Schizofrenia – rodzaje, przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie

Schizofrenia należy do grupy chorób psychiatrycznych. Występuje ona u obu płci, najczęściej pierwsze objawy występują u osób w wieku 20–30 lat. Jest to choroba przewlekła, wymagająca leczenia farmakologicznego i terapeutycznego. Nasilenie dolegliwości bywa różne, czasem uniemożliwia funkcjonowanie w społeczeństwie. 

Schizofrenia – co to za choroba?

Schizofrenia to choroba z grupy schorzeń psychiatrycznych, której głównymi objawami są omamy i urojenia, chociaż towarzyszą jej również zmiany nastroju. Szacuje się, że dotyczy około 1 proc. populacji, a zachorowalność u kobiet i mężczyzn jest podobna.

Słowo schizofrenia wywodzi się z greki. Schizis oznacza rozszczepienie, natomiast słowo phren może być tłumaczone jako rozum. W zasadzie połączenie znaczeń tych dwóch słów odzwierciedla istotę choroby. Jej przebieg może być łagodny lub bardzo ciężki, uniemożliwiający funkcjonowanie.

Pierwsze objawy schizofrenii pojawiają się u osób w wieku 20–30 lat, choć obserwowane są czasem objawy schizofrenii u dzieci i u osób starszych. Ze względu na towarzyszące jej objawy, zwłaszcza przy ich znacznym nasileniu, funkcjonowanie chorego w społeczeństwie jest niemożliwe, gdyż może on stanowić zagrożenie dla siebie i innych. Leczenie schizofrenii w dużej mierze opiera się na farmakoterapii, jednakże dobór odpowiednich leków i tolerowanie ich przez chorych jest bardzo różne, w związku z czym często mija wiele miesięcy, zanim pojawią się pierwsze sukcesy terapeutyczne.

Udowodniono, że u schizofreników w jednej części mózgu dopamina znajduje się w nadmiarze, a w innej jest jej za mało. Zbyt duża ilość tego neuroprzekaźnika może powodować, że osoba, u której taka anomalia występuje może mieć problem z odbieraniem bodźców z zewnątrz. Zakłócenie odbierania bodźców zewnętrznych prowadzi do zaburzeń funkcjonowania i rozpadu osobowości chorego.

Schizofrenia – przyczyny

Niestety, nie do końca wiadomo, co powoduje tę chorobę. Czynniki, które bez wątpienia bierze się pod uwagę są genetyczne, biologiczne, środowiskowe oraz psychologiczne. Jak w przypadku większości schorzeń psychiatrycznych, nie udało się określić jednej, konkretnej przyczyny schizofrenii, która odpowiadałaby za rozwój choroby. Najwięcej jest dowodów na poparcie tzw. teorii wieloczynnikowej przyczyn schizofrenii. Mówi ona o współdziałaniu czynników genetycznych, wewnątrzmacicznych, hormonalnych i środowiskowych.

Za czynniki wewnątrzmaciczne uważa się przede wszystkim infekcje w łonie matki, jak również wszelkie stany prowadzące do niedotlenienia tkanki mózgowej płodu podczas ciąży i porodu. Na schizofrenię narażone są osoby, które podczas przyjścia na świat doznały komplikacji w wyniku których doszło do niedotlenienia mózgu.

Czynniki hormonalne to przede wszystkim nieprawidłowości w syntezie i wydzielaniu neuroprzekaźników w obrębie układu nerwowego. Za główny czynnik, sprzyjający w pewnym sensie rozwojowi schizofrenii, uważana jest dopamina.

Czynniki środowiskowe wiążą się z psychicznym i fizycznym molestowaniem w dzieciństwie oraz brakiem akceptacji otoczenia. Często pojawia się pytanie: „Czy schizofrenia jest dziedziczna?”. Do tej pory nie udało się wyselekcjonować konkretnych genów czy sposobu dziedziczenia, który miałby jakiś schemat. Wiadomo jednak, że schizofrenia częściej rozwija się u tych, którzy w rodzinie mają osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne.

U osób, u których oboje rodziców chorowało na schizofrenię, ryzyko wystąpienia choroby wynosi aż 46 proc. Ponadto ryzyko wystąpienia schizofrenii u bliźniaka osoby ze zdiagnozowaną chorobą wynosi aż 50 proc.

