Punkcja zatok – na czym polega i kiedy się ją wykonuje? Jakie są wskazania do przeprowadzenia tego zabiegu?

Punkcja zatok jest zabiegiem laryngologicznym, obecnie wykonywanym rzadko. Zalecana jest wyłącznie wtedy, gdy właściwe leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów. Punkcja może mieć charakter diagnostyczny i terapeutyczny. Jest to zabieg raczej bezpieczny i nie niesie za sobą ryzyka wielu powikłań.

Punkcja zatok jest zabiegiem wykonywanym przez laryngologa. Kiedyś stanowiła częsty zabieg terapeutyczny, zwłaszcza w przypadku ostrych stanów zapalnych, czasem także przewlekłych. Dziś lekarze dysponują lekami, które w większości przypadków są w stanie zwalczyć chorobę, w związku z czym punkcje zatok wykonywane są bardzo rzadko. Głównym wskazaniem do wykonania punkcji zatok przynosowych jest brak skuteczności farmakoterapii. Zdarza się, że wykonuje się ją także w celach diagnostycznych. Najczęściej wykonuje się punkcję zatoki szczękowej. Czasami istnieją wskazania do wykonania punkcji zatok czołowych (punkcja Becka), jednakże jest to już procedura operacyjna wiążąca się z koniecznością dostępu do zatoki od strony zewnętrznej. Punkcje zatok uznawane są za zabiegi bezpieczne, ale zdarzają się też powikłania.

Na czym polega punkcja zatok?

O typowym zabiegu mówimy w przypadku punkcji zatok szczękowych. Zatoki szczękowe to największe z zatok występujących u człowieka, które zlokalizowane są w kości szczękowej i rozpoczynają się nad linią zębów. Mają one cztery ściany: twarzową, oczodołową, skrzydłowo-podniebienną i przyśrodkową, a ich objętość szacuje się na około 5 cm3. Właśnie tam bardzo często rozwija się ostre zapalenie zatok. Dolegliwości związane ze stanem zapalnym zatok to głównie bóle szczęki, bóle zębów w trakcie jedzenia, ropna wydzielina z nosa, czasem gorączka. Leczeniem pierwszego rzutu jest leczenie farmakologiczne włączane przez lekarza ogólnego albo przez laryngologa na podstawie obrazu klinicznego. Jeżeli leczenie to jest nieskuteczne, może być wskazane wykonanie punkcji zatok. Dwa najczęstsze pytania, jakie pojawiają się na temat tego zabiegu, to: czy punkcja zatok boli i ile trwa zabieg? Punkcja zatok nie jest związana ze znacznymi dolegliwościami bólowymi.

Jak wygląda zabieg? Wykonuje się go w poradni laryngologicznej lub w gabinecie zabiegowym w szpitalu. Pacjent przyjmuje pozycję siedzącą na fotelu z głową nieznacznie wygiętą ku tyłowi. Wykonuje się znieczulenie miejscowe błony śluzowej nosa, a następnie igłą nakłuwa się ujście zatoki szczękowej, przechodząc przez jej kostną część do światła zatoki. Wówczas strzykawką można odciągnąć płyn zapalny, który uciska i niszczy śluzówkę zatoki. Tą samą drogą można podać leki bezpośrednio do światła zatoki. Pobrany płyn można przesłać do badania mikrobiologicznego i określić patogeny będące przyczyną stanu zapalnego. Całość zabiegu trwa kilka minut. Sam widok długiej igły oraz uczucie jej przebijania się przez struktury kostne nie jest przyjemny, ale dolegliwości bólowe nie są dotkliwe, bardziej można określić je jako dyskomfort.

Punkcja zatok szczękowych – powikłania po zabiegu

Punkcja zatok uważana jest za zabieg bezpieczny i rzadko występują powikłania. Może pojawić się ból głowy po punkcji – zwykle nie osiąga on dużego nasilenia i ustępuje w ciągu kilku dni. Czasami zdarzają się krwawienia z nosa, co jest związane z naruszeniem ciągłości błony śluzowej nosa. Mogą pojawić się także bóle zębów, jeżeli zostaną podrażnione nerwy, które je zaopatrują.

Punkcja zatoki czołowej

Zatoka czołowa jest drugą pod kątem wielkości zatoką u człowieka. Jest ona położona w obrębie kości czołowych, tuż nad gałkami ocznymi. Podobnie jak w zatoce szczękowej, mogą w jej obrębie rozwijać się procesy zapalne. Zdarza się, że proces zapalny, który nie reaguje na leczenie farmakologiczne, rozszerza się poza zatokę i obejmuje tkanki siadujące – wówczas konieczna jest chirurgiczna punkcja zatoki czołowej. Jest to już stosunkowo inwazyjny zabieg, który przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym.

Istotą punkcji Becka jest wykonanie nacięcia skóry nad łukiem brwiowym, przechodząc ku nasadzie nosa. Następnie rozpreparowuje się tkanki podskórne celem uwidocznienia przedniej ściany zatoki. Przy użyciu wiertła wykonuje się drobny otwór w ścianie, który otwiera dostęp do światła zatoki. Drogą tą odsysa się zalegającą wydzielinę, można też usunąć zmienione chorobowo fragmenty śluzówki i przesłać je do badania histopatologicznego. Czasami w świetle zatoki pozostawia się sączek, aby zawartość zatoki mogła się drenować lub aby możliwe było podanie leków. Po zabiegu pacjent wymaga hospitalizacji przez okres minimum 2–3 dni.