Radioterapia dla pacjentów onkologicznych. Jakie są jej rodzaje?

Radioterapia jest to forma leczenia onkologicznego lub paliatywnego, w której wykorzystuje się promieniowanie do niszczenia komórek nowotworowych. W terapii wykorzystuje się „promienie X”, przede wszystkim od zewnątrz lub wewnętrznie.  Ile trwa radioterapia? Jakie są jej skutki uboczne? Czy jest skuteczna?

Na czym polega radioterapia? Rodzaje

Zastanawiasz się, co to jest radioterapia? Jak wspomniano, to forma leczenia, która ma na celu niszczenie komórek nowotworowych oraz zapobieganie ich namnażaniu się. A jak to konkretnie działa? Wykorzystywane promieniowanie uszkadza materiał genetyczny najeźdźców, przez co uniemożliwia ich dalsze namnażanie się i rozrost. Ta metoda może także wpłynąć negatywnie na okoliczne, zdrowe tkanki, jednak większość z nich jest w stanie się zregenerować i funkcjonuje po terapii normalnie.

Czy radioterapia jest skuteczna? Tak, potwierdzają to liczne badania. W jej przebiegu lekarz wykorzystuje rodzaj promieniowania dobrany specjalnie do potrzeb pacjenta, tj. do typu nowotworu, jego umiejscowienia, a także ogólnej kondycji osoby leczonej, co dodatkowo poprawia wyniki terapii.

Radioterapia zewnętrzna, teleterapia

Radioterapia wykorzystująca zewnętrzną wiązkę promieniowania (teleterapia) jest wykorzystywana w praktyce medycznej najczęściej. W przebiegu tej terapii wykorzystuje się maszynę generującą wybrany rodzaj promieniowania, a jego wiązkę lekarz kieruje dokładnie w źródło rozwijającego się w ciele pacjenta nowotworu.

Radioterapia wewnętrzna, brachyterapia

Istnieje także radioterapia wewnętrzna (brachyterapia), która polega na wprowadzeniu wybranego izotopu promieniowania do rozwijającego się guza nowotworowego lub – jeżeli to nie jest możliwe – do tkanek w jego pobliżu. Tę metodę wykorzystuje się także po usunięciu guza, w celu zapobiegania jego nawrotowi. Aby umieścić źródło promieniowania w organizmie pacjenta, wykorzystuje się różne techniki zabiegowe, dobierane pod kątem umiejscowienia patologicznych zmian.

Radioterapia ogólnoustrojowa, paliatywna

Zdecydowanie rzadziej wykorzystywanym rodzajem radioterapii jest terapia ogólnoustrojowa, która ma na celu przede wszystkim niwelowanie bólu nowotworowego w bardzo zaawansowanych stadiach choroby. Polega na połknięciu radioaktywnej kapsułki lub wstrzyknięciu izotopu promieniotwórczego do żył pacjenta, skąd rozchodzi się on po całym organizmie.

Radioterapia stereotaktyczna

Radioterapia stereotaktyczna to szczególny rodzaj terapii onkologicznej. Polega na podaniu bardzo dużej dawki (lub kilku dawek) promieniowania na minimalnie wąskim obszarze. To forma leczenia radykalnego, stosowana, kiedy pacjent z jakiejś przyczyny nie może zostać poddany chirurgicznemu usunięciu guza. Wykorzystywana jest także w postępowaniu paliatywnym.

Radioterapia onkologiczna a radioterapia paliatywna – jakie są różnice?

Aby zrozumieć, czym różni się radioterapia onkologiczna od paliatywnej, trzeba na początku zrozumieć, jakie są różnice pomiędzy tymi dwoma dziedzinami medycyny. W dużym skrócie, onkologia zajmuje się leczeniem oraz profilaktyką nowotworową, natomiast leczenie paliatywne dotyczy pacjentów, których nie można wyleczyć – w tym wypadku postępowanie ma na celu minimalizowanie ciężkich objawów choroby takich jak ból oraz wydłużenie życia pacjenta.

Tak samo wygląda to w przypadku radioterapii, a więc ta onkologiczna wykorzystywana jest w celach leczniczych lub profilaktycznych, aby doprowadzić do pełnego wyleczenia pacjenta. Natomiast radioterapia paliatywna skupia się na zminimalizowaniu przykrych konsekwencji rozwoju choroby u tych osób, których nie da się już wyleczyć.