Rodzaje schizofrenii

Schizofrenia to schorzenie o bardzo zróżnicowanej manifestacji klinicznej, Wyróżnia się następujące rodzaje schizofrenii:

Schizofrenia paranoidalna

Schizofrenia paranoidalna jest najczęściej diagnozowanym rodzajem schizofrenii (szacuje się, że występuje u ok. 65 proc. wszystkich pacjentów z tym schorzeniem psychicznym). Jak rozpoznać, czy to schizofrenia paranoidalna? Objawy schizofrenii paranoidalnej to przede wszystkim różnego rodzaju omamy, przy czym dominują omamy słuchowe. Chory ma wrażenie, że jest prześladowany lub prowadzony jest wobec niego spisek. Na skutek tych urojeń na podstawie przypadkowych wydarzeń i uczestniczących w nich obcych ludzi zaczyna tworzyć własne teorie. W prawie każdym z nich dopatruje się osoby śledzącej go lub chcącej mu zrobić krzywdę. Urojenia hipochondryczne także nie należą do rzadkich. Schizofrenik sam diagnozuje sobie choroby (na ogół te śmiertelne) i potrafi w oparciu o swoje podejrzenia nawet codziennie chodzić do lekarza.

Schizofrenia prosta

Schizofrenia prosta jest schorzeniem bardzo trudnym do diagnozy. W przebiegu przypomina czasami epizody depresyjne. Na początkowym etapach choroby obserwuje się stopniowe wycofywanie się z życia społecznego. Chory rzadziej spotyka się w gronie rodziny i przyjaciół oraz stroni od rozrywkowych spotkań poza domem. Więcej czasu spędza wyłącznie w swoim towarzystwie, zamknięty w czterech ścianach. Zaczyna być nieufny wobec otoczenia. Nie trudno zatem o posądzenie go o depresję. Charakterystyczny jest brak występowania omamów, stwierdzana jest natomiast apatia, brak woli działania, lękliwość czy agresja.

Schizofrenia katatoniczna

Schizofrenia katatoniczna cechuje się występowaniem stanów osłupienia lub wprost przeciwnie – pobudzenia. Osoby dotknięte tą postacią schizofrenii unikają kontaktów społecznych, są bardzo milczący i zdystansowani, zastygają w bezruchu. Takie osłupienie katatoniczne może gwałtownie transformować do nadmiernego pobudzenia, podczas którego chory wykonuje chaotyczne gesty.

Schizofrenia hebefreniczna

Ta postać schizofrenii wyróżnia się silnie zaznaczona niespójnością zachowania, brakiem emocji lub występowaniem reakcji uczuciowych nieadekwatnych do działających bodźców. Absurdalne zachowania mogą mieć charakter nagłego wybuchania śmiechem, nieodpowiedzialnymi zachowaniami, brakiem dbałości o higienę osobistą. Najczęściej schizofrenia hebefreniczna diagnozowana jest w wieku młodzieńczym.

Schizofrenia rezydualna

W przebiegu schizofrenii rezydualnej nie występują takie objawy schizofrenii jak omamy, stwierdzane jest natomiast upośledzenie komunikacji niewerbalnej (kontakt wzrokowy, mimika), apatię, spłycenie emocjonalne, brak dbałości o wygląd zewnętrzny i higienę oraz ograniczenie aktywności życiowej.

Schizofrenia – objawy choroby

Sposób, w jaki objawia się schizofrenia może różnić się w zależności od postaci choroby. Jako że schizofrenia nie należy do chorób jednorodnych, a czynników ją wywołujących może być wiele, objawy także nie są specyficzne dla tej choroby psychicznej. Objawy schizofrenii dzieli się symptomy wytwórcze (inaczej zwane pozytywnymi), objawy negatywne schizofrenii oraz poznawcze. Gdy rozwija się schizofrenia, objawy pozytywne obejmują:

• omamy słuchowe, wzrokowe, dotykowe i smakowe; szczególnie niebezpieczne są omamy słuchowe, przyjmujące postać głosów nakłaniających do popełnienia samobójstwa,
• urojenia prześladowcze, gdy chory ma wrażenie, że otoczenie naśmiewa się z niego, podsłuchuje, śledzi a nawet chce go zabić,
• urojenia odsłonięcia, polegające na odczuciu chorego, że inne osoby znają jego myśli i przedstawiają je całemu światu,
• urojenia oddziaływania, gdy doświadczający ich chory ma wrażenie, że jego zachowanie, myśli i ciało pozostają pod kontrolą osób trzecich.

