Przed czym chroni szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu?

Pierwsza choroba, która przychodzi do głowy na myśl o kleszczach, to zwykle borelioza. Jednak te niewielkie stawonogi mogą przenosić także inne schorzenie – odkleszczowe zapalenie mózgu, które w rzadkich przypadkach kończy się nawet śmiercią. Na szczęście – w odróżnieniu od boreliozy – istnieje skuteczne szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu. W poniższym artykule znajdziesz więcej informacji na temat tej choroby oraz jej profilaktyki. 

Co to jest i jak się objawia odkleszczowe zapalenie mózgu? 

Odkleszczowe zapalenie mózgu to choroba zakaźna ośrodkowego układu nerwowego. Jest wywoływana przez wirusa TBEV, który przenosi się na człowieka wraz z wbiciem się zakażonego kleszcza. Istnieje też rzadka, alternatywna droga zakażenia – poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka od zwierzęcia chorego na odkleszczowe zapalenie mózgu. 

Ok. 80% infekcji przebiega bezobjawowo. W pozostałych przypadkach po 2-28. dniach od zakażenia pojawiają się pierwsze objawy. Odkleszczowe zapalenie mózgu wywołane przez podtyp wirusa dominujący w Polsce ma przebieg dwufazowy: 

• faza I – trwa 2-7 dni i towarzyszą jej objawy grypowe (gorączka, ból mięśni i głowy, zmęczenie) oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka), 
• faza II – rozwija się po kilku dniach względnej poprawy. Dochodzi wtedy do zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, które objawia się m.in. bólami i zawrotami głowy, sztywnością karku, światłowstrętem, zaburzeniami świadomości, pamięci, zachowania czy równowagi. 

Na szczęście w większości przypadków infekcja kończy się na I fazie, po której następuje całkowite wyleczenie. Faza II dotyka mniej niż 1/3 chorych. Niestety, może ona pozostawić po sobie trwałe powikłania neurologiczne, takie jak porażenia i niedowłady mięśni, a także zaburzenia pamięci czy nastroju. W 2% przypadków choroba kończy się śmiercią.

Kto powinien przyjąć szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu? 

Szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu zalecane jest dla osób przebywających (stale lub tymczasowo) na obszarach nasilonego występowania kleszczy zakażonych wirusem TBEV. W Polsce dotyczy to głównie województw warmińsko-mazurskiego i podlaskiego. Szczególnie narażeni na infekcję są ludzie przebywający na terenach leśnych, np.: 

• turyści, 
• osoby spędzające aktywnie czas w lesie, np. grzybiarze, biegacze, 
• uczestnicy obozów i kolonii, 
• rolnicy, 
• osoby pracujące w lesie, 
• żołnierze, 
• funkcjonariusze straży pożarnej i granicznej. 

Schemat szczepienia na odkleszczowe zapalenie mózgu 

W Polsce dostępne są szczepionki przeciwko wirusowi TBEV dla osób dorosłych oraz ich dawki pediatryczne dla dzieci od 1. roku życia. Preparaty te podaje się domięśniowo w 3. dawkach. Standardowy schemat obejmuje podanie 2. dawki po 1-3. miesiącach, a ostatniej po ok. 5-12. miesiącach (w zależności od użytego preparatu). Szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu zapewnia odpowiedź immunologiczną na 5 lat, dlatego zalecane są dawki przypominające. 

Skuteczność i bezpieczeństwo szczepienia na odkleszczowe zapalenie mózgu 

Szczepienia na odkleszczowe zapalenie mózgu są skuteczne w 92-100% przypadków. Dzięki nim organizm wytwarza przeciwciała przeciwko wirusowi TBEV, które chronią przed rzeczywistą infekcją. Niestety, nie istnieje leczenie przyczynowe odkleszczowego zapalenia mózgu, dlatego tak ważna jest profilaktyka. Szczepionki zawierają zabitego wirusa TBEV i są one zazwyczaj dobrze tolerowane przez organizm. Mogą wywołać lekkie działania niepożądane, takie jak: 

• ból i zaczerwienienie w miejscu podania, 
• gorączkę, 
• ból głowy, 
• zmęczenie, 
• ból mięśni i stawów.

Szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu – cena i refundacja 

Niestety, obecnie szczepienie na odkleszczowe zapalenie mózgu nie jest refundowane dla żadnej grupy pacjentów. Cena pojedynczego preparatu wynosi ok. 100-130 zł, czyli koszt pełnego szczepienia dla jednej osoby to ok. 300-400 zł. Pamiętaj, że szczepionki przeciwko wirusowi TBEV chronią wyłącznie przed odkleszczowym zapaleniem mózgu. Nie są skuteczne przeciwko boreliozie czy innym chorobom przenoszonym przez kleszcze. 

Bibliografia: 

1. https://www.gov.pl/web/psse-wabrzezno/szczepienie-przeciw-kleszczowemu-zapaleniu-mozgu [dostęp 08.08.2024]. 
2. Tuszyński P. K. (red.), Choroby zakaźne i szczepienia ochronne, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020. 
3. Zajkowska J., Czupryna P., Kleszczowe zapalenie mózgu – epidemiologia, patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, profilaktyka i leczenie, Forum Zakażeń 2013, 4(1): 21-27.