Rogówka oka – budowa, funkcje, uszkodzenie i choroby

Rogówka to ważna struktura oka znajdująca się w jego przedniej części. Z wyglądu przypomina szkiełko zegarka – jest przejrzysta i lekko zakrzywiona. Jeśli dojdzie do zmian w jej kształcie i budowie, pojawia się wada wzroku nazywana astygmatyzmem. Rogówka narażona jest także na inne choroby, w tym zapalenie oraz tzw. stożek rogówki.

Co to jest rogówka?

Rogówka to przezroczysta warstwa pokrywająca przednią część oka. Wraz z nieprzezroczystą twardówką tworzy błonę zewnętrzną oka. Jej średnica wynosi średnio 11,5 milimetra. Prawidłowo wykształcona rogówka jest całkowicie przejrzysta, ma gładką powierzchnię, a jej promień krzywizny wynosi przeciętnie 7,8 mm. W tzw. rąbku rogówki, czyli granicy między rogówką a twardówką znajdują się komórki macierzyste, które dzieląc się, odnawiają nabłonek rogówki.

W budowie histologicznej rogówki wyróżnia się:

• Śródbłonek (nabłonek tylny) – najbardziej wewnętrzna część rogówki, zbudowana z nabłonka jednowarstwowego płaskiego. Tworzą go komórki wieloboczne, których liczba maleje wraz z wiekiem. Rolą nabłonka tylnego jest ochrona rogówki przed powstawaniem obrzęku.
• Błonę Descemeta (blaszkę graniczną) – twardą, lecz elastyczną strukturę zbudowaną z nici kolagenowych. Jej funkcją jest ochrona rogówki przed urazami i rozwojem stanów zapalnych.
• Zrąb rogówki (istotę właściwą) – najgrubszą warstwę rogówki. Znajdują się w niej blaszki kolagenowe, mukopolisacharydy i keratocyty. Dzięki jej uwodnieniu rogówka jest przezroczysta.
• Warstwę Bowmana (blaszka graniczna przednia) – składa się z włókien kolagenowych, ma grubość od 8 do14 mikrometrów.
• Nabłonek przedni – jest to nabłonek wielowarstwowy płaski,  znajdują się w nim zakończenia nerwów czuciowych.
• Film łzowy – substancja zbudowana z wody, mucyny i lipidów, dokładnie pokrywa całą powierzchnię rogówki.

Funkcje rogówki oka

Funkcją rogówki jest ochrona przed urazami i wnikaniem do oka ciał obcych. Ponadto rogówka to ważna struktura układu optycznego oka. Gdy promienie świetlne przechodzą przez rogówkę, zostają przez nią załamane i skupione w odpowiedni sposób umożliwiający wyraźne widzenie.

To właśnie dzięki niej możliwa jest akomodacja oka, czyli dopasowanie widzenia do różnych odległości. W procesie tym bierze udział mięsień rzęskowy. Gdy patrzymy na obiekt znajdujący się blisko nas, mięsień się napina, a soczewka przyjmuje okrągły kształt, dzięki któremu ma większą zdolność skupienia światła i jego załamania. Wpatrując się w obiekt położony daleko, mięśnie rzęskowe ulegają rozluźnieniu, soczewka zostaje spłaszczona, a światło załamywane jest w mniejszym stopniu.

Jeśli rogówka przestanie być sferyczna, a załamane światło w płaszczyźnie pionowej nie będzie takie samo jak w płaszczyźnie poziomej, pojawi się astygmatyzm (niezborność). Jest to wada refrakcji, która prowadzi do pogorszenia ostrości widzenia i spadku czułości na kontrast. Leczenie astygmatyzmu polega na korekcji wzroku za pomocą szkieł.

Choroby rogówki

Zapalenie rogówki

Zapalenie rogówki najczęściej spowodowane jest infekcją bakteryjną wywołaną przez gronkowce złociste, dwoinkę rzeżączki i paciorkowce. Chorobę tę powodują również wirusy (adenowirusy, wirus opryszczki), grzyby, pierwotniaki oraz alergeny. Przyczyną zapalenia może być także uszkodzenie unerwienia rogówki.

