Rotawirusy u dzieci i dorosłych – objawy zakażenia, szczepionka

Rotawirusy przenoszone są drogą pokarmową i kropelkową. Zakażenie powoduje objawy żołądkowo-jelitowe i ogólne zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. W przypadku najmłodszych, w szczególności niemowląt, infekcje rotawirusami mają często ciężki przebieg i wymagają hospitalizacji. Z tego powodu u dzieci w wieku niemowlęcym zalecane jest wykonanie szczepienia na rotawirusy.

Co to jest rotawirus?

Rotawirusy są drobnoustrojami, które wywołują zakażenie przewodu pokarmowego, głównie żołądka i jelit. Typowe objawy zakażenia rotawirusami obejmują trwające 1-2 dni wymioty, biegunkę utrzymującą się nawet ponad tydzień, a także sięgającą 40 st. C gorączkę. Rotawirusy stały się jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji niemowląt i małych dzieci, które są główną grupą chorych narażonych na powikłania.

Jak dochodzi do zakażenia rotawirusami?

Do zakażenia rotawirusami może dojść przez bezpośredni kontakt z chorą osobą bądź jej wydalinami. Ponadto zarazić można się przez kontakt pośredni, kiedy korzystamy z tych samych przedmiotów, co osoba zakażona. Wirusy na rękach przeżywają nawet do 4 godzin, a na przedmiotach codziennego użytku czy zabawkach mogą bytować nawet ponad tydzień. Aby doszło do zakażenia wystarczy, że 10 pojedynczych wirusów dostanie się do jamy ustnej.

Większość środków higienicznych niestety nie zwalcza całkowicie rotawirusów, stąd bardzo łatwo o zakażenie. Można sobie wyobrazić, że małe dzieci w żłobkach i przedszkolach biorą do buzi zabawki czy inne przedmioty, wcześniej dotykane przez inne dziecko, które mogło być chore.

Do zakażenia może dojść również drogą kropelkową.

Kiedy pojawiają się objawy rotawirusa u dzieci i u dorosłych?

Okres wylęgania infekcji rotawirusowej wynosi od 1 do 3 dni (zazwyczaj poniżej 48 h), po tym czasie dochodzi do wystąpienia pierwszych symptomów choroby. Objawy rotawirusa u dzieci i u dorosłych są bardzo zróżnicowane. Niektóre osoby przechodzą chorobę bardzo łagodnie, a u innych ma ciężki przebieg. Nigdy nie wiadomo, w jakiej grupie znajdzie się twoje dziecko. Przyjmuje się, że do ukończenia 5. roku życia ponad 95 proc. dzieci ma kontakt z rotawirusem. Zdarza się jednak często, że pacjenci przechodzą zakażenie bezobjawowo.

Istotny jest również fakt, że w momencie zakażenia rotawirusami na ogół choruje cała rodzina, a nie tylko jedna osoba. Maluch może zachorować również przez wirus przeniesiony do domu przez innych członków rodziny. Nie jest więc powiedziane, że dziecko musi uczęszczać do przedszkola czy żłobka, by być narażone na tego typu infekcje.

Rotawirus – objawy zakażenia

Rotawirus wywołuje przede wszystkim objawy ze strony przewodu pokarmowego. Początkowo pojawiają się wymioty. Najczęściej nasilone nudności i wymioty trwają około 2 dni. Następnie rozpoczyna się biegunka (u niektórych pacjentów występuje też już na początku, wraz z wymiotami). Biegunka może mieć różne nasilenie i czas trwania. Uznaje się, że powinna minąć w ciągu 10 dni. Objawem zakażenia rotawirusami, który pojawia się jako ostatni jest wysoka gorączka, sięgająca nawet 40 st. C. Dodatkowo chory może skarżyć się na ból brzucha, obserwuje się u niego brak apetytu, osłabienie, ogólną męczliwość.

Nie zawsze objawy są tak nasilone, by wymagały hospitalizacji. Wśród osób, u których istnieje konieczność leczenia szpitalnego, wyróżnia się przede wszystkim małe dzieci do 2. roku życia.

