Skutki uboczne antykoncepcji, o których warto wiedzieć

Istnieje wiele skutecznych metod antykoncepcji, które w większości przypadków mogą być bezpiecznie stosowane przez lata. Jednak wszystkie leki, nawet te najlepsze i najbardziej skuteczne, dają większe lub mniejsze ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Antykoncepcja nie jest niestety wyjątkiem od tej reguły. Sprawdź, jakie działania niepożądane mogą wywołać poszczególne metody zapobiegania ciąży.

Skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej

Do metod antykoncepcji hormonalnej zaliczają się tabletki doustne, krążki dopochwowe, plastry transdermalne, wkładki (inaczej spirale) domaciczne, zastrzyki oraz implanty. Wszystkie mogą wywołać dość podobne działania niepożądane, ponieważ dostarczają do organizmu zbliżone do siebie substancje – pochodne progestagenu i estrogenu. Mimo to skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej będą się od siebie nieco różnić w zależności od składu danego preparatu i jego drogi podania. 

Antykoncepcja a żylna choroba zakrzepowo-zatorowa

Jednym z groźniejszych skutków ubocznych brania antykoncepcji jest wzrost ryzyka zakrzepicy. Dotyczy to preparatów zawierających w swoim składzie pochodne estrogenów. Objawy, jakie wskazują na zakrzepicę, to: 

• silny ból głowy, 
• kaszel, 
• duszności, 
• ból, zaczerwienienie i obrzęk nóg. 

Jeśli zauważysz u siebie te symptomy, natychmiast odstaw stosowany preparat, niezależnie od tego, czy jest w postaci tabletek, plastra czy ringu. Stanowią one poważne zagrożenie, dlatego jak najszybciej udaj się do lekarza. Na szczęście nowoczesne środki antykoncepcyjne mają dużo niższe dawki estrogenów niż starsze leki. Dlatego wspomniane ryzyko jest w ich przypadku niewielkie, jednak mimo wszystko dalej obecne. 

Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne

Najczęstsze skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych obejmują nudności, bóle głowy i nadwrażliwość piersi, która jest odczuwana bardzo indywidualnie przez każdą kobietę. Może pojawić się ból, tkliwość lub kłucie w piersiach przy antykoncepcji. Do działań niepożądanych hormonów zaliczają się też: 

• krwawienia w środku cyklu, 
• całkowity brak miesiączki, 
• wahania nastroju, 
• wzrost poziomu trójglicerydów, 
• problemy ze snem, 
• zaburzenia depresyjne, 
• wzrost ciśnienia. 

Tabletki antykoncepcyjne a trądzik

Tabletki antykoncepcyjne mogą zawierać różne pochodne hormonów płciowych. Substancje te mają nieco inne działanie, przez co oprócz hamowania owulacji wywołują inne efekty dodatkowe. Dotyczy to głównie pochodnych progestagenu – niektóre z nich mają działanie androgenne, a inne antyandrogenne. Co to oznacza?  

Androgeny to męskie hormony płciowe, np. testosteron. Występują one w niewielkich ilościach także w organizmie kobiety, gdzie odpowiadają m.in. za odczuwanie podniecenia seksualnego. Ich nadmiar może jednak powodować różne dolegliwości, takie jak trądzik czy nadmierne owłosienie (hirsutyzm). 

Hormony działające antyandrogennie zmniejszają wpływ męskich hormonów płciowych na organizm. Dlatego preparaty o takim składzie bywają stosowane nie tylko w celu zapobiegania ciąży, ale też do leczenia trądziku czy innych zaburzeń spowodowanych nadmiarem męskich hormonów płciowych. Takie właściwości mają zarówno niektóre jednoskładnikowe, jak i dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, które zawierają: 

• drospirenon, 
• dienogest, 
• octan nomegestrolu, 
• octan cyproteronu, 
• octan chromadynonu. 

