Skąd się biorą zaburzenia hormonalne i jakie są ich objawy? 

Nieprawidłowości w produkcji lub działaniu hormonów są coraz częściej diagnozowane u ludzi na całym świecie. A musisz wiedzieć, że wspomniane związki  odgrywają kluczowe role w regulacji wielu procesów życiowych – od wzrostu i rozwoju poprzez metabolizm aż po reprodukcję czy nastrój. Niewielkie nawet zmiany w ich stężeniu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Przyczyny oraz skutki zaburzeń hormonalnych są różnorodne, a leczenie bywa skomplikowane. W tym artykule omówię to zagadnienie. Zapraszam do lektury.

Przyczyny zaburzeń hormonalnych 

Zaburzenia hormonalne mogą mieć rozmaite przyczyny, a ich zrozumienie jest kluczowe dla efektywnego diagnozowania oraz wdrożenia skutecznego leczenia. Czynniki te można podzielić na kilka głównych kategorii, wszystkie zostały opisane poniżej. 

Choroby autoimmunologiczne zaburzają produkcję hormonów 

W niektórych przypadkach system immunologiczny organizmu błędnie atakuje własne tkanki, w tym te, które budują organy produkujące hormony. Takie autoagresywne zachowania mogą prowadzić do zaburzeń w produkcji hormonów, na przykład w przypadku choroby Hashimoto, gdzie „wrogiem” są komórki tarczycy, co w efekcie prowadzi do hipotyreozy. 

Czynniki genetyczne a zaburzenia hormonalne 

Niektóre zaburzenia hormonalne są dziedziczone i mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Przykłady takich stanów to schorzenia tarczycy, takie jak choroba Gravesa-Basedowa czy Hashimoto, oraz zespół policystycznych jajników (PCOS). Zaburzenia te wynikają z mutacji w genach odpowiedzialnych za regulację produkcji i działania hormonów. 

Styl życia też może zaburzać pracę układu endokrynnego 

Dieta, poziom aktywności fizycznej, a także stres mogą wpływać na równowagę hormonalną. Nadmierna masa ciała, niezdrowe nawyki żywieniowe czy brak regularnej aktywności fizycznej mogą prowadzić do insulinooporności, która jest kluczowym czynnikiem w rozwoju cukrzycy typu 2. oraz PCOS. 

Choroby i ich wpływ na produkcję hormonów 

Niektóre zaburzenia hormonalne są bezpośrednim wynikiem innych stanów zdrowotnych lub prowadzonej terapii. Na przykład, leczenie nowotworów za pomocą chemioterapii albo radioterapii może wpływać na funkcjonowanie gruczołów wydzielania wewnętrznego. Nierzadko choroby takie jak cukrzyca czy nadciśnienie zaburzają równowagę hormonalną. 

Leki i substancje chemiczne wpływające na gruczoły endokrynne 

Niektóre leki, w tym sterydy i hormonalna terapia zastępcza, wpływają negatywnie na naturalną równowagę hormonów. Podobnie szkodliwy efekt wywierają substancje chemiczne obecne w środowisku, takie jak pestycydy czy bisfenol A (BPA). 

Po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej 

Kobiety mogą doświadczyć tymczasowych zaburzeń hormonalnych w ciągu pierwszych 3. miesięcy po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej. Objawy mogą obejmować nieregularne cykle menstruacyjne, plamienia śródcykliczne lub wahania nastroju. Symptomy te powinny ustąpić, kiedy organizm ponownie zaadaptuje się do naturalnej produkcji hormonów.

Zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego 

Układ hormonalny złożony z gruczołów wydzielania wewnętrznego i hormonów przez nie produkowanych odgrywa kluczową rolę w regulacji wielu procesów życiowych, takich jak wzrost, rozwój, metabolizm czy funkcje reprodukcyjne. Dlatego zaburzenia w jego funkcjonowaniu mogą prowadzić do szerokiego spektrum problemów zdrowotnych, znacznie obniżając jakość życia. Mechanizmy leżące u podstaw patologii układu endokrynnego są zróżnicowane. 

Niewystarczająca produkcja hormonów 

Zdarza się, że gruczoły nie produkują wystarczającej ilości hormonów, co może być spowodowane przez choroby autoimmunologiczne, wady genetyczne, infekcje, urazy lub nowotwory. Przykładem jest tutaj niedoczynność tarczycy, która nie wytwarza odpowiedniej ilości trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4), co prowadzi do spowolnienia metabolizmu. U mężczyzn niski poziom testosteronu może prowadzić do zmniejszenia masy mięśniowej, problemów z libido, a także zmęczenia i zmian nastroju. Problemy z prostatą również mogą mieć podłoże hormonalne. 