Choremu wydaje się, że widzi coś, czego w rzeczywistości nie ma. Z kolei objawy negatywne schizofrenii polegają na stopniowym zaniku czynności życia codziennego. Chory zaczyna prowadzić inne życie niż dotychczas, bardziej zamknięte i samotnicze. Typowe jest izolowanie się od znajomych, porzucanie hobby i zainteresowań czy też brak zainteresowania swoim zdrowiem i wyglądem.

Objawy schizofrenii to także zaburzenia poznawcze – pogorszenie pamięci i zdolności koncentracji, a także dezorganizacja psychiczna, czyli problemy ze zrozumieniem otoczenia i zachowań innych ludzi. Ponadto w przebiegu schizofrenii mogą pojawić się zaburzenia afektu – zakłócenia nastroju i stany depresyjne pojawiające się w odpowiedzi na urojenia i halucynacje. Objawy schizofrenii zaburzają spójność integracji pomiędzy zachowaniem, myśleniem i emocjami. Każdy chory ze zdiagnozowaną schizofrenią może jednak przechodzić ją w zupełnie inny sposób. Stopnie zaawansowania choroby są także niejednorodne.

Objawy schizofrenii u dzieci

Pierwsze objawy schizofrenii u dzieci mogą pojawić się już przed 13 rokiem życia. Mówi się wówczas o schizofrenii o bardzo wczesnym początku. Rozpoznanie wczesnych objawów schizofrenii dziecięcej nie jest łatwe, ponieważ łatwo je pomylić z młodzieńczym buntem. Do powszechnych symptomów należą bowiem m.in.: wycofanie emocjonalne oraz unikanie kontaktów z rówieśnikami i bliskimi członkami rodziny. Im wcześniej dojdzie do rozpoznanie choroby, tym większe szanse na wyleczenie.

Objawy schizofrenii u dzieci znacznie częściej dotykają chłopców niż dziewczynki. Do 6 roku życia u dzieci nie obserwuje się urojeń. W tak młodym wieku procesy myślowe nie są jeszcze w pełni rozwinięte i dojrzałe. Powyżej 7 roku życia mogą pojawić się u dziecka objawy identyfikacji z przedmiotem lub zwierzęciem (często z kreskówki lub czytanej książki).

Maluch w wieku przedszkolnym często nie rozróżnia fikcji od rzeczywistości. Dopiero u starszych dzieci, po ukończeniu 10 roku życia, mogą pojawić się zachowania świadczące o przekonaniu, że chory jest śledzony i prześladowany. Dziecko może uskarżać się rodzicom, że w szkole toczy się przeciw niemu spisek i zaczyna mieć obsesję na tym punkcie. Objawy negatywne schizofrenii u dzieci są zbliżone do tych występujących u ludzi dorosłych. Maluch staje się wycofany społecznie oraz spowolniony psychoruchowo. Powoli też zamyka się w swoim świecie i przestaje okazywać emocje, a ulubione dotychczas zabawy przestają go interesować.

Schizofrenia – przebieg choroby

Schizofrenia wyróżnia się występowaniem trzech faz choroby, które zaobserwować można u każdego chorego.

Faza pierwsza to tzw. faza zwiastująca, gdy nie można jeszcze zaobserwować typowych objawów schizofrenii, występują natomiast zmiany nastroju. Chory może ograniczyć kontakty społeczne, traci zainteresowanie otoczeniem. Gdy choroba zostanie rozpoznana na tym etapie, możliwe jest zahamowanie rozwoju choroby i jej nawrotów.

W fazie drugiej schizofrenii pojawiają się objawy schizofrenii, zwłaszcza halucynacje i omamy. Nasilenie objawów jest na tyle duże, że uniemożliwia funkcjonowanie chorego – schizofrenik wymaga wówczas hospitalizacji.

Natomiast po leczeniu, w fazie trzeciej choroby dochodzi do stopniowego ustępowania objawów i powrotu do normalności. Ta faza schizofrenii może trwać wiele lat i mogą jej towarzyszyć nawroty choroby.

Jak rozpoznać schizofrenię?

W przypadku schizofrenii, rozpoznanie stawiane jest w oparciu o występowanie charakterystycznych objawów. W jaki sposób może być zdiagnozowana schizofrenia? Test na schizofrenię dostępny w internecie pozwala wykryć niepokojące objawy zachowania i odczuć, które mogą być podstawą do przyszłej diagnostyki lekarskiej.

Gdy objawy schizofrenii potwierdza test, należy zgłosić się na konsultację do psychiatry. Rozpoznanie choroby nie jest łatwe, ponieważ rozpoczyna się ona najczęściej w okresie dojrzewania, co utrudnia odróżnienie objawów buntu młodzieńczego od epizodów schizofrenicznych.

