Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przyczyny, objawy, leczenie

Reumatoidalne zapalenie stawów RZS to jedno z najczęściej występujących schorzeń autoimmunologicznych, którego początek przypada najczęściej na 4 i 5 dekadę życia. W przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów dochodzi do rozwoju stanu zapalnego i zmian zwyrodnieniowych stawów, choć to nie jedyna lokalizacja procesu chorobowego. Leczenie RZS polega na stosowaniu odpowiedniej farmakoterapii, diety, a także rehabilitacji ruchowej.

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny

Reumatoidalne zapalenie stawów (gościec) to choroba autoimmunologiczna, która rozwija się w efekcie nadreaktywności układu immunologicznego. Rozpoznaje on błędnie własne tkanki jako obce i syntetyzuje przeciwko nim przeciwciała, które prowadzą do uszkodzenia komórek. Autoprzeciwciała generują powstanie stanu zapalnego w błonie maziowej stawów, co prowadzi do jej przerostu i pogrubienia. W kolejnych etapach choroby dochodzi do niszczenia przylegających do błony maziowej struktur – więzadeł, ścięgien, chrząstki czy kości. Ostatecznie – dochodzi do zwyrodnienia stawów.

Czy reumatoidalne zapalenie stawów jest dziedziczne? W rozwoju RZS na pewno znaczenie mają predyspozycje genetyczne – ryzyko wystąpienia choroby u dzieci tych rodziców, którzy chorują na RZS jest kilkukrotnie wyższe. Nie oznacza to jednak pewności, że osoba obciążona rodzinnym występowaniem reumatoidalnego zapalenia stawów na pewno zachoruje – do tego konieczne jest współoddziaływanie rozmaitych czynników środowiskowych. Czynniki ryzyka rozwoju RZS to przede wszystkim:

• płeć,
• wiek,
• stres,
• palenie papierosów,
• zakażenia bakteryjne i wirusowe.

Jak często występuje reumatoidalne zapalenie stawów?

Na reumatoidalne zapalenie stawów częściej chorują kobiety. Jak się szacuje, w krajach rozwiniętych choruje około 1 na 100 osób, nawet trzy razy więcej kobiet niż mężczyzn. U nich także choroba rozwija się wcześniej – zazwyczaj między 30. a 50. rokiem życia. U mężczyzn przypadków choroby więcej jest w wieku starszym.

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy

Pierwsze objawy reumatoidalnego zapalenia stawów nie są charakterystyczne i nie wskazują jednoznacznie na chorobę reumatyczną. Często nie są one też na tyle dokuczliwe, aby udać się od razu do lekarza. Choroba może rozwijać się i niszczyć tkanki przez kilka tygodni lub miesięcy bez postawienia prawidłowego rozpoznania.

Gdy rozwija się reumatoidalne zapalenie stawów, objawy wczesne przypominają grypę. Pojawia się ogólne osłabienie i zmęczenie, stan podgorączkowy lub gorączka, bóle mięśni i stawów, zwłaszcza dłoni i nadgarstków. Dolegliwościom towarzyszą obniżenie nastroju, ogólne rozbicie, problemy ze snem. Chory zauważa, że rano potrzebuje kilka minut, aby się rozruszać (sztywność poranna) i nie jest w stanie całkowicie wyprostować sylwetki lub rąk, a precyzyjne ruchy palców sprawiają trudności. Następnie dochodzą obrzęki i długotrwały ból stawów, który jest powodem wizyty lekarskiej.

Do objawów artretyzmu zalicza się:

• silny ból stawów i kości, który utrudnia lub uniemożliwia poruszanie się,
• zniekształcenie, wykrzywienie, przykurcze stawów,
• obrzęk stawów,
• sztywność poranną – sztywność, która uniemożliwia wykonywanie przez około godzinę po przebudzeniu się,
• przewlekłe uczucie zmęczenia i osłabienia,
• stany podgorączkowe i gorączki bez infekcji,
• brak apetytu, spadek wagi.

Ogólnoustrojowe objawy reumatoidalnego zapalenia stawów dotyczą: przewlekłego uczucia zmęczenia, występowania stanów podgorączkowych, braku apetytu i niewielkiej utraty masy ciała. Pojawia się także osłabienie siły mięśniowej, ból mięśni oraz ich zaniki. U chorych rozwija się osteoporoza i neuropatie nerwu łokciowego, pośrodkowego lub piszczelowego. W ścięgnach nad wyprostną częścią stawów wyrastają guzki reumatoidalne, czyli niebolesne zgrubienia. Mogą one pojawić się także w narządach wewnętrznych: płucach, nerkach i mięśniu sercowym.

Diagnoza reumatoidalnego zapalenia stawów

Podstawowymi kryteriami rozpoznania reumatoidalnego zapalenia stawów są:

• sztywność poranna,
• obrzęk minimum 3 stawów,
• zapalenie stawów rąk,
• typowe zmiany radiologiczne,
• obecność czynnika reumatoidalnego wykryta w badaniach krwi,
• zapalenie błony maziowej co najmniej jednego stawu,
• czas trwania objawów wynosi powyżej 6 tygodni.

Jakie badanie krwi na reumatoidalne zapalenie stawów warto wykonać? Na pewno wskazane jest oznaczenie poziomu czynnika reumatoidalnego RF, przeciwciał przeciwko cyklicznemu peptydowi cytrulinowemu anty – CCP oraz OB.