Nadmierna produkcja hormonów 

Stan przeciwny do niedoboru, a więc charakteryzujący się nadprodukcją hormonów, również bywa szkodliwy. Na przykład, nadczynność tarczycy może prowadzić do przyspieszenia metabolizmu, co skutkuje utratą wagi, niepokojem, drżeniem rąk i problemami z sercem. 

Nieprawidłowa reakcja organizmu na hormony 

W niektórych przypadkach, mimo prawidłowej produkcji hormonów tkanki docelowe nie reagują na nie prawidłowo. Jest to typowe dla insulinooporności – stanu, w którym komórki ciała stają się mniej wrażliwe na insulinę, co może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. 

Zaburzenia w transporcie hormonów 

Hormony są transportowane do swoich docelowych organów i tkanek za pośrednictwem krwi. Jakiekolwiek zaburzenia w tym transporcie oddziałują na efektywność sygnałów hormonalnych. Na przykład, niektóre hormony są związane z białkami, a zmiany w tych białkach mogą wpływać na dostępność hormonów.

Zaburzenia hormonalne – jakie badania wykonać w tym kierunku? 

Rozpoznanie i leczenie zaburzeń hormonalnych wymaga złożonej diagnostyki i indywidualnego podejścia do pacjenta.  

Badania krwi – pierwszy krok w diagnostyce zaburzeń hormonalnych 

Podstawą diagnostyki zaburzeń hormonalnych są badania krwi, które pozwalają na ocenę poziomu hormonów. Ważne jest sprawdzenie funkcji tarczycy poprzez oznaczenie poziomu TSH, T3 i fT4. Wszelkie odstępstwa od zakresu referencyjnego mogą wskazywać na niedoczynność lub nadczynność wspomnianego gruczołu. Z kolei w kierunku oceny pracy nadnerczy wykonuje się badanie poziomu kortyzolu.  

Hormony płciowe – estrogen i progesteron u kobiet oraz testosteron u mężczyzn – są sprawdzane w przypadku problemów z płodnością, zaburzeń miesiączkowania lub podejrzenia chorób układu rozrodczego. Natomiast badanie poziomu glukozy pozwala wykluczyć lub potwierdzić cukrzycę, która często współistnieje z zaburzeniami hormonalnymi. 

Diagnostyka obrazowa zaburzeń hormonalnych 

Dla potwierdzenia wstępnej diagnozy opartej na badaniach palpacyjnych, diagnostyce krwi oraz szczegółowym wywiadzie z pacjentem, wykonuje się badania obrazowe – najczęściej USG tarczycy, nadnerczy, jajników czy jąder w celu wykrycia ewentualnych guzów lub innych nieprawidłowości.

Leczenie zaburzeń hormonalnych 

Po dokładnej diagnostyce i zidentyfikowaniu przyczyn zaburzeń hormonalnych, możliwe jest dobranie odpowiedniego leczenia. Obejmuje ono terapię hormonalną, mającą na celu przywrócenie prawidłowego poziomu tych związków w organizmie. Dla przykładu, w przypadku niedoczynności tarczycy stosuje się syntetyczną lewotyroksynę, natomiast w nadczynności – leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki). W zaburzeniach pracy układu rozrodczego konieczne bywa zastosowanie terapii uzupełniającej hormony płciowe.  

Możliwe jest także leczenie operacyjne, jeżeli stwierdzono obecność guza. Kiedy diagnozuje się nowotwór, onkolog zaleca chemioterapię czy radoiterapię. W innych przypadkach konieczne może się okazać wyleczenie choroby pierwotnej. Niektórych zaburzeń hormonalnych nie da się całkowicie wyleczyć, wtedy stosuje się terapię minimalizującą objawy. 

Bibliografia:

1. Crafa A., Calogero A. E., Cannarella R., The Burden of Hormonal Disorders: A Worldwide Overview With a Particular Look in Italy, Frontiers in Endocrinology 2021, 12: 694325. 
2. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22673-hormonal-imbalance [dostęp 12.03.2024]. 
3. https://www.webmd.com/women/ss/slideshow-hormone-imbalance [dostęp 12.03.2024].