Rotawirus u dorosłych rzadko jest przyczyną wymienionych dolegliwości, najczęściej infekcja ma przebieg bezobjawowy. Jest to związane z odpornością nabytą w okresie dzieciństwa. Ponadto należy pamiętać, że rotawirus w ciąży nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla płodu. Groźne mogą być następstwa infekcji, takie jak np. odwodnienie.

Objawy niepokojące przy zakażeniu rotawirusem

Rotawirus u niemowląt jest szczególnie groźny, ponieważ najmłodsze dzieci bardzo szybko mogą ulec odwodnieniu. Nakłada się na to mała masa ciała dziecka w stosunku do utraconych płynów, jak również problem z nawadnianiem. Z tych przyczyn szczególnie często dochodzi do odwodnienia u dzieci w pierwszym półroczu życia.

Objawy niepokojące mogące świadczyć o odwodnieniu obejmują:

• suche błony śluzowe,
• spierzchnięte usta,
• płacz bez łez,
• zapadnięte ciemiączko u niemowląt,
• mała ilość moczu,
• zapadnięte gałki oczne,
• skóra na brzuchu tworzy fałd, który wolno się rozprostowuje.

Obecność objawów odwodnienia powinna skłonić rodzica do niezwłocznej wizyty u lekarza. Bardzo nasilone wymioty i biegunka także są wskazaniem do leczenia przez specjalistę – nawet jeśli powyższe objawy niedoboru płynów nie są widoczne. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo gwałtownego odwodnienia.

Leczenie zakażenia rotawirusami

Leczenie infekcji wywołanej rotawirusami ma charakter objawowy i opiera się przede wszystkim na przeciwdziałaniu odwodnieniu. Polega na uzupełnianiu płynów, elektrolitów oraz magazynów energetycznych organizmu. W łagodnych postaciach choroby zwykle wystarcza doustne podanie odpowiednich płynów. W przypadku pacjentów hospitalizowanych płyny i elektrolity mogą być podawane dożylnie. Biegunka rotawirusowa u dorosłych i dzieci łagodzona jest także za pomocą terapii żywieniowej i farmakoterapii.

Dieta przy zakażeniu rotawirusami

Najważniejszą zasadą diety przy zakażeniu rotawirusami jest podawanie wystarczającej ilości płynów nawadniających zawierających sód (sól). Poza normalnie przyjmowaną ilością płynów, po każdym epizodzie biegunki lub wymiotów dziecko powinno dodatkowo otrzymać 5-10 ml na każdy kilogram masy ciała. Płyny podajemy powoli, w małej objętości, np. przez słomkę lub strzykawką.

Rekomendowane postępowanie dietetyczne w czasie infekcji rotawirusami objemuje także:

• kontynuowanie karmienia piersią dzieci, które były w ten sposób żywione przed zakażeniem,
• u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym nie ma zazwyczaj konieczności zmiany rodzaju stosowanego preparatu,
• regularne żywienie doustne powinno być wprowadzone nie później niż po 4-6 h od rozpoczęcia nawadniania,
• diety eliminacyjne nie są zalecane przy zakażeniu rotawirusem; dzieciom należy podawać produkty, które chcą spożywać i w danym czasie są przez nie tolerowane,
• warto pamiętać, że napoje o wysokiej zawartości cukru mogą nasilać biegunkę.

Dodatkowo w czasie infekcji rotawirusami można zastosować probiotyki:

• Lactobacillus rhamnosus GG,
• Saccharomyces boulardii.

Te dwa szczepy – przyjmowane w zalecanej dawce – mają udowodnione działanie skracające czas trwania biegunki. Dostępne są w aptece w różnych postaciach (kropli, proszku, kapsułek). Podawane powinny być przez 5-7 dni.

