Jak wygląda rak jamy ustnej? Czy rokowania pacjentów są wysokie?

Rak jamy ustnej to nowotwór złośliwy, który rozwija się m.in. na języku, wargach, policzkach i dziąsłach. Początkowo nie daje żadnych symptomów, przez co często wykrywany jest dopiero w zaawansowanym stadium. Jakie objawy wskazują na obecność raka jamy ustnej i na czym polega leczenie tego typu nowotworu? Czy rokowania przy raku jamy ustnej są optymistyczne? 

Czym jest rak jamy ustnej?

Rak jamy ustnej to termin określający grupę nowotworów złośliwych umiejscowionych na wargach, języku, policzkach, dnie jamy ustnej, podniebieniu twardym, wyrostku zębodołowym, dziąsłach oraz trójkącie zatrzonowcowym. Aż 90-95% wszystkich nowotworów jamy ustnej stanowi rak płaskonabłonkowy (Carcinoma planoepitheliale). Inne rodzaje raka jamy ustnej to: 

• rak gruczołowo-płaskonabłonkowy, 
• rak płaskonabłonkowy rzekomogruczołowy, 
• rak wrzecionowatokomórkowy, 
• rak drobnokomórkowy, 
•  rak limfatyczno-komórkowy. 

Na raka jamy ustnej częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Najwięcej zachorowań obserwuje się u osób w wieku 50-69 lat. W klasyfikacji ICD-10 nowotwory poszczególnych części jamy ustnej oznaczone są symbolami C00-C06. Przykładowo nowotwory złośliwe wargi oznaczone są skrótem C00, nowotwór złośliwy dziąsła ma symbol C03, rak dna jamy ustnej – C04, a nowotwór złośliwy podniebienia – C05.  

A jak wygląda rak jamy ustnej? Ma postać wrzodu, guza, obrzęku lub czerwonej plamy, która nie ulega wygojeniu po upływie 3. tygodni. Zmiana nowotworowa najczęściej pojawia się na przedniej części języka, dnie jamy ustnej lub na wardze dolnej, bardzo łatwo jest ją przeoczyć lub pomylić ze zwykłym uszkodzeniem mechanicznym. 

Czynniki ryzyka raka jamy ustnej

Ryzyko rozwoju raka jamy ustnej zwiększają: 

• palenie papierosów – palenie tytoniu jest przyczyną 75% przypadków zachorowań. Osoby palące tytoń mają nawet 13-krotnie wyższe ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej w porównaniu do osób niepalących. Tytoń działa szkodliwie ze względu na zawarte w nim  nitrozaminy oraz wolne rodniki, które zaburzają funkcje enzymów antyoksydacyjnych, 
• nadmierne spożycie alkoholu (mężczyźni 3 i więcej jednostek alkoholu dziennie, kobiety 2 jednostki) – w połączeniu z paleniem tytoniu aż 38-krotnie zwiększa ryzyko rozwoju raka jamy ustnej, 
• nieprawidłowa dieta uboga w witaminę A, E i żelazo, 
• zarażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) – wirus prowadzi do mutacji genów i niestabilności genomu, 
• zaniedbywanie higieny jamy ustnej, drażnienie mechaniczne jamy ustnej spowodowane noszeniem protezy, 
• obniżona odporność organizmu, 
• promieniowanie UV, 
• predyspozycje genetyczne. 

Rak jamy ustnej – objawy 

Objawy raka jamy ustnej zależą od lokalizacji zmiany oraz stopnia zaawansowania choroby: 

• rak języka we wczesnym stadium przebiega z powierzchownym owrzodzeniem lub zmatowieniem nabłonka. W zaawansowanych postaciach choroby pacjent ma problem z połykaniem, odczuwa dolegliwości bólowe oraz występują u niego zaburzenia artykulacji, 
• rak dna jamy ustnej w zaawansowanym stadium ma postać guza w okolicy podżuchwowej, często daje też przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych, 
• rak wargi często rozwija się ze zmian przedrakowych – zgrubienia błony śluzowej lub brodawki. Później przyjmuje formę wrzodziejącą lub postać guza egzofitycznego, 
• rak błony śluzowej policzka często powstaje na podłożu leukoplakii. Nowotwór przybiera postać egzofitycznego guza hiperkeratotycznego lub formę wrzodziejącą. Przerzuty raka błony śluzowej policzka pojawiają się przede wszystkim w węzłach podżuchwowych, 
• rak podniebienia twardego w stadium zaawansowanym nacieka kość podniebienną oraz pojawia się w jamie nosa i zatoce szczękowej, 
• rak trójkąta zatrzonowcowego zajmuje łuk podniebienny, policzek i podniebienie miękkie. 

Oprócz widocznego zgrubienia, obrzęku lub niegojącego się owrzodzenia, u chorego mogą pojawić się: 

• ból i dyskomfort podczas spożywania posiłków, 
• ograniczenie ruchomości języka, 
• przykry zapach z ust, 
• szczękościsk, 
• utrzymujący się ból ucha, 
• drętwienie dolnej wargi i podbródka, 
• utrzymujący się kaszel lub chrypka, 
• powiększenie węzłów chłonnych na szyi. 

Rak jamy ustnej – diagnostyka i leczenie

Diagnostyka raka jamy ustnej obejmuje wywiad medyczny, badanie przedmiotowe oraz badania obrazowe – USG, rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową. W celu potwierdzenia złośliwego charakteru nowotworu oraz określenia typu raka konieczne jest pobranie wycinka ze zmienionej chorobowo tkanki. 

Leczenie raka jamy ustnej polega na operacyjnym usunięciu zmiany wraz z dużym marginesem makroskopowo niezmienionych tkanek, a w przypadku przerzutów, resekcji węzłów chłonnych. Leczeniem wspomagającym jest radioterapia. W zaawansowanym raku jamy ustnej stosuje się chemioterapię. 

Jakie są rokowania w przebiegu raka jamy ustnej?

Rokowanie w raku jamy ustnej zależy od tego, jak szybko zostanie zdiagnozowany nowotwór. Osoby, które podejmą leczenie we wczesnym stadium choroby, mają 60-90% szans na wieloletnie wyleczenie. Przy zaawansowanym nowotworze 5-letnie przeżycie waha się w granicach 20-50%.  Chorzy, którzy nie kwalifikują się do radykalnego leczenia, mają tylko 5% szans na przeżycie 5-letnie. 

Bibliografia: 

1. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji Wydział Oceny Technologii Medycznych, Profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów głowy i szyi, Raport w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów (art. 48aa ust. 1 Ustawy), 2020. 
2. Jankowska M., Starzyńska A., Nowotwory złośliwe jamy ustnej – charakterystyka, diagnostyka, postępowanie, Forum Medycyny Rodzinnej 2016, vol. 10, no. 3, 254-262. 
3. Nowosielska-Grygiel J., Owczarek K., Bielińska M., Wacławek M., Olszewski J., Analiza czynników ryzyka nowotworów jamy ustnej i gardła środkowego w materiale własnym, Otolaryngologia Polska 2017, 71 (2): 22-28.