Przysadka mózgowa – za co odpowiada? Funkcje, hormony, choroby

Przysadka mózgowa to niewielki gruczoł o wielkich możliwościach. Głównym jej zadaniem jest wydzielanie hormonów, które sterują pracą innych gruczołów. Nieprawidłowe jej funkcjonowanie może prowadzić do pojawienia się różnych chorób. Jakich? Czym się one objawiają? I jakie inne funkcje realizuje przysadka mózgowa? O tym się dowiesz w niniejszym artykule.

Przysadka mózgowa usytuowana jest niedaleko podwzgórza, mniej więcej pośrodku ludzkiej głowy, w tzw. siodle tureckim. Składa się z trzech części: przedniej, tylnej oraz środkowej. Różnią się one między sobą funkcjami: przednia odpowiada za wytwarzanie hormonów, tylna – magazynuje je, a środkowa – pełni rolę przekaźnika.

Przysadka mózgowa – za co odpowiada? Hormony

Przysadka mózgowa posiada kształt zbliżony do fasoli. Jej wymiary wynoszą zwykłe 0,6 x 0,9 x 1,3 cm. Siodło tureckie, w którym jest położona, usytuowane jest niedaleko naczyń krwionośnych, nerwów czaszkowych oraz skrzyżowania nerwów wzrokowych. Jej głównym zadaniem jest produkcja różnych hormonów, które z kolei mają pobudzić inne gruczoły dokrewne, do produkcji ich własnych hormonów.

Przednia część przysiadki produkuje 7 różnych hormonów:

• hormon wzrostu (GH) – wpływa na tempo wzrostu oraz gospodarkę tłuszczową, białkową i węglowodanową;
• hormon tyreotropowy (TSH) – pobudza tarczycę do produkcji trijodotyroniny i tyroksyny, pobudzając tym samym przemianę materii;
• hormon folikulotropowy (FSH) – odpowiada za płodność, u kobiet wpływa na wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego oraz produkcję estrogenu, a u mężczyzn – na spermatogenezę;
• adenokortykotropina (ACTH) – wpływa na pracę nadnerczy, a tym samym na powstawanie substancji odpowiedzialnych za przemianę materii oraz odporność;
• hormon luteinizujący (LH) – u kobiet umożliwia prawidłowe jajeczkowanie i produkcję progesteronu, a u mężczyzn – wytwarzanie testosteronu;
• prolaktyna (PRL) – umożliwia laktację u kobiet;
• endorfiny PEA (fenyloetyloamina) – hormony szczęścia, odpowiedzialne za pozytywne emocje, które pojawiają się np. podczas zakochania.

Część środkowa wydziela melanotropinę (MSH), która odpowiada za kolor cery. Dzięki niej komórki barwnikowe wytwarzają melaninę, chroniącą skórę przed promieniowaniem UV.

Część tylna odpowiada on za przechowywanie neurohormonów, takich, jak:

• oksytocyna – hormon przywiązania, który dużą rolę odgrywa podczas orgazmu, porodu oraz zapłodnienia;
• wazopresyna – produkowana jest u mężczyzn podczas stosunku, tworząc więź emocjonalną, ponadto zmniejsza ilość wytwarzanego moczu, a tym samym – zapobiega odwodnieniu.

Przysadka mózgowa – choroby

W momencie, gdy dochodzi do zaburzenia czynności przysadki mózgowej, może pojawić się wiele chorób. Poniżej opisujemy te najpopularniejsze.

Guz przysadki mózgowej

Istnieje wiele rodzajów guzów przysadki mózgowej, przy czym większość z nich ma łagodny przebieg. Wśród nich najpopularniejszy jest gruczolak, który wytwarza prolaktynę, określany też mianem  „prolactinoma”. To łagodny nowotwór, który czasem nie wywołuje żadnych objawów, jednak może być przyczyną różnych zaburzeń.

U wielu osób odnotowuje się również inne gruczolaki, które np. doprowadzają do nadprodukcji jednego z  hormonów, np.: hormonu wzrostu, adenokortykotropiny  czy też tyreotropiny – wówczas można mówić o „nadczynności przysadki mózgowej”. Jednocześnie odnotowuje się w takich przypadkach niedobór innych hormonów.  Gruczolaki nie muszą jednak wydzielać hormonów – takie guzy są „nieczynne hormonalnie”.

Zazwyczaj mały gruczolak przysadki mózgowej nie powoduje żadnych problemów, jednak większy może dawać o sobie znać poprzez bóle i zawroty głowy, a także zaburzenia widzenia – wynika to z ucisku na nerw wzrokowy oraz znajdujące się obok tkanki.