Z kolei preparaty o działaniu androgennym dają odwrotny efekt – zwiększają wpływ męskich hormonów płciowych na organizm. Skutkiem ubocznym tabletek antykoncepcyjnych z takim składem może więc być trądzik. Dlatego, jeśli borykasz się z tym problemem, sprawdź skład swoich hormonów – to on może być jego przyczyną. Substancje, które wykazują działanie androgenne, to: 

• lewonorgestrel, 
• desogestrel, 
• norgestymat, 
• gestoden. 

Tabletki antykoncepcyjne a libido

Badania na temat wpływu antykoncepcji na libido nie są jednoznaczne. Wykazano, że ok. 15% kobiet stosujących hormony doświadcza spadku ochoty na seks, ok. 20% zauważa jego wzrost. Pozostałe 65% nie odczuwa różnicy. Spadek libido może się więc zdarzyć, ale na szczęście niezbyt często.  

Naukowcy uważają, że jedną z przyczyn negatywnego wpływu antykoncepcji na seksualność może być jej działanie antyandrogenne. Powoduje ono spadek poziomu testosteronu, który jest jednym z hormonów odpowiadających za pożądanie i podniecenie seksualne. Jeśli dojdzie do jego niedoboru, może to wywołać spadek libido. 

Pamiętaj, że ochota na seks zależy od wielu czynników. Może ją zmniejszyć choćby stres, zmęczenie czy złe samopoczucie. Czasem inne skutki uboczne antykoncepcji pośrednio obniżają libido, np. wzrost masy ciała powoduje spadek samooceny, co przekłada się na niechęć do seksu. 

Tabletki antykoncepcyjne a tycie

Zarówno pochodne estrogenu, jak i progestagenu mogą spowodować przybranie kilku kilogramów. Te pierwsze zatrzymują sód w organizmie, a co za tym idzie, także wodę. Przez to rośnie masa ciała oraz ciśnienie krwi, mogą się też pojawić obrzęki i wzdęcia. Z kolei wśród pochodnych progestagenu wzrost wagi wywołują te o działaniu androgennym. Jeśli jest on większy niż 4,5 kg na rok, porozmawiaj z lekarzem o zmianie preparatu. 

Migrena a antykoncepcja

Estrogeny zawarte w preparatach dwuskładnikowych mogą nasilać migrenowe bóle głowy. Najczęściej dochodzi do tego na początku cyklu, kiedy odstawiasz na kilka dni hormony, żeby wywołać krwawienie. Dodatkowo istnieje poważniejsza interakcja między migreną a antykoncepcją dwuskładnikową – takie połączenie podnosi ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Dlatego, jeśli cierpisz na migrenę (zwłaszcza z aurą), zalecane są środki antykoncepcyjne oparte wyłącznie o pochodne progestagenu.

Antykoncepcja a rak piersi i inne nowotwory

Badania wykazały, że antykoncepcja hormonalna nieznacznie zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi oraz szyjki macicy. Z tego względu występowanie tych nowotworów w przeszłości jest przeciwwskazaniem do przyjmowania hormonów. Z drugiej strony zmniejszają one ryzyko raka jajnika, endometrium oraz jelita grubego. 

Odrębną kwestią jest antykoncepcja a gruczolakowłókniak piersi. To łagodny guz, który powstaje w wyniku zaburzeń poziomu estrogenów w organizmie. Stwierdzono, że środki hormonalne mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju gruczolakowłókniaka, ponieważ regulują stężenia hormonów płciowych, w tym estrogenu. Jednak o bezpieczeństwie ich stosowania decyduje lekarz, biorąc pod uwagę aktualne wyniki badań. 

Skutki uboczne antykoncepcji – ring dopochwowy i plaster transdermalny

Zarówno krążki dopochwowe, jak i plastry transdermalne zawierają pochodne progestagenu i estrogenu. Z tego względu ich skutki uboczne są zbliżone do tych, które mogą wystąpić w przypadku tabletek antykoncepcyjnych. Oprócz tego plastry wywołują czasem podrażnienie skóry w miejscu aplikacji. Z kolei krążki zwiększają ryzyko infekcji grzybiczych dróg rodnych, mogą też podrażnić śluzówkę pochwy.

