Rdzeń kręgowy – budowa, funkcje i skutki urazu rdzenia

Rdzeń kręgowy to część ośrodkowego układu nerwowego, która odpowiedzialna jest za przesyłanie informacji do mózgu. Uszkodzenie tej struktury ciała niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne, a przerwanie rdzenia może doprowadzić nawet do śmierci. Jak zbudowany jest rdzeń kręgowy i jakie objawy mogą wskazywać na patologiczne zmiany?

Gdzie leży rdzeń kręgowy?

Rdzeń kręgowy to część układu nerwowego o kształcie spłaszczonego walca, chroniona przez kanał kręgowy i osiągająca u osób dorosłych długość 43-45 centymetrów oraz średnicę około 2,5 centymetra. Struktura ta wychodzi z rdzenia przedłużonego (najniżej położonego odcinka pnia mózgu), na wysokości otworu wielkiego znajdującego się w podstawie czaszki. Przebiega przez szyję oraz plecy tworząc dwa zgrubienia – szyjne, które rozciąga się od poziomu trzeciego kręgu szyjnego do drugiego kręgu piersiowego i unerwia kończyny górne oraz lędźwiowe sięgające od dziewiątego do dwunastego kręgu piersiowego, unerwiające kończyny dolne i miednicę.

Do trzeciego miesiąca życia płodowego rdzeń kręgowy znajduje się na całej długości kręgosłupa, natomiast w czasie porodu  sięga do wysokości trzeciego kręgu lędźwiowego. U osoby dorosłej, na wysokości pierwszego lub drugiego kręgu lędźwiowego, dolny koniec rdzenia zwęża się i tworzy stożek rdzeniowy. Rozciągająca się od tego miejsca tzw. nić końcowa to cienkie pasmo opony miękkiej, które przyczepione jest do kości guzicznej.

Budowa rdzenia kręgowego

Rdzeń kręgowy składa się z położonej wewnętrznie istoty szarej oraz zewnętrznej istoty białej. Na przekroju poprzecznym istota szara ma kształt litery H lub motyla, składa się z dwóch słupów (rogów) przednich, dwóch słupów tylnych oraz warstwy istoty szarej pośredniej. Położonym pośrodku kanałem przemieszcza się płyn mózgowo-rdzeniowy. Istota szara utworzona jest z komórek nerwowych i komórek podporowych. Istota biała zbudowana jest z włókien nerwowych otoczonych osłonką mielinową.

Po obu stronach rdzenia kręgowego znajduje się 31 par nerwów rdzeniowych: osiem par w odcinku szyjnym, dwanaście par w odcinku piersiowym, pięć par w odcinku lędźwiowym, pięć par w odcinku krzyżowym i jedna para w odcinku guzicznym. Korzenie przednie nerwów przewodzą sygnały kontrolujące ruchy mięśni, natomiast korzenie tylne przewodzą bodźce czuciowe.

Rdzeń kręgowy chroni kości kręgosłupa oraz trzy opony:

• oponę twardą – mocną i wytrzymałą włóknistą błonę zewnętrzną,
• oponę pajęczynówkową – cieńszą i bardziej delikatną błonę środkową zbudowaną z włókien tkanki łącznej,
• oponę miękką – przezroczystą, delikatną błonę wewnętrzną, której naczynia krwionośne zaopatrują rdzeń kręgowy w tlen i substancje odżywcze.

Funkcje rdzenia kręgowego

Dzięki biegnącym w rdzeniu kręgowym nerwom mózg łączy się z resztą ciała. Drogi nerwowe wstępujące przenoszą bodźce czuciowe z organizmu do mózgu. Informacja o delikatnym dotyku i ucisku oraz odczuwaniu pozycji ciała biegnie z receptorów w skórze poprzez słupy tylne aż do rdzenia przedłużonego w mózgu. Funkcją przednich i bocznych dróg rdzeniowo-wzgórzowych jest przekazywanie informacji o trudnym do zlokalizowania dotyku, ucisku, temperaturze i bólu.

Drogi zstępujące przewodzą sygnały z mózgu do reszty ciała. Świadomy ruch zapoczątkowują komórki drogi korowo-rdzeniowej. Drogi pozapiramidowe odpowiadają za:

• kontrolę równowagi i koordynacji (droga pokrywowo-rdzeniowa),
• kontrolę postawy i napięcia mięśniowego (droga czerwienno-rdzeniowa),
• kontrolę napięcia mięśni (droga siatkowo-rdzeniowa i przedsionkowo-rdzeniowa).