ABC pacjenta – co jeszcze warto wiedzieć o radioterapii?

Pierwsza wizyta u onkologa radioterapeuty

Jedną z opcji leczenia twojego nowotworu jest radioterapia? Pierwsza wizyta u lekarza onkologa radioterapeuty będzie wymagała dostarczenia wyników wszystkich badań (ważna jest przede wszystkim diagnostyka histopatologiczna i badania obrazowe nowotworu – rezonans magnetyczny, tomograf, prześwietlenie), a także ewentualnych kart wypisów ze szpitali i listy zażywanych leków. Weź ze sobą całą dokumentację medyczną.

Radioterapia a pobyt w szpitalu

Zastanawiasz się, czy podczas radioterapii trzeba leżeć w szpitalu? Tak naprawdę decyduje o tym lekarz. Terapia może być bowiem prowadzona zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w trybie ambulatoryjnym – ten drugi sposób oznacza, że na zabiegi pacjent przyjeżdża do placówki medycznej, ale potem wraca do domu.

Czy do radioterapii trzeba się rozbierać?

A czy do radioterapii trzeba się rozbierać? Zarówno w przypadku terapii zewnętrznej, jak i wewnętrznej konieczne będzie zdjęcie ubrań, aby możliwe było zabiegowe wprowadzenie izotopu promieniotwórczego lub skuteczne naświetlenie skóry, pod którą znajduje się ognisko choroby nowotworowej.

Ile trwa radioterapia?

Tak jak w przypadku wyboru metody radioterapii, tak samo jej przebieg, ilość sesji i tym samym czas trwania są dobierane indywidualnie do stanu oraz sytuacji pacjenta, a także samego celu terapii. Może się zdarzyć, że lekarz zaleci ci jednorazową sesję, częściej jednak wykonuje się kilka sesji terapeutycznych, a powtarzają się one zwykle od 1. do 7. tygodni. Pojedynczy zabieg trwa natomiast ok. 10-15 minut.

Jak długo trwa rekonwalescencja po radioterapii?

Jak wspomniano, radioterapia stosowana miejscowo może prowadzić do uszkodzenia zdrowych komórek, znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie nowotworu. Ich regeneracja przebiega jednak sprawnie i zajmuje 1-2 tygodnie liczone od ostatniej sesji terapeutycznej. Pamiętaj jednak, że późnych efektów ubocznych terapii możesz doświadczyć nawet po kilku miesiącach lub latach od zastosowanej radioterapii – o takim ryzyku z pewnością poinformuje cię lekarz prowadzący.

Kawa przy radioterapii

Kawa przy radioterapii nie jest zakazana, jednak lekarze nie zalecają picia jej w trakcie terapii. Wynika to z faktu, że jednym ze skutków ubocznych stosowania promieniowania jonizującego jest biegunka, a kawa u niektórych pacjentów dodatkowo pobudza perystaltykę jelit, nasilając dolegliwości. Podobnie działają śliwki, kiszone owoce i warzywa czy świeżo wyciskane soki. Dlatego pacjentom onkologicznym zaleca się w trakcie leczenia zrezygnowanie zarówno z produktów wzdymających, jak i poprawiających pracę jelit.

Radioterapia a pobyt w hotelu

Czy radioterapia jest szkodliwa dla osób trzecich? Po zabiegu ciało pacjenta emituje pewne dawki promieniowania jonizującego, są one jednak bardzo niskie, więc nie ma konieczności izolowania go od społeczeństwa. Podczas terapii można zatem korzystać z pokoju hotelowego, a także spotykać się z rodziną.

Radioterapia – skutki uboczne

Wśród najbardziej powszechnych skutków ubocznych radioterapii wymienia się:

• podrażnienie skóry w miejscu zastosowania promieniowania,
• biegunkę i nudności,
• utratę apetytu.

Sama terapia jest bezbolesna, jednak ból po radioterapii może się pojawić jako forma wieloletniego, przewlekłego powikłania lub przyjąć postać nagłą, ostrą – dotyczy to nie tylko tej postaci leczenia onkologicznego, ale również chemioterapii oraz innych metod. Zwykle obejmuje leczony obszar i jego okolice, pojawia się wraz z innymi symptomami.

