Różyczka u dzieci i dorosłych – objawy, leczenie i szczepienie

Różyczka to wirusowa choroba zakaźna, która przenosi się drogą kropelkową i przezłożyskową. Charakterystycznym objawem choroby jest wysypka na twarzy i szyi, której mogą towarzyszyć powiększone węzły chłonne. Różyczka najczęściej pojawia się u dzieci, choć może także wystąpić u dorosłych, którzy nie byli szczepieni. Zakażenie wirusem różyczki jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, ponieważ zwiększa ryzyko uszkodzenia płodu. 

Różyczka – co to za choroba?

Różyczka jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa różyczki – rubella virus. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową (kaszel, kichanie, katar), poprzez kontakt z zakażonymi przedmiotami (np. krwią lub wydzieliną z nosa) lub drogą przezłożyskową. Okres wylęgania wirusa wynosi od dwóch do trzech tygodni. Chorzy mogą zarażać już siedem dni przed wystąpieniem objawów oraz siedem dni po ustąpieniu wysypki. Różyczka może wystąpić u osób w każdym wieku, jednak najczęściej pojawia się u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, u których ma łagodny przebieg. Wzrost zachorowań na różyczkę obserwuje się średnio co sześć-osiem lat, szczególnie w okresie zimowym i wiosennym. W ostatnich latach liczba zachorowań na różyczkę znacząco spadła. W 2010 roku było to 4197 przypadków, natomiast w 2019 – 292 przypadki.

Nazwa różyczka pochodzi od łacińskiego słowa rubella, co oznacza „mało czerwony”. Początkowo różyczkę uważano za odmianę odry lub szkarlatyny. W 1814 roku po raz pierwszy opisano ją jako odrębną chorobę w niemieckiej literaturze medycznej, stąd też powszechnie nazywano ją „niemiecką odrą”. W 1940 roku, po wybuchu epidemii różyczki, australijski okulista Norman Gregg zaobserwował występowanie zaćmy wrodzonej wśród 78 niemowląt urodzonych przez matki zakażone różyczką we wczesnym etapie ciąży, co było pierwszym opublikowanym przypadkiem wrodzonego zespołu różyczki. Wirusa różyczki po raz pierwszy wyizolowali Parkman i Weller w 1962 roku. Natomiast pierwsze szczepionki przeciwko różyczce powstały w roku 1969.

Objawy różyczki u dorosłych

Po dwu-, trzytygodniowym okresie inkubacji wirusa mogą pojawić się pierwsze objawy różyczki, jednak u większości pacjentów choroba przebiega łagodnie lub bezobjawowo. Początkowe objawy (tzw. objawy zwiastunowe) są mało specyficzne, występują przede wszystkim u młodzieży i osób dorosłych i obejmują:

• ogólne osłabienie,
• nieżyt nosa i gardła,
• pogorszenie samopoczucia,
• brak apetytu,
• stany podgorączkowe,
• bóle mięśni i głowy,
• zapalenie gardła i spojówek.

Najbardziej charakterystycznym objawem różyczki jest różowa plamisto-grudkowa wysypka (osutka), która pojawia się u 50-80 proc. chorych. Występuje w okolicach twarzy (za uszami) i szyi, choć w późniejszym czasie może pojawić się także na innych częściach ciała. Plamki na twarzy mogą się zlewać, a na podniebieniu może wystąpić wysypka punkcikowata (tzw. plamki Forsheimera). Wysypce może towarzyszyć świąd oraz łuszczenie się skóry. Zmiany skórne znikają zazwyczaj po trzech dniach od wystąpienia, zwykle bez pozostawienia przebarwień. Na dzień przed wysypką dochodzi do powiększenia i bolesności węzłów chłonnych podpotylicznych, szyjnych i zausznych. Częste są również bóle stawów lub zapalenie stawów, zwłaszcza u kobiet (mogą dotyczyć nawet do 70 proc. przypadków).

Objawy różyczki u dzieci

U dzieci, w przeciwieństwie do osób dorosłych, objawy zwiastunowe zazwyczaj nie występują, a pierwszym symptomem różyczki jest wysypka. Zmiany skórne są szczególnie widoczne po kąpieli lub ciepłym prysznicu. Wykwity znikają po kilku dniach, w kolejności odwrotnej do pojawiania się na ciele.

Różyczka w ciąży

Najbardziej niebezpieczne jest zakażenie wirusem w pierwszych trzech miesiącach ciąży; jeśli do zakażenia doszło na kilka tygodni przed zajściem w ciąże lub w trzecim trymestrze ciąży, uznaje się, że choroba nie stanowi zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Różyczka w ciąży może prowadzić do poronienia, przedwczesnego porodu, martwego urodzenia oraz do wystąpienia poważnych wad wrodzonych u płodu.

