseptycznymi o działaniu osuszającym, przeciwwirusowym i przeciwbakteryjnym. Dodatkowo do płukania gardła można stosować mieszaninę płynnego ibuprofenu i  difenhydraminy, co pomaga w łagodzeniu bólu. 

Kiedy zgłosić się z dzieckiem do lekarza?

Rodzice powinni skontaktować się z lekarzem jeśli:

• Dziecko podczas gorączki nie pije wystarczająco dużo wody i może dojść do odwodnienia,
• Objawy nie ustępują po 10 dniach,
• Dziecko ma osłabiony układ odpornościowy lub objawy są poważne ,
• Dziecko jest małe, a w szczególności poniżej 6 miesiąca życia. 

Choroba bostońska u kobiet w ciąży 

Choroba bostońska w w pierwszym trymestrze ciąży może być groźna dla płodu i skutkować poronieniem lub powstaniem wad rozwojowych płodu. Zakażenie wirusem na późniejszych etapach ciąży nie jest już tak niebezpieczne. U kobiet w ciąży chorobę leczy się objawowo stosując paracetamol i kontrując odpowiednie nawadnianie organizmu. 

Choroba bostońska – powikłania 

W bardzo nielicznych przypadkach obserwuje się powikłania kardiologiczne i neurologiczne  takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, ostre zapalenie mięśnia sercowego oraz zapalenie płuc. 

Choroba bostońska – profilaktyka 

Jednokrotne przechorowanie choroby bostońskiej nie uodparnia na całe życie, ponieważ to, ile razy zachorujemy zależy od typu wirusa, który wywołał zakażenie. Z tego względu niezwykle ważna jest profilaktyka. Aby skutecznie uchronić się przed zarażeniem wirusem należy przestrzegać kilku podstawowych zasad: 

• Unikać kontaktu z osobą chorą (przytulania, całowania, używania wspólnych przedmiotów),
• Dokładnie myć ręce po kontakcie ze śliną i innymi wydzielinami chorego oraz po skorzystaniu z toalety, 
• Dezynfekować wspólnie używane powierzchnie i przedmioty, 
• Unikać kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych, 
• Nie posyłać dzieci do żłobka, przedszkola czy szkoły w czasie trwania zaostrzonych objawów choroby,
• Przy chorobie bostońskiej można wychodzić na dwór, ale należy unikać kontaktów z innymi osobami.

Bibliografia:

1. Kuchciak – Brancewicz Mirosława i wsp., “Choroba bostońska,” Dermatologia Prakt., vol. 1, 2014. 
2. “Choroby zakaźne – GIS.” [Online]. Available: https://gis.gov.pl/zdrowie/choroby-zakazne/. [Accessed: 30-May-2020]. 
3. Z. Ślebioda and Barbara Dorocka– Bobkowska, “Hand, foot and mouth disease as an emerging public health problem: Case report of familial child-to-adult transmission,” Dent Med Probl., vol. 55, no. 1, pp. 99–104, 2018, doi: 10.17219/dmp/80995. 
4. “Hand, Foot, and Mouth Disease Symptoms | CDC,” Center for Disease Control and Prevention. [Online]. Available: https://www.cdc.gov/hand-foot-mouth/about/signs-symptoms.html. [Accessed: 30-May-2020]. 
5. A. M. Guerra and M. Waseem, “Hand Foot And Mouth Disease,” StatPearls, Dec. 2020.