A czy po radioterapii wypadają włosy? Może się tak zdarzyć, jednak w przeciwieństwie do chemioterapii, w tym wypadku uszkadzane są mieszki włosowe wyłącznie w miejscu, w którym zastosowano promieniowanie. W zależności od zastosowanej dawki promieni, objaw może się utrzymywać tylko przez jakiś czas lub do końca życia.

I wreszcie, jak długo trwa biegunka po radioterapii? W zależności od tego, czy przybierze formę ostrą, czy przewlekłą, pacjenci onkologiczni poddani leczeniu obserwują u siebie dolegliwości trwające od 2. do 4. tygodni.

Jak wygląda skóra po radioterapii?

Objawy skórne w miejscu, w którym zastosowano wiązkę promieniowania jonizującego, są najpowszechniejszym skutkiem ubocznym stosowania omawianej terapii. Naskórek w tym miejscu jest często zaczerwieniony, podrażniony. Skóra może wyglądać na starą, marszczy się w skutek niszczenia włókien kolagenowych. Niekiedy obserwuje się na niej również rumień.

Po pierwszej radioterapii pacjent obserwuje najczęściej suchość skóry oraz jej zwiększoną wrażliwość, ale poważniejsze zmiany mogą pojawić się nawet po kilku miesiącach. Te pierwsze określa się mianem odczynów pierwotnych, a drugie – wtórnych. Skórę po radioterapii warto smarować specjalnymi kosmetykami dedykowanymi pacjentom poddawanym tej terapii już od pierwszej sesji.

Badania po zakończeniu radioterapii, które należy wykonać

Po zakończeniu radioterapii, po 3. miesiącach należy udać się na badania kontrolne, a potem profilaktycznie pacjent powinien badać się co pół roku. Jaką diagnostykę się przeprowadza? Zależy to od rodzaju oraz umiejscowienia nowotworu. Podstawą będzie morfologia krwi oraz badanie przedmiotowe. Poza tym lekarz prowadzący skieruje cię na badania obrazowe.

Preparaty wzmacniające po radioterapii

Co najlepiej stosować w celu wzmocnienia organizmu po radioterapii? Kluczem będzie tutaj zdrowa dieta, bogata w tłuszcze omega-3 i omega-6 w odpowiednich proporcjach, a także witaminy, antyoksydanty, białko. Zatem jedz produkty takie jak orzechy, nasiona, fioletowe i niebieskie warzywa oraz owoce, ryby, nabiał.  Jeżeli masz zaburzony apetyt, sięgaj po preparaty w formie skondensowanych, pełnowartościowych posiłków do picia, przeznaczonych m.in. dla pacjentów onkologicznych.

Jakie witaminy po radioterapii warto stosować? Badania dowodzą, że u pacjentów onkologicznych często obserwuje się niedobór antyoksydantów, białka oraz kwasów tłuszczowych omega-3, czyli najważniejszych składników zdrowej diety wymienionej powyżej. Nie suplementuj ich jednak bez konsultacji z lekarzem prowadzącym, ponieważ takie działanie na własną rękę może negatywnie wpłynąć zarówno na proces leczenia, jak i twój stan.

A jak oczyścić organizm po radioterapii? Po każdej sesji powinnaś pić dużo wody mineralnej, która pobudza pracę układu wydzielniczego, oczyszczającego ciało z toksyn, w tym z promieniowania. W czasie terapii warto także stosować dietę lekkostrawną, a więc m.in. unikać potraw ciężkich i smażonych, wzdymających oraz surowych warzyw czy owoców.

Bibliografia:

1. American Cancer Society, Radiation Therapy, What It Is, How It Helps, 2020.
2. https://krakow.nio.gov.pl/radioterapia-informator-dla-pacjenta/ [dostęp 17.03.2024].
3. https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types/radiation-therapy [dostęp 17.03.2024].
4. https://www.healthdirect.gov.au/radiotherapy [dostęp 17.03.2024].
5. Maani E. V., Maani C. V., Radiation Therapy, StatPearls 2022.