Reumatoidalne zapalenie stawów – jak leczyć?

Środki farmakologiczne stosowane w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów łagodzą objawy choroby oraz zapobiegają niszczeniu tkanek i komórek stawów. Powinny zostać wdrożone od razu po rozpoznaniu, ponieważ zwiększa się wtedy szansa na łagodniejszy przebieg, uniknięcie ciężkich powikłań i jak najdłuższe zachowanie sprawności fizycznej. Farmaceutyki, które są stosowane w leczeniu artretyzmu, dzieli się na dwa typy: łagodzące ból i objawy zapalne oraz leki modyfikujące przebieg choroby.

Leki łagodzące ból i objawy to niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i glikokortykosteroidy (GKS). Pierwsze z nich nie zapobiegają uszkodzeniom tkanek, a ich działanie jest wyłącznie objawowe. Hamują wydzielanie enzymów, które biorą udział w procesie zapalnym, dzięki czemu redukują ból i obrzęk. Glikokortykosteroidy wykazują bardzo silne działanie immunosupresyjne. Zmniejszają ilość i aktywność limfocytów odpowiedzialnych za niszczenie komórek. Poza tym blokują wydzielanie enzymu fosfolipazy A2, biorącej udział w zapaleniu. Działają szybko, redukują objawy w zaledwie kilka dni.

Środki farmakologiczne modyfikujące przebieg choroby spowalniają jej postęp, ograniczają uszkodzenie stawów, poprawiają ruchomość i zmniejszają ból. Ich działanie polega na hamowaniu błędnych reakcji układu immunologicznego. W leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów lekiem z wyboru jest metotreksat.

Jedną z nowocześniejszych metod są leki biologiczne. Są wytwarzane metodą inżynierii genetycznej, dlatego mogą naśladować funkcje białek ludzkich i wpływać na receptory komórkowe. Ich zastosowanie już na wczesnym etapie choroby znacząco zmniejsza nasilenie objawów i zapobiega uszkodzeniom stawów. W każdym innym stadium zmniejszają ból i powstrzymują progresję, dlatego są stosowane w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów o przebiegu agresywnym. Leki biologiczne przedłużają okresy remisji i poprawiają jakość życia chorych.

Dieta przy reumatoidalnym zapaleniu stawów – co jeść?

Produkty, które spożywa osoba, zmagająca się z chorobami stawów, powinny dostarczać substancji niezbędnych do ich budowy oraz regeneracji. Niedobory pewnych składników przyspieszą proces chorobowy: degenerację i niszczenie tkanek. Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów powinna zawierać:

• białko, ponieważ jest budulcem chrząstek, mięśni i struktur okołostawowych. Jego głównym źródłem są: rośliny strączkowe, ziarna zbóż, orzechy, otręby, niełuskany ryż, soczewica, ciecierzyca, soja, kasza gryczana oraz drób, mleko i przetwory mleczne (jeżeli nie wykazano alergii i nietolerancji),
• antyoksydanty, które opóźniają starzenie się stawów. Ich źródłem są surowe owoce i warzywa: kapusta, buraki, ogórki, marchew, szpinak, pietruszka, brokuły, porzeczki, wiśnie, truskawki, żurawina, jagody, borówki, winogron,
• nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, ponieważ zwiększają ruchomość w stawach i zapobiegają powstawaniu miażdżycy. Najwięcej tego składnika znajduje się w: rybach (łosoś, makrela, halibut, tuńczyk, sardynki), owocach morza, orzechach włoskich, siemieniu lnianym, olejach roślinnych (oliwa z oliwek, olej lniany),
• przyprawy, które wykazują działanie przeciwzapalne: imbir, szałwia, goździki, kurkuma, mięta, majeranek, chrzan, bazylia,
• błonnik pokarmowy, który wykazuje działanie zmniejszające wskaźniki zapalne. Znajduje się w pełnoziarnistym pieczywie, płatkach owsianych, grube kasze, brązowy ryż,
• produkty bogate w witaminę D (ryby), wapń (ryby, migdały, napoje sojowe), żelazo (zielone rośliny, czerwone mięso).

Pewne produkty wykazują działanie, które może predysponować do powstania stanu zapalnego. Ponadto utrudniają wchłanianie niektórych składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W reumatoidalnym zapaleniu stawów dieta nie powinna zawierać:

• tłuszczów zwierzęcych, ponieważ zwiększają możliwość zachorowania na miażdżycę i zmniejszają wydzielanie soku żołądkowego,
• produktów przetworzonych oraz zawierających konserwanty: fast foody, chipsy, słodycze, przekąski, zupy i sosy z torebek,
• kwasów omega-6, ponieważ utrudniają wchłanianie kwasów omega-3. Są one zawarte w oleju słonecznikowym, sojowym, rzepakowym,
• tłuszczów trans, ponieważ nasilają stan zapalny: margaryna i masło roślinne, tłuszcze zwierzęce,
• warzyw psiankowatych, ponieważ nasilają objawy. Są to: pomidory, bakłażan, papryka,
• składników, które mogą powodować alergie i nietolerancje pokarmowe zawarte w produktach mlecznych (laktoza), pszennych (gluten) i w drobiu.

Bibliografia:

1. Luft S., Metody diagnostyki serologicznej w reumatologii; Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996
2. Odrowąż – Sypniewska G., Diagnostyka laboratoryjna wybranych chorób reumatycznych; MedPharm Polska 2011