Rozdwojenie jaźni, czyli dysocjacyjne zaburzenie tożsamości

Rozdwojenie jaźni, nazywane także dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości lub osobowością mnogą, występuje u około 2% społeczeństwa. Schorzenie to polega na występowaniu u osoby chorej co najmniej dwóch różnych osobowości, a także odmiennych wzorców zachowań. Czym tak naprawdę jest rozdwojenie jaźni? Jak się objawia? 

Co to jest rozdwojenie jaźni? 

Rozdwojenie jaźni to jedno z najbardziej skomplikowanych, a jednocześnie najsłabiej poznanych zaburzeń, polegające na występowaniu co najmniej dwóch stanów tożsamości u jednej osoby. Oznacza to, że pacjent przejawia różne zachowania, postawy, gusta czy emocje, w zależności od tego, którą ze swoich osobowości reprezentuje w danym momencie. Do najważniejszych objawów rozdwojenia jaźni można zakwalifikować: 

• wycofanie się z życia społecznego, 
• bóle głowy,  
• bardzo szybkie zmiany nastroju, 
• silne emocje, 
• zaburzenia snu i pamięci, 
• epizody psychotyczne, 
• depresję,  
• uzależnienie od alkoholu lub narkotyków.

Pierwsza zmiana osobowości u danej jednostki jest niezwykle nagła i przebiega w bardzo stresujący sposób, a tym samym jest widoczna dla otoczenia. Do tego zdarzenia dochodzi pod wpływem konkretnego czynnika spustowego (zapalnego), takiego jak stres, doświadczenie traumy, przypomnienie sobie tragicznych wydarzeń z okresu dzieciństwa. W przypadku kolejnych zmian osobowości nie zawsze występują te czynniki zapalne. 

Przyczyny dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości 

Jak wspomniano, najczęściej dysocjacyjne zaburzenie tożsamości pojawia się nagle, w związku z reakcją na silny stres lub inne bodźce emocjonalne. Bardzo trudno opisać jednak przyczyny rozdwojenia jaźni, zwłaszcza że zjawisko to wciąż jest słabo opisane i poznane.  

Zwykle wskazuje się na traumatyczne wydarzenia z życia, które spowodowały bardzo silne, negatywne emocje, a tym samym doprowadziły do osobowości wielorakiej. Rozdwojenie jaźni jest więc psychiczną odpowiedzią organizmu na trudne doświadczenia takie jak wojna, śmierć rodziców, molestowanie, czy inne tragedie. Przeżycia te zostają zepchnięte do podświadomości zgodnie z teorią psychoanalityczną. 

Rozdwojenie jaźni a schizofrenia 

Rozdwojenie jaźni i schizofrenia to pojęcia, które czasami są mylnie ze sobą utożsamiane. Dzieje się tak dlatego, że schizofrenia to słowo z języka greckiego, oznaczające „rozszczepienie umysłu”. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że obie te choroby mają inne przyczyny i symptomy. Osoba z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości nie doświadcza takich objawów jak omamy i psychozy, które są charakterystyczne dla schizofrenii. 

Osobowość mnoga w kulturze współczesnej 

Rozdwojenie jaźni pojawia się jako główna lub poboczna tematyka w wielu współczesnych filmach. Jedną z najbardziej znanych i szokujących jest produkcja „Lęk pierwotny”, w której wystąpili Edward Norton, Richard Gere i Laura Linney. Młody chłopak sądzony za zabójstwo przejawia symptomy charakterystyczne dla osobowości wielorakiej, co ma być podstawą obrony na sali sądowej. W trakcie kolejnych przesłuchań na jaw wychodzą nowe fakty.  

Inne ciekawe filmy, które czerpią z tego tematu to między innymi „Tożsamość” oraz „Split”. Pojawiło się również sporo książek na ten temat, takich jak „Pierwsza osoba liczby mnogiej” oraz „Człowiek o 24 twarzach” – niektóre z nich to historie fabularne, jednak inne zaliczają się do literatury popularnonaukowej. 

Należy zauważyć, że w świecie kinowym symptomy rozdwojenia jaźni są przedstawiane w inny sposób niż w nauce. Nie należy więc kierować się filmami, analizując ten problem zdrowotny. Produkcje te dostarczają jednak pewnej wiedzy, zwłaszcza że osobowość mnoga jest inaczej odbierana przez ogół społeczeństwa, a inaczej przez psychologów i psychiatrów. 

Jak zdiagnozować i leczyć rozdwojenie jaźni? 

Szczególnie trudnym i wymagającym procesem jest rozpoznawanie rozdwojenia jaźni. Bardzo ważne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z osobą chorą, jej rodziną oraz innymi bliskimi ludźmi. Dodatkowo kluczowe są testy i kwestionariusze tożsamościowe. Na tej podstawie możliwa jest diagnostyka.

Proces leczenia jest niezwykle długi i opiera się na współdziałaniu lekarza psychiatry oraz psychoterapeuty. Oznacza to, że równolegle prowadzona jest farmakoterapia i psychoterapia. Bardzo duże znaczenie ma określenie czynników spustowych, powodujących zmiany osobowości.

Duży nacisk kładzie się również na pracę nad traumą danego pacjenta, jego doświadczeniami życiowymi i rozpoznawaniem swoich emocji. Terapeuta pomaga również w panowaniu nad zmieniającymi się nastrojami, stresem oraz napięciem i lękiem. Czasami wprowadzane są też leki przeciwdepresyjne.

Bibliografia:

1. Aboujaoude E., Wirtualna osobowość naszych czasów: mroczna strona e-osobowości, Psychologia Rozwojowa 2015, 20.  
2. Golonka A., Odpowiedzialność karna sprawcy z naprzemiennym rozszczepieniem osobowości, Ius Novum 2023, 17: 1-19. 
3. Orlof W., Wilczyńska K. M., Waszkiewicz N., Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (osobowość mnoga) — powszechniejsze niż wcześniej sądzono, Psychiatria 2018, 15: 228-233. 
4. Skałbania J., Polewik K., Pietkiewicz I. J., Tomalski R., Podzielony umysł – podzielony mózg. Neurobiologiczne podłoże dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości z perspektywy teorii układów dynamicznych, Psychiatra i Psychologia Kliniczna 2021, 21: 27-35.