Siarczan dehydroepiandosteronu (DHEA-S) i jego rola w organizmie 

DHEA-S to hormon steroidowy, wytwarzany z  DHEA (dehydroepiandrosteronu). U mężczyzn jego wysoki poziom może pozostać niezważonym, podczas gdy u kobiet powoduje wystąpienie cech typowo męskich, niepłodność i zaburzenia miesiączkowania. W jakim celu wykonuje się pomiar stężenia DHEA-S? Jakie są normy hormonu?

Czym jest DHEA-S? 

Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-S, DHEA-SO4) z chemicznego i biologicznego punktu widzenia jest estrem siarczanowym i metabolitem dehydroepiandosteronu. Tak jak i dehydroepiandrosteron (DHEA), stanowi hormon steroidowy wytwarzany przede wszystkim w nadnerczach (a dokładniej rzecz ujmując – w korze nadnerczy). U mężczyzn nieznaczne ilości DHEA-S syntezowane są również w jądrach. 

Proces syntezy DHEA-S warunkowany jest przez ACTH (hormon adrenokortykotropowy) uwalniany przez przysadkę mózgową w odpowiedzi na zwiększone wytwarzanie kortykoliberyny przez podwzgórze. Dlatego też przy zaburzeniach poziomu DHEA-S pierwsze podejrzenie lekarzy pada na schorzenia w obrębie podwzgórza, przysadki mózgowej lub samych nadnerczy. 

DHEA a DHES-S i różnice między nimi 

DHEA-S jest hormonem syntezowanym z DHEA w procesie odwracalnej sulfatacji i desulfatacji w nadnerczach, jelitach oraz wątrobie – to podstawowa różnica pomiędzy dwoma wspomnianymi hormonami. Warto także wspomnieć, że DHEA-S jest nieaktywny hormonalnie. Zyskuje aktywność dopiero po przekształceniu do postaci DHEA, innych androgenów czy estrogenów.

Jakie są funkcje DHEA-S? 

DHEA-S jest istotny dla prawidłowego dojrzewania płciowego i zachowania płodności. Choć nie do końca znane są wszystkie jego funkcje, to coraz wyraźniejszy jego wpływ dostrzega się w kontekście pracy układu nerwowego i sercowo-naczyniowego (nieprawidłowy poziom DHEA-S obserwuje się m.in. w przebiegu depresji). 

Wiele wskazuje również na to, że ma znaczenie dla rozwoju osobniczego układu nerwowego. Wskazuje na to zależność stopnia rozwoju kory mózgowej od stężenia DHEA-S we krwi. Ponadto, jak wykazały eksperymenty przeprowadzone na myszach, suplementowanie DHEA-S powstrzymuje zmiany degeneracyjne komórek nerwowych (następowała poprawa pamięci długotrwałej).

Kiedy warto wykonać badanie DHEA-S? 

Badanie poziomu DHEA-S wykonywane jest przede wszystkim wówczas, gdy lekarz podejrzewa zaburzenia funkcji nadnerczy, bez względu na to, czy to wynik schorzeń w samych nadnerczach, czy może w przysadce mózgowej lub podwzgórzu. Jest to też cenny parametr przy rozpoznawaniu guzów nadnerczy oraz przyczyn wirylizacji, czyli występowania u kobiet cech typowo męskich. 

Lekarz może też zalecić zbadania poziomu DHEA-S u chłopców, jeśli zaczynają zbyt wcześniej dojrzewać. Co ciekawe, u mężczyzn wysoki poziom DHEA-S może pozostać niezauważony. Natomiast u kobiet nawet nieznaczne podwyższenie wartości hormonu powoduje wspominane już zaburzenia miesiączkowania albo rozwój cech męskich.

Jakie są normy DHEA-S? Badanie 

Poziom DHEA-S, podobnie jak DHEA, zaczyna naturalnie rosnąć u dzieci w wieku 6-8 lat, co ma związek z procesem dojrzewania i pojawianiem się m.in. owłosienia łonowego oraz zwiększeniem produktywności gruczołów łojowych. Poziom hormonu wzrasta od tej pory nieustannie, aż do szczytu między drugą a trzecią dekadą życia. Potem rozpoczyna się stopniowy spadek DHEA-S. Osoby w wieku około 70 lat mają już w organizmie tylko 20 proc. szczytowej wartości hormonu, a w wieku około 90 lat – 5 proc. 

Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Kobiety powinny jednak pamiętać, aby udać się do laboratorium w początkowej fazie folikularnej (najlepiej w pierwszym tygodniu nowego cyklu), ponieważ DHEA-S wykazuje wahania poziomu w ciągu cyklu miesiączkowego. Normy DHEA-S są zmienne w zależności od okresu życia i płci. Często przyjmowanymi zakresami referencyjnymi w laboratoriach są: 

Zawsze jednak bierz pod uwagę normy przyjęte przez laboratorium i podane na otrzymanym wyniku.

O czym świadczy podwyższone DHEA-S? 

Podwyższony poziom DHEA-S może wynikać m.in. z: 

• guzów nadnerczy, 
• nowotworów złośliwych nadnerczy, 
• przerostu kory nadnerczy, 
• zespołu policystycznych jajników, 
• nadwagi i otyłości, 
• choroby Cushinga.

O czym świadczy obniżone DHEA-S? 

Niski poziom DHEA-S może wynikać m.in. z: 

• naturalnego procesu starzenia, 
• ciąży, 
• stosowania antykoncepcji hormonalnej, 
• niedoczynności podwzgórza i przysadki mózgowej, 
• niedoczynności tarczycy, 
• wadliwego funkcjonowania nadnerczy, 
• usunięcia nadnerczy.

Bibliografia: 

1. Figas A., Aurast Z., Mizera K., Grzejda M., Rabiza A., Owecki M., DHEA-S – nowe kierunki w praktyce klinicznej, Postępy Biologii Komórki 2022, t. 49, nr 2, s. 83-100.  
2. Gałczyński K., Poleszak E., Kasperek R., Romanek-Piva K., Kulik-Rechberger B., Rechberger T., Nowe perspektywy leczenia atrofii urogenitalnej u kobiet – dopochwowa terapia DHEA, Przegląd Menopauzalny 2013, nr 2, s. 111-114. 
3. Perżyło K., Kulik-Rechberger B., Gałczyński K. , Rechberger T., Intrakrynologia a dehydroepiandrosteron – nowe spojrzenie na terapeutyczne zastosowanie androgenów w terapii substytucyjnej u kobiet w okresie menopauzy, Ginekologia Polska 2011, nr 82, s. 690-695.