U lekarza psychiatry rozpoznanie schizofrenii paranoidalnej i innych rodzajów schizofrenii nie należy do łatwych diagnoz. Rozpoznanie schizofrenii paranoidalnej dokonuje się w oparciu o wywiad z pacjentem. Często pojawia się u chorego przeczucie, że jest śledzony, prześladowany lub zawiązano wobec niego spisek. Łączy on ze sobą neutralne fakty i na ich podstawie tworzy teorie spiskowe. Wrogów i szpiegów może dopatrzeć się w nieznajomych osobach spotykanych przypadkowo na ulicy czy w sklepie.

Podczas diagnozy schizofrenii lekarz może zapytać o występowanie napadów agresji lub stanów depresyjnych. W praktyce psychiatrycznej obserwuje się choroby towarzyszące i zwiększające prawdopodobieństwo występowania schizofrenii. Należą do nich: choroby układu krążenia, cukrzyca czy duża otyłość oraz uzależnienie od środków odurzających, leków nasennych i uspokajających.

Schizofrenia – leczenie

Leczenie schizofrenii jest procesem długotrwałym, łączącym cechy farmako- oraz psychoterapii. W oparciu o rodzaj zdiagnozowanych objawów schizofrenii podejmuje się leczenie zaostrzeń choroby i zapobieganie jej nawrotom. Nie jest to jednak leczenie jednorodne i obejmować może zarówno farmakologię, jak i psychoterapię. Znacznie rzadziej stosuje się elektrowstrząsy.

W terapii ważna jest przede wszystkim chęć podjęcia terapii oraz świadomość rangi problemów. Pomocne okazuje się również włączenie najbliższych członków rodziny w cały proces leczenia. Umacnia to chorego i daje mu poczucie wsparcia oraz bezpieczeństwa. Neuroleptyki należą do skutecznych leków przeciwpsychotycznych, które pacjent może przyjmować nawet całe życie. Leki te blokują receptory dopaminergiczne, a w przypadku neuroleptyków drugiej generacji – także receptory serotoninergiczne. Gdy rozpoznana zostanie schizofrenia, leki stosowane pomocniczo to leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju, leki uspokajające i nasenne.

Przy ostrych epizodach schizofrenicznych chory wymaga hospitalizacji w zakładach zamkniętych. Leczenie ambulatoryjne może mieć dwojaki charakter. Pacjenci mogą być umieszczani w oddziałach dziennych lub stacjonarnych, gdzie podlegają rehabilitacji. Takiemu leczeniu poddawani są pacjenci, którzy zmieniają leki bez konsultacji z lekarzem, zapominają o konieczności przyjmowania określonych dawek lub też nie czują się dobrze przy farmakoterapii.

Psychoterapia w leczeniu schizofrenii musi być ukierunkowana na konkretnego pacjenta. Organizuje się zarówno sesje indywidualne, jak i grupowe (w zależności od nasilenia objawów). Podczas sesji z psychologiem pacjenci uczą się radzenia sobie z trudnymi emocjami oraz zachowaniem. Psychoedukacja opiera się także na poprawnej identyfikacji początkowych objawów. W związku z tym, że przy schizofrenii obserwuje się występowanie innych chorób oraz uzależnień, obligatoryjne jest leczenie wszystkich jednostek chorobowych oraz porzucenie nawyków np. nadużywania alkoholu lub przyjmowania substancji psychoaktywnych. Skuteczne leczenie schizofrenii jest długie oraz musi być systematyczne. Konieczne są regularne wizyty kontrolne u lekarza specjalisty oraz prowadzenie dziennika, w których chory zapisuje codziennie stany emocjonalne, co pomaga psychologowi podczas terapii.

Czy schizofrenię można wyleczyć? Na pewno możliwe jest wyeliminowanie objawów choroby i zminimalizowanie ryzyka jej nawrotów. W tym celu konieczne jest jednak kontynuowanie leczenia przez całe życie. Rokowania w schizofrenii zależą od postaci choroby, jej nasilenia oraz stopnia współpracy pacjenta ze specjalistą.

Bibliografia:

1. Raport: Schizofrenia – leki długodziałające dają szansę na poprawę jakości życia chorych i ich opiekunów, Psychiatria, tom 13, nr 2, 116 – 120
2. Tyszkowska M., Jarema M., Między zdrowiem a schizofrenią, Psychiatria Polska, 2013