Rodzaje otyłości ze względu na przyczynę i miejsce odkładania się tłuszczu

Otyłość to przewlekła choroba charakteryzująca się nieprawidłowym lub nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie. Nie licząc przypadków, w których waga wynika z innych schorzeń lub przyjmowania niektórych leków (otyłość wtórna), otyłość pierwotna jest całkowicie związana z przyjmowaniem zbyt dużej ilości kalorii w stosunku do ich zużycia.

Czynniki sprzyjające rozwojowi otyłości

Rozwój otyłości jest wynikiem działania wielu czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Do najważniejszych należą:

• niewłaściwa dieta – bogata w wysoko przetworzoną żywność, tłuszcze nasycone, cukry i sól,
• brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia skutkuje nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej,
• zaburzenia hormonalne – nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy zaburza procesy regulujące wagę ciała,
• zmieniające się nawyki społeczne – coraz łatwiejszy dostęp do dużych ilości taniego, przetworzonego jedzenia, szybkie tempo życia i brak odpowiedniej ilości zdrowego snu.

Podział otyłości ze względu na przyczyny

Otyłość może być klasyfikowana na dwa główne typy. W zależności od przyczyny powstawania diagnozuje się:

• otyłość pierwotną (prostą),
• otyłość wtórną.

Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) wciąż używa tego podziału, ale coraz częściej uwzględnia także nowoczesne klasyfikacje związane z rozwojem nauki, biomarkerami, genetyką, mikrobiomem jelitowym czy epigenetyką. Otyłość wtórna jako termin został opracowany na podstawie badań wpływu innych schorzeń oraz terapii medycznych na rozwój nadmiernej masy ciała.

Otyłość pierwotna (prosta)

Otyłość prosta to najczęstszy typ otyłości, który wynika z nadmiernej podaży kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu. Główną przyczyną jest nierównowaga między ilością spożywanych kalorii a ich wydatkowaniem. Choroba rozwija się w wyniku długotrwałego spożywania żywności o wysokiej kaloryczności, ubogiej w składniki odżywcze oraz braku aktywności fizycznej. W szczególności odpowiedzialne są:

• niezdrowa dieta – dieta bogata w tłuszcze nasycone, cukry proste, sól i jednocześnie uboga w błonnik oraz białko. Regularne spożywanie dań typu fast-food, słodkich napojów czy przekąsek prowadzi do spożycia większej ilości kalorii, niż organizm jest w stanie spalić,
• brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia, brak regularnych ćwiczeń oraz ograniczona aktywność fizyczna zmniejsza wydatek energetyczny, co sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej.

Otyłość wtórna

Otyłość wtórna często stanowi skutek działań zewnętrznych, takich jak stosowanie terapii farmakologicznych lub obecności innych problemów zdrowotnych, które wpływają na codzienne funkcjonowanie. Do głównych przyczyn otyłości wtórnej należą:

• choroby metaboliczne – zaburzenia tarczycy, zespół Cushinga czy insulinooporność prowadzą do zaburzeń w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów,
• przyjmowanie leków – w szczególności preparatów hormonalnych (np. sterydów, leków psychotropowych czy przeciwdrgawkowych) może mieć działanie uboczne w postaci zwiększenia apetytu, zmiany metabolizmu i gromadzenia nadmiernych ilości tłuszczu,
• choroby psychiczne i neurologiczne – niektóre zaburzenia, takie jak depresja, zaburzenia lękowe czy przewlekły stres prowadzą do niekontrolowanego objadania się lub tzw. jedzenia emocjonalnego.

Podział otyłości ze względu na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej

Otyłość może być również klasyfikowana na podstawie lokalizacji nagromadzenia tłuszczu w organizmie. Można wyszczególnić dwa podstawowe rodzaje otyłości związane z tym czynnikiem:

• otyłość brzuszna (in. centralna, typu „jabłko”),
• otyłość pośladkowo-udowa (typu „gruszka”).

Otyłość brzuszna, in. centralna

Otyłość brzuszna charakteryzuje się odkładaniem się tłuszczu w okolicach brzucha i tułowia, co powoduje wzrost obwodu talii. Jest bardziej typowa dla mężczyzn i wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, takich jak nadciśnienie czy miażdżyca, oraz rozwój cukrzycy typu 2.

Otyłość pośladkowo-udowa

W otyłości pośladkowo-udowej tłuszcz gromadzi się w okolicach bioder, pośladków, ud. Jest bardziej powszechna u kobiet i choć mniej niebezpieczna dla układu sercowo-naczyniowego, może prowadzić do problemów z układem kostno-stawowym, w tym bólów kręgosłupa i stawów.

O ekspertce:

Magdalena Gajda – społeczna rzeczniczka praw osób chorych na otyłość, członkini–założycielka Europejskiej Koalicji na Rzecz Osób Żyjących z Otyłością, jedyna Polka ze światową nagrodą Bakken Invitation Avard za działalność społeczną. Rozmowa TUTAJ

Bibliografia:

1. Stan zdrowia ludności Polski w 2019 r., GUS, Analizy statystyczne.
2. Swinburn B., Sacks G., Hall K. D., et al., The global obesity pandemic: shaped by global drivers and local environments, The Lancet 2011, 378(9793): 804-814.
3. WHO Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic, World Health Organization, Geneva 2000.
4. World Health Organization, Obesity and overweight, World Health Organization, 2021.
5. Zgliczyński W. S., Nadwaga i otyłość w Polsce, Kancelaria Sejmu 2017.