Wyróżnia się dwie postacie zapalenia rogówki: wrzodziejące zapalenie rogówki, dochodzi w nim do uszkodzenia nabłonka oraz niewrzodziejące zapalenie rogówki, nie powodujące zmian w nabłonku.

Do objawów zapalenia rogówki zalicza się:

• zaczerwienienie gałki ocznej,
• pieczenie, ból i tkliwość oka,
• ból oka,
• pogorszenie widzenia,
• łzawienie oczu,
• światłowstręt,
• obrzęk powiek,
• zmatowienie gałki ocznej,
• śluzowo-ropną wydzielinę w worku spojówkowym.

Objawy są tak charakterystyczne, że zapalenie rogówki jest stosunkowo łatwe do rozpoznania, jednak w niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie badania mikrobiologicznego oraz badań dodatkowych: optycznej tomografii koherentnej czy ultrasonografii.

Zarówno leczenie, jak i czas trwania choroby uzależnione są od rodzaju patogenu, który wywołał zapalenie. Zapalenie bakteryjne trwa około tygodnia, zapalenie wirusowe – kilkanaście dni, natomiast zapalenie spowodowane przez alergeny może ustąpić w bardzo krótkim czasie lub utrzymywać się przez kilka miesięcy, jeśli chory jest stale narażony na czynnik powodujący stan zapalny rogówki.

Stożek rogówki

Stożek rogówki, inaczej keratopatia, to choroba degeneracyjna, która prowadzi do zmiany budowy i kształtu soczewki. Etiologia schorzenia nie jest do końca poznana. Przypuszcza się, iż do ścieńczenia i uwypuklenia rogówki dochodzi na skutek działania czynników genetycznych oraz środowiskowych. Do powstawania stożka rogówki przyczynia się także długotrwałe i energiczne pocieranie oka. Wśród objawów stożka rogówki wymienia się:

• pogorszenie ostrości wzroku,
• zaburzenia widzenia kształtów: widzenie podwójne, rozmycie konturów,
• podrażnienie i suchość oczu,
• obrzęk oczu,
• nadwrażliwość na światło.

W diagnostyce stożka rogówki wykorzystuje się lampę szczelinową, która pozwala na obserwację charakterystycznych zmian w obrębie rogówki, w tym ścieńczenie miąższu, powstawanie tzw. pierścienia Fleischera, czyli odkładającej się hemosyderyny oraz pęknięcie błony Bowmana. Wykrycie zmian krzywizny rogówki możliwe jest za pomocą wideokeratografii komputerowej. W leczeniu zachowawczym choroby stosuje się okulary bądź szkła kontaktowe. Zaawansowane zmiany wymagają przeszczepu rogówki.

Uszkodzenie rogówki

Do mechanicznego uszkodzenie rogówki dochodzi w wyniku zadrapania oka, noszenia źle dopasowanych soczewek bądź wpadnięcia do oka ciała obcego. Czynniki te mogą doprowadzić do erozji rogówki, czyli otarcia jej nabłonka. Objawia się ona bólem, silnym łzawieniem, światłowstrętem i nieprzyjemnym uczuciem obecności ciała obcego pod powieką. Skutkiem poważnego uszkodzenia bywa zmętnienie rogówki oka.

Jeśli uraz był niewielki i nie doszło do zakażenia, regeneracja rogówki trwa dwa-trzy dni. U osób chorych na cukrzycę oraz z zespołem suchego oka powrót rogówki do pierwotnego stanu jest wydłużony. Leczenie uszkodzonej rogówki polega na usunięciu przeszkody z oka, aplikacji maści bądź kropli do oczu oraz stosowaniu leków przeciwbólowych.

Bibliografia:

1. A. M. Roszkowska, Aktualności w diagnostyce i leczeniu stożka rogówki, Okulistyka po Dyplomie, tom 3, 4/2013.
2. M. Czaińska, Astygmatyzm – charakterystyka wady, Optyka, 5/2016.
3. J. Szaflik, J. Izdebska, Choroby aparatu ochronnego oka i rogówki, American Academy of ophthamology, Wrocław 2019.