Dzieci z różyczką wrodzoną rodzą się wcześniej i mają niską masę urodzeniową. Objawy różyczki nabytej noworodków/niemowląt obejmują:

• wady słuchu –  najczęstszym objawem jest głuchota, która jest wynikiem uszkodzenia nerwu słuchowego,
• wady wzroku – zaćma, jaskra, uszkodzenie siatkówki, niedorozwój gałki ocznej,
• wady serca i zaburzenia krążenia,
• problemy z mową,
• zaburzenia neurologiczne, w tym upośledzenie umysłowe,
• rozszczep warg i podniebienia,
• małopłytkowość,
• powiększenie wątroby i śledziony.

Ponadto u dzieci z różyczką może wystąpić zapalenie opon rdzeniowo-mózgowych, zapalenie nerek, wątroby i mięśni, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie śródmiąższowe płuc i skaza małopłytkowa.

Różyczka – diagnostyka

Lekarz pierwszego kontaktu rozpoznaje różyczkę na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz badania pacjenta. Ważnym elementem różnicowym różyczki jest wykluczenie chorób z wysypką o podobnym obrazie klinicznym takich jak odra czy szkarlatyna. Badania laboratoryjne w kierunku różyczki polegają na izolacji wirusa różyczki lub wykrywaniu kwasu nukleinowego specyficznego dla wirusa różyczki za pomocą łańcuchowej reakcji polimerazy z odwrotną transkrypcją (RT-PCR).

Różyczkę w ciąży i u noworodków potwierdza się na podstawie badań serologicznych. Są to specjalistyczne testy immunologiczne oparte na interakcji między antygenem wirusa różyczki a ludzkimi przeciwciałami wydzielonymi w odpowiedzi na zakażenie. Badania serologiczne pozwalają na ocenę poziomu przeciwciał IgM i IgG skierowanych przeciwko wirusowi różyczki w surowicy krwi. W rozpoznaniu różyczki wrodzonej stosuje się metodę polegającą na izolacji wirusa lub jego materiału genetycznego z wydzieliny z gardła, nosa, moczu, krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego.

Kobiety, które planują ciążę, a nie były szczepione ani nie chorowały na różyczkę, powinny wykonać badanie przeciwciał klasy IgG i IgM w surowicy. Brak przeciwciał IgG oznacza, że istnieje ryzyko zakażenia. Obecność przeciwciał IgM lub wzrost stężenia przeciwciał IgG w kolejnych badaniach oznacza obecność wirusa różyczki w organizmie.

Leczenie różyczki

Leczenie różyczki polega na łagodzeniu objawów choroby i zapobieganiu jej powikłaniom. W razie konieczności można stosować leki przeciwgorączkowe. Dzieci otrzymują odpowiednie syropy i czopki. Dorosłym zaleca się pozostanie w domu i leżenie w łóżku przez najbliższe siedem dni po wystąpieniu wysypki w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa. Profilaktyką różyczki jest stosowanie szczepień ochronnych.

Szczepienie na różyczkę

Wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciwko różyczce w 2003 roku przyczyniło się do znaczącego spadku zachorowań. Szczepionka przeciw różyczce występuje w postaci skojarzonej  i jest to szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce. Podawana jest wszystkim dzieciom w 12.-14. miesiącu życia oraz ponownie w wieku sześciu lat. Tylko podanie dwóch dawek szczepionki daje gwarancję pełnej ochrony.

Szczepienie może wiązać się z przejściowymi skutkami ubocznymi. Przyjęcie szczepionki może powodować ból w miejscu podania, zaczerwienienie i obrzęk. U dzieci może wystąpić łagodne powiększenie węzłów chłonnych, podwyższona temperatura ciała i wysypka. U dorosłych może dodatkowo pojawić się ból stawów. Szczepionki nie należy podawać osobom uczulonym na którykolwiek składnik preparatu, kobietom w ciąży, osobom gorączkującym, osobom przyjmującym leki zmniejszające aktywność układu odpornościowego oraz chorym na nowotwory i choroby krwi.

Różyczka – powikłania

Powikłania różyczki występują rzadko. Należą do nich:

• zapalenie mózgu, serca, nerwu wzrokowego,
• plamica różyczkowa,
• zapalenie stawów,
• małopłytkowość, objawiająca się krwawieniem z dziąseł, krwiomoczem, wybroczynami, krwawieniem z układu pokarmowego.

Bibliografia:

1. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, “Szczepionka przeciw różyczce”, 2020. [Online]. Available: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rozyczka/3/. [Accessed: 10-Sep-2020].
2. Jan e. Drutz, “Różyczka”, Pediatr. po Dyplomie, vol. 15, no. 3, 2011.
3. T. Lanzieri, S. Redd, E. Abernathy, and J. Icenogle, “VPD Surveillance Manual: chapter 14: Rubella”, [Online]. Available: https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/surv-manual/chpt14-rubella.pdf. [Accessed: 13-Sep-2020].
4. N. Lambert, P. Strebel, W. Orenstein, J. Icenogle, and G. A. Poland, “Rubella”, in The Lancet, 2015, vol. 385, no. 9984, pp. 2297–2307, 2015.