Skutki uboczne spirali antykoncepcyjnej

Spirala (inaczej wkładka) domaciczna, może być: 

• hormonalna – zawiera pochodną progestagenu i jej skutki uboczne są zbliżone do innych metod antykoncepcji o takim składzie. Dodatkowo zwiększa ryzyko rozwoju infekcji grzybiczych dróg rodnych, 
• niehormonalna – nie wpływa na stężenia hormonów w organizmie, powoduje więc inne działania niepożądane. Zwykle są to bardziej obfite krwawienia i bolesne skurcze w trakcie miesiączki, które powinny ustąpić po kilku miesiącach. 

Skutki uboczne brania antykoncepcji w postaci zastrzyków i implantów podskórnych

Zastrzyki oraz implanty antykoncepcyjne zawierają wyłącznie pochodne progestagenu. Możliwe skutki uboczne to najczęściej nieregularne krwawienie, które zmniejsza się w trakcie dłuższego stosowania tych metod. Po ok. 2 latach u wielu kobiet miesiączka całkowicie zanika. Inne skutki uboczne antykoncepcji w formie zastrzyków i implantów to: 

• przyrost masy ciała, 
• zmiany nastroju, 
• bóle głowy, 
• pogorszenie profilu lipidowego, 
• obniżenie gęstości mineralnej kości.

Czy istnieją skutki uboczne antykoncepcji barierowej?

Antykoncepcja barierowa, czyli kapturki, diafragmy czy męskie i damskie prezerwatywy, nie ingeruje w funkcjonowanie organizmu, więc ewentualne skutki uboczne są jedynie miejscowe. Nieostrożna aplikacja i brak dostatecznego nawilżenia może spowodować podrażnienia oraz otarcia delikatnej błony śluzowej dróg rodnych. Diafragmy i kapturki zwiększają ryzyko infekcji dróg moczowych czy płciowych. Z kolei zbyt ciasna prezerwatywa wywołuje dyskomfort i ucisk. 

Ponadto niektóre tworzywa, z jakich są wykonane środki antykoncepcyjne, mogą wywołać reakcję alergiczną. Najczęściej zdarza się uczulenie na lateks obecny w większości męskich prezerwatyw. Jednak alergia jest możliwa także po kontakcie ze środkami plemnikobójczymi, lubrykantami czy preparatami znieczulającymi, które mają przedłużać stosunek. Objawy uczulenia to: 

• wysypka, 
• pieczenie, 
• świąd, 
• obrzęk, 
• zaczerwienienie skóry. 

Chociaż może się wydawać, że skutków ubocznych antykoncepcji jest mnóstwo, tak naprawdę nie zdarzają się one często. Warto jednak o nich wiedzieć, żeby nie przegapić niepokojących objawów. Jeśli zauważysz je u siebie, porozmawiaj o tym ze swoim ginekologiem. Być może potrzebna będzie zmiana metody antykoncepcji lub jej składu. 

Bibliografia: 

1. https://www.acog.org/womens-health/faqs/barrier-methods-of-birth-control-spermicide-condom-sponge-diaphragm-and-cervical-cap [dostęp 11.01.2024]. 
2. https://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/family-planning/oral-contraceptives#v39505213 [dostęp 11.01.2024]. 
3. https://www.uptodate.com/contents/vaginal-yeast-infection-beyond-the-basics/print [dostęp 11.01.2024]. 
4. Pastor Z., Holla K., Chmel R., The influence of combined oral contraceptives on female sexual desire: a systematic review, The European journal of contraception & reproductive health care 2013, 18(1): 27-43. 
5. Sacco S., Merki-Feld G. S., Ægidius K. L., Bitzer J., Canonico M., Kurth T., et al., Hormonal contraceptives and risk of ischemic stroke in women with migraine: a consensus statement from the European Headache Federation (EHF) and the European Society of Contraception and Reproductive Health (ESC), The Journal of Headache and Pain 2017, 18(108). 
6. Salati S. A., Gruczolakowłókniaki piersi: przegląd w świetle aktualnej literatury, Polski Przegląd Chirurgiczny 2021, 93(1): 40-48.