Objawy zakrzepicy przy antykoncepcji hormonalnej i ryzyko

Antykoncepcja hormonalna jest jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania nieplanowanej ciąży. Wiąże się jednak z pewnym zagrożeniem, podwyższa bowiem ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dowiedz się, w jaki sposób objawia się ta podstępna choroba i jak postępować, by zmniejszyć prawdopodobieństwo jej rozwoju.

Czym właściwie jest zakrzepica? 

Zakrzepica to jedna z postaci żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Może jej nazwa nie brzmi groźnie, ale samo schorzenie jest poważne i w razie zaniechania leczenia rodzi ryzyko śmierci. Dlaczego? Otóż zakrzepica polega na tworzeniu się skrzeplin w naczyniach krwionośnych. Najczęściej lokują się one w żyłach głębokich łydek, ud i bioder. Sporadycznie pojawia się też w naczyniach rąk, żył trzewnych (np. żyle wrotnej) oraz w żyłach głównych górnej i dolnej. 

Powstawanie skrzepów samych w sobie nie jest niczym złym, w ten sposób naprawiane są uszkodzenia tkanek. Prawidłowo skrzep powinien zostać jednak rozpuszczony, gdy krwawienie ustanie. Niestety nie dzieje się tak zawsze. Wówczas skrzep zwęża naczynie. Jeśli powstanie ich więcej, przepływ krwi może zostać nawet całkowicie zablokowany. Szczególnie niebezpiecznie jest, gdy skrzeplina oderwie się i wraz z krwią dotrze do naczyń zaopatrujących płuca, serce czy mózg.

Jak antykoncepcja hormonalna zwiększa ryzyko zakrzepicy? 

Co do tego, że antykoncepcja hormonalna zwiększa ryzyko rozwoju zakrzepicy, nie ma złudzeń. Wśród kobiet w wieku rozrodczym, które jej nie stosują, choroba diagnozowana jest u 5/100 tys. Natomiast te, które sięgają po pigułki, chorują w liczbie 50-100/100 tys. Jak wykazały dotychczasowe analizy – liczba przypadków z chorobą zakrzepową zwiększa się u kobiet stosujących dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (zawierające estrogen i progestagen).  

Jednocześnie jak dotąd nie wykazano znaczącego wpływu porgestagenu na wzrost zachorowalności. Potwierdziły to badania przeprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization). Warto przy tym zaznaczyć, że podobne ryzyko pojawia się przy innych dwuskładnikowych metodach kontroli poczęć (plastry, krążki dopochwowe). Ryzyko powstania zakrzepicy jest wysokie w pierwszych czterech miesiącach od rozpoczęcia stosowania pigułek, potem spada. Wciąż jednak jest wyższe niż przy stosowaniu innych metod antykoncepcji. 

Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej jest jednym z czynników zwiększających ryzyko rozwoju zakrzepicy. Prawdopodobieństwo, że będziesz zmagać się z tą poważną chorobą, jest szczególnie wysokie, jeśli poza stosowaniem pigułek antykoncepcyjnych występują w twoim przypadku także inne czynniki ryzyka.

Co zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy? 

W Europie zakrzepica wcale nie jest rzadka, każdego roku jest diagnozowana nawet u 183/100 tys. osób. Z jej powodu umiera aż 370 tys. pacjentów. Do rozwoju zakrzepicy dochodzi, gdy zostaną spełnione co najmniej dwa spośród trzech uwarunkowań, nazywanych triadą Virchowa: 

1. W ścianach naczyń krwionośnych powstały uszkodzenia – uszkodzenie żył i obniżenie ich napięcia (np. uraz, operacja, naciek nowotworu), 
2. Przepływ krwi jest spowolniony – upośledzenie procesu usuwania czynników aktywujących proces krzepnięcia oraz zaburzenie dopływu tlenu, 
3. Zmienił się skład krwi – przyspieszony zostaje proces krzepnięcia. 

Ryzyko wystąpienia zakrzepicy zwiększa: 

• wiek, 
• operacje, 
• długotrwałe unieruchomienie, 
• nowotwory złośliwe, 
• prowadzona terapia antynowotworowa, 
• ciąża i okres połogu, 
• otyłość, 
• siedzący tryb życia, 
• urazy, 
• cewniki żylne, 
• terapia hormonalna kobiet w czasie menopauzy, 
• stosowanie pigułek antykoncepcyjnych. 

Ponadto wstąpieniu zakrzepicy sprzyjają inne schorzenia takie jak: 

• żylaki nóg, 
• niewydolność serca, 
• porażenie lub niedowład kończyn, 
• choroby zapalne jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia), 
• zespół nerczycowy, 
• czerwienica prawdziwa, 
• nadpłytkowość, 
• trombofilia, 
• nocna napadowa hemoglobinuria (rozpad erytrocytów, któremu towarzyszy nadaktywność procesów krzepnięcia), 
• zespół antyfosfolipidowy (układowa choroba autoimmunologiczna).

Czy można zmniejszyć ryzyko rozwoju zakrzepicy? 

Nie można całkowicie wyeliminować ryzyka wystąpienia zakrzepicy na skutek stosowania antykoncepcji hormonalnej. Aby jednak nie sprzyjać chorobie – przed rozpoczęciem stosowania tej formy kontroli poczęć lekarz powinien zebrać od ciebie szczegółowy wywiad. 

Ważne są przede wszystkim informacje na temat Twojego stanu zdrowia, stylu życia i występowania chorób zwiększających ryzyko tworzenia się skrzeplin w naczyniach krwionośnych. Nie zapomnij też powiedzieć lekarzowi o przypadkach choroby zakrzepowo-zatorowej w rodzinie, jeśli takie występowały. Wszystko to ma znaczenie dla doboru odpowiedniej metody antykoncepcyjnej.

Jakie są objawy zakrzepicy? 

Jeśli już stosujesz antykoncepcję hormonalną, zwracaj uwagę na objawy, które mogą świadczyć o rozwijającej się chorobie zakrzepowej. Koniecznie skontaktuj się z lekarzem, jeśli wystąpi u ciebie: 

• gorączka lub stan podgorączkowy bez wyraźnej przyczyny, 
• obrzęk, ból, tkliwość fragmentu ciała, gdzie powstała skrzeplina, 
• zgrubienie mięśni w miejscu powstania skrzepliny, 
• podwyższona ciepłota i czerwony lub sinawy odcień fragmentu skóry, 
• poszerzenie żył powierzchniowych, 
• obrzęk kostek i wierzchu stopy, 
• pobolewanie, ucisk, rozpieranie podudzi w czasie poruszania się, 
• ból podczas stania na palcach, który przemija przy staniu na piętach. 

Niestety w wielu przypadkach choroba przebiega bezobjawowo. W efekcie więc pierwszym symptomem jest wówczas zagrażający zdrowiu i życiu zator. Dlatego zakrzepica nazywana jest podstępną chorobą.

Bibliografia: 

1. Chęciński P., Synowiec T., Chęcińska Z., Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, Przewodnik Lekarza, s. 54-69. 
2. Brechin S., Allerton J. E., Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa a antykoncepcja hormonalna, Ginekologia po Dyplomie 2011, nr 1, s. 91-100. 
3. Kałas M., Siemiński M., Skorupa Ł., Zakrzepica żył głębokich – czy nadal jest wyzwaniem diagnostycznym?, Forum Medycyny Rodzinnej 2019, t. 13, nr 4, s. 149-158.