Refluks u dorosłych i u dzieci – objawy, dieta, leczenie

Refluks żołądkowo-przełykowy polega na okresowym cofaniu się zawartości żołądka i jej przemieszczaniu się do przełyku. Proces łączy się z przykrymi dolegliwościami, takimi jak zgaga, objawiająca się pieczeniem w okolicach mostka. Refluks pojawia się często u dorosłych, jest także powszechnie występującym problemem niemowląt. Leczenie refluksu obejmuje m.in. zmianę diety oraz farmakoterapię.

Co to jest refluks?

Refluks to potoczna nazwa choroby refluksowej przełyku (refluksu żołądkowo-przełykowego). Z refluksem mamy do czynienia wtedy, gdy mięśnie zamykające przejście między przełykiem a żołądkiem nie pracują we właściwy sposób. Zadaniem tych mięśni jest przepuszczanie jedzenia do żołądka i zapobieganie powrotowi treści pokarmowej do przełyku. Cofanie się tej treści (która ma kwaśny odczyn, ponieważ miesza się z produkowanym w żołądku kwasem solnym) wywołuje nieprzyjemne uczucie pieczenia w klatce piersiowej i/lub gardle. Jeśli epizody refluksu często nawracają, stan ten nazywamy chorobą refluksową żołądka.

Refluks dotyka obu płci i może występować u osób na każdym etapie życia – już od wieku niemowlęcego. Najpowszechniej objawy obserwuje się u osób po 40. roku życia, zmiany typowo pojawiają się także u dzieci przez 8. tygodniem życia. Powszechnie refluks występuje u kobiet w ciąży.

Przyczyny refluksu

Przyczynami refluksu żołądkowo-przełykowego są zaburzenia funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku i zaburzenia opróżniania żołądka. Refluks może sporadycznie pojawiać się u każdego. W większości przypadków epizody trwają krótko i nie powodują objawów innych niż pieczenie w klatce piersiowej i gardle.

Przyczyną częstego występowanie refluksu żołądkowego jest często oddziaływanie czynników, takich jak:

• spożywanie niektórych pokarmów (najczęściej objawy refluksu powoduje zjedzenie produktów tłustych, pikantnych oraz wypicie alkoholu lub kawy),
• nadwaga lub otyłość,
• palenie papierosów,
• ciąża,
• stres,
• niektóre leki (np. przeciwbólowe, takie jak ibuprofen),
• obecność przepukliny rozworu przełykowego (stanu, w którym część żołądka przechodzi przez przeponę do klatki piersiowej).

Refluks – objawy

Podstawowym objawem refluksu żołądka jest zgaga – ból i pieczenie za mostkiem i w nadbrzuszu. Refluks żołądkowo-przełykowy może powodować także nudności, uczucie gniecenia w klatce piersiowej, uczucie pełności, odbijanie. W ustach pacjent może mieć kwaśny posmak i czuć pieczenie.

Osoby z refluksem skarżą się również na tzw. maski choroby refluksowej, czyli dolegliwości odczuwalne z innych niż przewód pokarmowy części ciała. Refluks żołądkowo-przełykowy może wywoływać m.in. objawy laryngologiczne (dotyczące gardła, krtani, ucha). Te objawy nietypowe refluksu obejmują:

• chrypkę,
• zaburzenia głosu,
• suchość w gardle,
• suchy kaszel,
• ból gardła, ucha, szyi,
• duszność.

Jeżeli treść żołądkowa dociera do gardła i/lub krtani i wywołuje powyższe objawy, mamy do czynienia z refluksem krtaniowo-gardłowym.

Refluks – dieta

Dieta przy refluksie ma na celu złagodzenie objawów, w niektórych przypadkach pozwala nawet na ich całkowite wyeliminowanie. Postępowanie dietetyczne obejmuje:

• unikanie wszystkich produktów, po których dochodzi do nasilenia dolegliwości (patrz: lista poniżej),
• spożywanie regularnie małych posiłków (4-5 w ciągu doby),
• spożywanie posiłków bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze,
• unikanie pozycji leżącej oraz wysiłku fizycznego bezpośrednio po posiłku (przez co najmniej 2 h),
• spożywanie ostatniego posiłku najpóźniej 2-3 h przed snem oraz unikanie spożywania wieczornych/nocnych przekąsek,
• unikanie popijania posiłków nadmierną ilością płynów (zwiększa to ilość treści pokarmowej w żołądku, co może ułatwiać jej cofanie).

Dieta stosowana przy refluksie zakłada nieuwzględnianie w diecie produktów, które są źle tolerowane, a ich spożycie skutkuje nieprzyjemnymi dolegliwościami. Pokarmy przeciwwskazane, najczęściej wywołujące objawy refluksu to:

• produkty, które drażnią ścianę przełyku i pobudzają wydzielanie soku żołądkowego: musztarda, pomidory (w tym sok pomidorowy, ketchup), ocet, owoce cytrusowe (także w postaci soków), mięta, potrawy kwaśne, ostre,
• produkty tłuste, które mogą długo zalegać w żołądku, opóźniając jego opróżnianie: tłuste mięso i wędliny, nabiał o wysokiej zawartości tłuszczu (m.in. mleko powyżej 2 proc. tłuszczu, sery żółte, śmietany), kremy, chipsy, frytki, pączki, tłuste sosy, czekolada i produkty z niej wykonane, kakao,
• kawa, mocna herbata, napoje energetyzujące (zawarta w nich kofeina i teina pobudzają wydzielanie kwaśnego soku żołądkowego),
• napoje alkoholowe (szczególnie wino),
• napoje gazowane.