Choroby rdzenia kręgowego

Uszkodzenie rdzenia kręgowego

Do urazu rdzenia kręgowego dochodzi zazwyczaj na skutek upadków z wysokości oraz wypadków drogowych. Najczęściej zostaje uszkodzony odcinek szyjny kręgosłupa. Patologiczne zmiany w obrębie rdzenia kręgowego powstają także w przebiegu dyskopatii kręgosłupa, osteoporozy i chorób nowotworowych, a w niektórych przypadkach jako powikłanie przeprowadzonej punkcji. Gdy dojdzie do ucisku rdzenia kręgowego, pojawiają się następujące objawy:

• stały, tępy ból w miejscu uszkodzenia rdzenia,
• niedowład lub porażenie kończyn,
• zaburzenia czuciowe: parestezje, utrata czucia,
• zanik mięśni unerwianych przez uszkodzony obszar,
• zaburzenia w oddawaniu moczu i stolca,
• zaburzenia erekcji.

Ucisk rdzenia kręgowego spowodowany przepukliną krążka międzykręgowego leczy się operacyjnie, jeśli zabiegi rehabilitacyjne i fizjoterapeutyczne oraz iniekcje środków przeciwbólowych nie przynoszą ulgi.

Przerwanie rdzenia kręgowego prowadzi do paraliżu ciała. Jeśli dojdzie do zerwania rdzenia w części lędźwiowej, nastąpi paraliż kończyn dolnych oraz zostanie utracona możliwość kontroli czynności fizjologicznych. Natomiast przerwanie rdzenia w odcinku szyjnym skutkuje całkowitym paraliżem, brakiem możliwości samodzielnego oddychania, a w niektórych przypadkach śmiercią.

Jamistość rdzenia kręgowego

Jamistość rdzenia kręgowego to rzadka choroba przewlekła, w której dochodzi do powstawania jam syringomielicznych. Uciskają one rdzeń kręgowy i uszkadzają struktury położone przy kanale środkowym. Jako pierwszy objaw najczęściej pojawia się zanik drobnych mięśni i drżenie mięśniowe w obrębie jednej lub obydwu rąk. W późniejszym czasie zanik mięśniowy obejmuje także ramiona i tułów.

Chory traci czucie bólu i temperatury, a w zaawansowanym stopniu także czucie głębokie i czucie dotyku. Do innych objawów jamistości rdzenia kręgowego należą: bóle neuropatyczne, zaburzenie funkcji zwieraczy, bóle głowy i zaburzenia równowagi. Badaniem diagnostycznym w kierunku jamistości rdzenia kręgowego jest rezonans magnetyczny. Jedynym skutecznym leczeniem schorzenia jest operacja neurochirurgiczna.

Nowotwory rdzenia kręgowego

Do nowotworów rdzenia kręgowego zalicza się guzy zewnątrzoponowe, guzy wewnątrzoponowe wewnątrzrdzeniowe oraz guzy wewnątrzoponowe zewnątrzrdzeniowe. Guzy zewnątrzoponowe (m.in. mięsak kościopochodny, szpiczak pojedynczy i mnogi czy naczyniaki) to łagodne lub złośliwe zmiany patologiczne uciskające rdzeń kręgowy. Wywołują drętwienie i mrowienie, przyczyniają się także do zmniejszenia siły mięśniowej, a w konsekwencji niedowładów i porażeń.

Guzy wewnątrzoponowe wewnątrzrdzeniowe to najczęściej wyściółczaki i gwiaździaki o niskim stopniu złośliwości, natomiast do guzów zewnątrzrdzeniowych zalicza się nerwiaki i oponiaki. Rakowi rdzenia kręgowego towarzyszą: spadek masy ciała, ogólne osłabienie organizmu i brak apetytu.

Udar rdzenia kręgowego

Do udaru niedokrwiennego rdzenia kręgowego dochodzi na skutek przerwania dopływu do niego krwi. Ryzyko niedokrwienia wzrasta u osób z miażdżycą, zapaleniem naczyń i chorobami układowymi tkanki łącznej. Objawy udaru zależą od jego lokalizacji:

• uszkodzenie górnych segmentów szyjnych powoduje zaburzenia oddychania,
• uszkodzenie dolnych segmentów szyjnych wywołuje ból w klatce piersiowej,
• uszkodzenie w odcinku piersiowym skutkuje ortostatycznymi spadkami ciśnienia i zaburzeniami termoregulacji.

Przy podejrzeniu udaru pacjent powinien trafić do szpitala. Ze względu na rzadkość schorzenia, jak dotąd nie opracowano wytycznych postępowania po udarze rdzenia kręgowego.

Bibliografia:

1. E. Zderkiewicz, Jamistość rdzenia kręgowego; patogeneza, diagnostyka, leczenie, rehabilitacja, Zeszyty Naukowe WSSP, 7/2013
2. B. Błażejewska-Hyżorek, A. Członkowska, Zaburzenia ukrwienia rdzenia kręgowego, online: https://podyplomie.pl/wiedza/neurologia/123,zaburzenia-ukrwienia-rdzenia-kregowego.
3. A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna, kości, stawy i więzadła, mięśnie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006.