Hiperprolaktynemia

Dolegliwość ta jest efektem guza wydzielającego prolaktynę lub guza, który uniemożliwia kontrolę nad jej produkcją. Wówczas może dojść do wytwarzania mleka u mężczyzn oraz kobiet, które nie są w ciąży. U mężczyzn obserwuje się w tym stanie również niskie libido, a u kobiet – zaburzenia cyklu miesiączkowania.

Hipogonadyzm

Hipogonadyzm może być efektem zmian w  przysadce mózgowej (zespół Klinefeltera) lub wynikiem choroby jąder. W jego wuniku nie produkują wystarczającej ilości testosteronu. U dzieci i nastolatków  można zauważyć nieprawidłowości w budowie genitaliów, brak mutacji oraz zaburzenie wzrostu włosów. U mężczyzn problemem związanym z hipogonadyzmem jest  brak erekcji oraz niepłodność.

Niedoczynność przysadki mózgowej

Jej bezpośrednią przyczyną jest zahamowanie produkcji kilku hormonów gruczołu lub tylko jednego. Często jest ona efektem guzów (gruczolaków przysadki mózgowej), urazów głowy, uszkodzeń podczas operacji, zmian zapalnych i naciekowych oraz zaburzeń rozwojowych. Do objawów niedoczynności zalicza się:

• bóle głowy;
• brak laktacji po porodzie;
• nudności i zasłabnięcia;
• suchość i bladość skóry;
• brak apetytu;
• problemy z widzeniem.

Zobacz także: 7 objawów informujących, że powinnaś zbadać hormony

Akromegalia i gigantyzm

Przyczyną akromegalii jest nadmierna produkcja somatotropiny – hormonu wzrostu, a ta z kolei jest często efektem gruczolaka lub też czynnego guza trzustki. Akromegalia występuje u osób dorosłych i charakteryzuje się objawami, takimi jak:

• pogrubione kości;
• zmiana rysów twarzy;
• powiększone stopy i dłonie;
• zespół cieśni nadgarstka;
• nadciśnienie;
• zmęczenie i bezdech senny;
• bóle głowy i poty.

U dzieci nadmierna produkcja hormonu wzrostu prowadzi ona powstania gigantyzmu. Wówczas osiągają one zbyt wysoki wzrost, na skutek zbyt dużego rozrostu kości.

Choroba Cushinga

Choroba ta powstaje, gdy guz przysadki mózgowej wydziela zbyt duże ilości ACTH, w wyniku czego dochodzi do nadmiernego wytwarzania hormonu nadnerczy – kortyzolu. Powstają wówczas poważne zmiany metaboliczne, które prowadzą m.in. do zmiany wyglądu. Główne objawy tej choroby to:

• bardziej okrągła twarz;
• otyłość górnych części ciała;
• cienka skóra;
• wysokie ciśnienie krwi;
• osłabienie mięśni;
• rozstępy na brzuchu;
• osteoporoza;
• wysokie stężenie glukozy we krwi;
• tendencja do siniaczenia;
• zaburzenia miesiączkowania.

Przyrost masy ciała związany jest z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej. Choroba Cushinga często powiązana jest również z cukrzycą, depresją oraz większą skłonnością do infekcji.

Zespół pustego siodła

Jak już wcześniej powiedzieliśmy, przysadka otoczona jest strukturą kostną, zwaną siodłem tureckim. Czasem zdarza się, że się ono powiększa, w wyniku czego dochodzi do uciśnięcia przysadki. Niekiedy gruczoł kurczy się i słabiej wydziela hormony, czego efektem może być z kolei  niedoczynność przysadki.

Rezonans przysadki mózgowej i inne badania

Aby zdiagnozować choroby związane z omawianym gruczołem, lekarze często decydują się na rezonans – badanie to zaliczane jest do jednej z najlepszych metod w diagnostyce układu podwzgórzowo-przysadkowego.  Warto je  wykonać wtedy, gdy widoczne są następujące objawy: problemy z zajściem w ciążę, zaburzenia cyklu miesiączkowego, poważne bóle głowy, nieprawidłowy poziom hormonów, akromegalia, choroba Cushinga, moczówka prosta, mlekotok, karłowatość, problemy z widzeniem.

Istnieją jednak pewne przeciwwskazania do tego badania: obecność metalowych implantów, ciąża i karmienie piersią oraz ciężka niewydolność nerek. Oprócz rezonansu przysadki mózgowej, warto wykonać również badania krwi oraz badania neurologiczne. Czasem lekarze zalecają również RTG czaszki oraz – zamiast rezonansu – tomografię komputerową, ponieważ nie we wszystkich szpitalach znajduje się najnowszy sprzęt.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK27/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459247/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11949004
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12690976