Powikłania zakażenia rotawirusami

Infekcja rotawirusami u niemowląt i małych dzieci może prowadzić do ostrej biegunki, ciężkiego odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych. Zdarza się, że skutkiem braku odpowiedniego leczenia ciężkiej postaci choroby jest zgon pacjenta.

Rotawirus – jak długo zaraża?

Choć objawy zakażenia rotawirusem zwykle mijają w ciągu 3-7 dni, rotawirus jest wydalany z organizmu chorego przez długi czas. U większości chorych ten okres trwa do 20 dni, u niektórych nawet do 2 miesięcy. Choroba wywoływana przez wirusa rota jest bardzo zakaźna, ponieważ drobnoustroje charakteryzują się bardzo niską “dawką” zakażającą. Pamiętajmy jednak, że nie u każdego dziecka, które miało kontakt z rotawirusem, musi dojść do objawowego zakażenia.

Czy zakażenie rotawirusami może nawracać?

Przebycie zakażenia rotawirusami nie zawsze daje trwałą odporność na ten czynnik chorobotwórczy. Szacuje się, że po jednej infekcji, około 40 proc. dzieci jest uodpornione na kolejne zachorowania, a prawie 9 na 10 dzieci ma ochronę przeciwko ostrej biegunce rotawirusowej. U osób, które nie nabyły wystarczającego uodpornienia w wyniku przebycia infekcji, zakażenie rotawirusami może pojawić się w każdym wieku. Drugi i kolejne epizody choroby zazwyczaj mają jednak łagodniejszy przebieg.

Profilaktyka zakażenia rotawirusami

Mniejsze ryzyko zakażenia rotawirusem obserwuje się u dzieci, które były karmione piersią. W profilaktyce biegunki rotawirusowej ważna jest higiena (zwłaszcza częste mycie rąk, odkażanie nocników i muszli sedesu) oraz unikanie kontaktu z osobami chorymi. Najwyższą skuteczność w zapobieganiu ostrej infekcji daje szczepionka na rotawirusy.

Szczepionka na rotawirusy

W Polsce dostępne są 2 rodzaje szczepionek na rotawirusy. Jedna stosowana jest w 2 dawkach, druga w 3. Każdą z nich podaje się doustnie w postaci płynnej, w odstępie minimum 4 tygodni.

Kiedy szczepić dziecko na rotawirusy? Szczepienia rekomendowane są dla dzieci w wieku od 6. do 24. tygodnia życia. Optymalnie cykl szczepień należy rozpocząć w 8 tygodniu życia (pierwszą dawkę zgodnie z zaleceniami podaje się przed ukończeniem 12. tygodnia życia). Preparat może być stosowany jednocześnie z innymi szczepionkami, np. tymi wykonywanymi w ramach Programu Obowiązkowych Szczepień Ochronnych.

Cena szczepionki na rotawirusy wynosi od 100 do 350 złotych. Warto zwrócić uwagę na to, że zawiera ona 1 dawkę, więc koszt całego cyklu szczepień będzie dwu- lub trzykrotnie wyższy.

Warto rozważyć wykonanie u dziecka szczepienia na rotawirusy mimo że w Polsce nie należy ono do bezpłatnych szczepień obowiązkowych. Dlaczego? U prawie każdego dziecka do 5 r.ż. dochodzi do co najmniej jednej infekcji rotawirusowej, a przebieg choroby może być gwałtowny i prowadzić do niebezpiecznego dla życia odwodnienia. Jak pokazują badania, szczepionka na rotawirusy wykonana zgodnie z zaleceniami chroni 85-98 proc. niemowląt przed ciężką postacią biegunki wywołanej przez wszystkie typy rotawirusów.

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji ze specjalistą.

Źródła:

1. Centers for Disease Control and Prevention (2019) Rotavirus.
2. Guariano A., Lo Vecchio A., Dias J. A. (2018) Universal Recommendations for the Management of Acute Diarrhea in Nonmalnurished Children, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 67(5): 586-593.
3. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (2019) Postępowanie w ostrej biegunce u małych dzieci.
4. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (2020) Szczepionka przeciw rotawirusom.