Leczenie refluksu

Leczenie refluksu żołądka obejmuje zmianę stylu życia oraz farmakoterapię i/lub interwencję chirurgiczną. Do najczęściej stosowanych leków na refluks żołądkowo-przełykowy należą:

• inhibitory pompy protonowej (IPP), np. omeprazol, pantoprazol,
• blokery receptora histaminowego H2, np. ranitydyna, famotydyna,
• leki zobojętniające sok żołądkowy, np. sole glinu i magnezu,
• leki osłaniające błonę śluzową żołądka, np. sukralfat, kwas alginowy,
• leki prokinetyczne, czyli przyspieszające pasaż żołądkowo-jelitowy, np. itopryd.

Co na refluks? Leki różnią się szybkością, długością oraz siłą działania leczniczego. Najskuteczniejsze są środki hamujące wydzielanie kwasu solnego, zwłaszcza IPP. Leki prokinetyczne wskazane są w leczeniu uzupełniającym. Natomiast doraźnie, w łagodniejszych dolegliwościach, stosuje się leki zobojętniające oraz działające ochronnie na śluzówkę żołądka.

Należy mieć na uwadze, że leki na refluks żołądka mogą złagodzić objawy nowotworu złośliwego żołądka, tym samym opóźnić jego rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia.

W przypadku powikłań lub nieudanego leczenia farmakologicznego może być zastosowany zabieg chirurgiczny (tzw. fundoplikacja).

Domowe sposoby na refluks żołądka

W przypadku nasilonych dolegliwości związanych z refluksem przełyku bardzo ważna jest normalizacja masy ciała. Inne zalecenia dotyczące stylu życia obejmują przede wszystkim:

• zastosowanie opisanej wyżej diety przy refluksie,
• unikanie sytuacji stresujących,
• podniesienie wezgłowia łóżka o 10-20 cm (np. poprzez podłożenie czegoś pod materac; podniesienie klatki piersiowej i głowy powyżej poziomu żołądka powoduje, że treść pokarmowa nie cofa się do gardła),
• zaprzestanie palenia papierosów (palenie tytoniu powoduje zmniejszenie napięcia dolnego zwieracza przełyku oraz może wywoływać kaszel, który często nasila objawy),
• unikanie spożywania alkoholu,
• noszenie ubrań, które są luźne w okolicy talii,
• unikanie pracy w pozycji pochylonej z uciskiem na brzuch,
• niewykonywanie głębokich skłonów.

Refluks u niemowlaka – objawy i postępowanie

Z dolegliwościami gastrycznymi w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego zmagają się najczęściej dorośli. Ta nieprzyjemna przypadłość może jednak przydarzyć się także młodszym pacjentom. U niemowląt przyczyną refluksu jest zazwyczaj niedostateczne wykształcenie się zwieraczy przełyku – mięśni, które utrzymują treść pokarmową w żołądku, nie pozwalając na jego cofanie się w górę. W zdecydowanej większości przypadków, z czasem mięśnie dziecka rozwijają się i problem ustępuje.

Objawy refluksu u niemowlaka to:

• ulewanie mleka lub wymioty w czasie lub niedługo po karmieniu,
• kaszel lub czkawka podczas karmienia,
• niespokojne zachowanie podczas karmienia,
• widoczne trudności z połykaniem, dławienie,
• brak odpowiedniego przyrostu masy ciała.

Refluks u niemowlaka najczęściej pojawia się przed 8. tygodniem życia i ustępuje do czasu ukończenia 1. roku życia. Należy pamiętać, że refluks żołądka u zdrowego i poprawnie rozwijającego się niemowlęcia ma charakter fizjologiczny i najczęściej wymaga jedynie przeszkolenia rodziców. Zaleca się:

• trzymanie dziecka na ręku w pozycji pionowej przez 20-30 minut po karmieniu,
• układanie dziecka do snu w pozycji na plecach (z główką ułożoną na bok),
• dbanie o to, by dziecko nie było narażone na kontakt z dymem papierosowym,
• częstsze podawanie posiłków niemowlakom karmionym mlekiem modyfikowanym.

Skonsultowanie się z pediatrą w przypadku refluksu u niemowlaka jest wskazane, jeśli:

• objawy nie ulegają poprawie po 2 tygodniach od zastosowania powyższych zaleceń,
• symptomy pojawiają się po raz pierwszy po tym, jak dziecko ukończyło 6. miesiąc życia,
• dziecko ma więcej niż rok a objawy nadal się pojawiają,
• masa ciała niemowlaka nie przyrasta (lub gdy maleje).

Objawy refluksu u dzieci

Występowanie refluksu u starszych dzieci może powodować objawy zbliżone do tych, które pojawiają się u dorosłych:

• kwaśny posmak w jamie ustnej lub gardle,
• pieczenie za mostkiem,
• unikanie posiłków,
• utrata masy ciała,
• trudności w połykaniu,
• wymioty.

Refluks żółciowy

Poza omówionym w powyższym artykule refluksem żołądkowo-przełykowym możemy mieć do czynienia także z refluksem żółciowym (inaczej nazywanym refluksem żołądkowo-jelitowym). Polega on na cofaniu się treści pokarmowej z dwunastnicy (początkowego odcinka jelita cienkiego) do żołądka i następnie do przełyku. Refluks żółciowy wywołuje takie same objawy jak refluks żołądkowo-przełykowy, stosowane są także podobne sposoby leczenia.

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej.

Bibliografia:

1. National Health Services (2017) Heartburn and acid reflux.
2. National Health Services (2019) Reflux in babies.
3. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D. (red.) (2014) Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
4. Sifrim D. (2013) Management of Bile Reflux, Gastroenterology and Hepatology, 9(3): 179-180.