Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – objawy, leczenie i zapobieganie chorobie

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit to najczęstsza postać biegunki poantybiotykowej. W następstwie zaburzeń flory bakteryjnej jelita grubego dochodzi do namnażania się bakterii Clostridium difficile. Toksyny wytwarzane przez tę bakterię uszkadzają ściany jelit, co generuje wystąpienie stanu zapalnego i biegunki. Leczenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit sprowadza się przede wszystkim do odstawienia dotychczas stosowanego antybiotyku, a także leczenia objawowego biegunek. W ciężkich przypadkach konieczna może być hospitalizacja oraz zastosowanie antybiotyków hamujących namnażanie bakterii Clostridium difficile. 

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – przyczyny

Clostridium difficile to beztlenowe bakterie gram dodatnie, które mają zdolność wytwarzania przetrwalników. Bakterie te bytują w środowisku naturalnym, powszechnie spotykane są także w środowisku szpitalnym. U chorych hospitalizowanych przez dwa tygodnie ryzyko zakażenia C. difficile wynosi 13 proc.,  a hospitalizacja trwająca dłużej niż cztery tygodnie zwiększa ryzyko zakażenia do 50 proc. Ponadto niektóre osoby, zwłaszcza małe dzieci i osoby w podeszłym wieku są bezobjawowymi nosicielami tej bakterii. Do zakażenia bakterią Clostridium difficile oraz rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit może dojść przede wszystkim na skutek antybiotykoterapii. Stosowanie antybiotyków prowadzi do zubożenia flory bakteryjnej i namnażania bakterii Clostridium, która wykazuje odporność na wiele powszechnie stosowanych antybiotyków. Inne czynniki ryzyka rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit to podeszły wiek, zły ogólny stan zdrowia, pobyt w szpitalu, stosowanie leków zobojętniających sok żołądkowy oraz żywienie dojelitowe. Do zakażenia Clostridium difficile może dojść na drodze fekalno-oralnej.

Namnażaniu się bakterii Clostridium difficile towarzyszy wzmożona synteza toksyn A i B, które prowadzą do wystąpienia biegunki. Ponadto w przebiegu rzekomobłoniastego zapalenia jelit dochodzi do powstania tzw. błon rzekomych w postaci szaro-żółtych tarczek, które zlokalizowane są na błonie śluzowej jelita grubego.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – objawy

Gdy dojdzie do namnażania bakterii C. difficile i rozwinie się rzekomobłoniaste zapalenie jelita, objawy obejmują przede wszystkim biegunkę. Biegunka ma charakter wodnisty, może zawierać śluz, a częstotliwość jej występowania sięga nawet 20 razy na dobę. Biegunce towarzyszą bóle brzucha oraz gorączka. Silnym biegunkom mogą towarzyszyć objawy odwodnienia organizmu – suchość błon śluzowych, wzmożone pragnienie, senność i rzadsze oddawanie moczu. Objawy zakażenia pojawiają się nawet po dwóch miesiącach od kontaktu z bakterią, a przez cały okres takiego bezobjawowego nosicielstwa chory może zakażać inne osoby.

Powikłaniami rzekomobłoniastego zapalenia jelit o ciężkim przebiegu mogą być: piorunujące zapalenie jelita, niedrożność porażenna, perforacja jelita i zapalenie otrzewnej.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – diagnostyka

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit można podejrzewać u każdej osoby z biegunką, która w okresie poprzedzającym chorobę o kilka tygodni – kilka miesięcy stosowała antybiotyki. Rozpoznanie rzekomobłoniastego zapalenia jelit wymaga wykonania następujących badań:

• posiewu kału w kierunku obecności bakterii Clostridium difficile,
• oznaczanie toksyn bakteryjnych w kale,
• badanie endoskopowe jelita grubego (kolonoskopia), w którym uzyskać można obraz błon rzekomych,
• wycinki jelita grubego do badania histopatologicznego.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit powinno być różnicowane z takimi schorzeniami jak choroba Crohna, zespół jelita drażliwego, infekcji bakteryjnych i wirusowych jelit.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – leczenie

W przypadku łagodnego przebiegu rzekomobłoniastego zapalenia jelit wystarczy odstawić stosowany aktualnie antybiotyk – to powinno umożliwić przywrócenie fizjologicznej flory bakteryjnej jelit. W sytuacji, gdy odstawienie antybiotyku nie jest możliwe, zaleca się zamienić go na antybiotyk, którego stosowanie rzadko prowadzi do wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego. Leczenie cięższych przypadków może wymagać zastosowania farmakoterapii – mowa o takich antybiotykach jak metronidazol, wankomycyna; pomocniczo stosuje się probiotyki. Może ponadto zajść potrzeba wyrównania zaburzeń wodno-elektrolitowych.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – dieta

Odpowiedni model odżywiania ma duże znaczenie dla chorych na rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego. Dieta powinna być lekkostrawna, o ograniczonej podaży tłuszczu, cukrów prostych, błonnika oraz laktozy. Należy zrezygnować ze spożycia kofeiny, napojów gazowanych, owoców, produktów mlecznych, tłustych i smażonych dań, surowych warzyw. Posiłki powinny być mało obfite, spożywane regularnie. Można spożywać zupy z chudym mięsem, puree warzywne, czerstwe białe pieczywo, biszkopty, kaszę mannę lub jaglaną, białka jaja, chudą wędlinę. Należy pamiętać także o nawodnieniu organizmu – idealnie sprawdzi się woda, chudy rosół, napar z rumianku czy mięty, a także rzadki kleik z siemienia lnianego.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – zapobieganie

Profilaktyka rzekomobłoniastego zapalenia jelit sprowadza się do rozważnego stosowania antybiotyków oraz jednoczesnego stosowania probiotyków. Ponadto należy dbać o higienę, często myjąc ręce. Istotne znaczenie ma ponadto przestrzeganie zasad higieny w placówkach opieki medycznej – stosowanie jednorazowych rękawiczek przez pracowników służby zdrowia oraz dezynfekowanie powierzchni i sprzętów.

Bibliografia:

1. Olczak A., Grąbczewska E., Rzekomobłoniaste zapalenie jelit o etiologii Clostridium difficile; Przegl. Epidem., 2012
2. Salen P., Stankiewicz H., Pseudomembranous colitis, 2019
3. Czerwionka – Szaflarska M. i in., Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie profilaktyki biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków u dzieci; Pediatria Polska, vol. 85, 6