Śledziona – położenie, budowa, funkcje i choroby śledziony

Śledziona to narząd pełniący w organizmie funkcje odpornościowe. Znajduje się pod lewym żebrem, a jego wielkość zależna jest od stopnia wypełnienia krwią. Powiększenie śledziony, czyli tzw. splenomegalia, może pojawić się w przebiegu wielu chorób, w tym chorób zakaźnych, zapalenia wątroby i białaczki. Silny ból śledziony wskazuje na jej pęknięcie i konieczność usunięcia narządu.

Budowa i położenie śledziony

Śledziona to największy narząd limfatyczny. Położony jest wewnątrzotrzewnowo, między dziewiątym a jedenastym żebrem; przylega do żołądka i lewej nerki. Jeśli organizm jest zdrowy, nie ma możliwości palpacyjnego wyczucia, gdzie jest śledziona. Wymiary śledziony mogą być bardzo różne, zależą bowiem od stopnia wypełnienia narządu krwią. Przyjmuje się, iż śledziona ma zwykle wielkość zaciśniętej pięści (średnio 12 x 7 x 4 cm) i waży około 100-200 gramów.

We wnęce śledziony znajdują się naczynia krwionośne (tętnica śledzionowa i żyła śledzionowa) oraz naczynia chłonne, węzły chłonne i ogon trzustki. Śledziona zbudowana jest z miazgi białej, którą stanowią limfocyty B i T, makrofagi, komórki plazmatyczne i komórki dendrytyczne oraz miazgi czerwonej gromadzącej komórki krwi, fibroblasty, limfocyty i makrofagi, mające zdolność do opłaszczania i niszczenia innych komórek.

Choć śledziona jest zwykle narządem nieparzystym, zdarza się, że niektóre osoby posiadają dwie śledziony (a czasem nawet trzy lub cztery). Do wykrycia dodatkowej śledziony dochodzi zazwyczaj podczas badania ultrasonograficznego jamy brzusznej. Obecność drugiego narządu z reguły nie wywołuje żadnych objawów niepożądanych.

Funkcje śledziony

Śledziona nie jest narządem niezbędnym do życia, ale pełni w organizmie ważne role. Narząd ten odpowiada za:

• filtrację krwi – usuwanie z krążenia uszkodzonych krwinek czerwonych, leukocytów, trombocytów oraz mikroorganizmów, które przeniknęły do krwi,
• magazynowanie krwi i uwalnianie jej w razie potrzeb organizmu, np. w trakcie utraty krwi,
• wytwarzanie limfocytów i przeciwciał, które biorą udział w reakcjach odpornościowych organizmu w czasie trwania infekcji,
• produkowanie substancji wzmacniających odporność organizmu,
• wytwarzanie krwi w życiu płodowym (funkcja ta zanika po urodzeniu).

Choroby śledziony

W przebiegu niektórych chorób obserwuje się splenomegalię, czyli powiększenie śledziony. Zwiększenie wymiarów narządu może być związane z większą ilością zalegającej w nim krwi lub odkładaniem się substancji, których organizm nie potrafi metabolizować. Ponadto, do splenomegalii dochodzi podczas reakcji obronnej organizmu w odpowiedzi na obecne w nim patogeny.

Powiększenie śledziony nie jest chorobą sama w sobie, lecz jednym z objawów choroby podstawowej. Nieprawidłowość ta powstaje na podłożu:

• chorób zakaźnych, w tym boreliozy, różyczki, cytomegalii, mononukleozy zakaźnej, toksoplazmozy lub malarii,
• anemii hemolitycznej: sferocytozy, talasemii,
• zapalenia wątroby,
• chorób spichrzeniowych: choroby Gauchera, Niemanna-Picka, mukopolisacharydoz,
• nadciśnienia wrotnego,
• białaczki,
• chłoniaków,
• chorób autoimmunologicznych – reumatologicznego zapalenia stawów (RZS), tocznia rumieniowatego układowego, sarkoidozy, małopłytkowości.

Splenomegalia może być również skutkiem zaburzeń w obrębie samej śledziony, jednak jest to zjawisko stosunkowo rzadkie. Do powiększenia narządu dochodzi w wyniku zapalenia śledziony (splenitis), powstania torbieli, ropni oraz zmian nowotworowych i przerzutowych w obrębie narządu.

Typowe objawy bólu śledziony to: ból zlokalizowany w górnej lewej części brzucha, uczucie pełności w jamie brzusznej, zmęczenie, nawracające nudności. Inne symptomy chorobowe mają związek z chorobą podstawową. O pęknięciu śledziony może świadczyć ogromny ból odczuwany w całym brzuchu, zawroty głowy, przyspieszenie akcji serca, uczucie dezorientacji. Uszkodzenie śledziony w większości przypadków jest wynikiem urazu doznanego podczas wypadku komunikacyjnego lub pobicia. Pęknięcie śledziony powoduje krwotok wewnętrzny, który jest stanem zagrożenia życia i wymaga pilnej interwencji lekarskiej.

Jak zbadać śledzionę?

Jakiekolwiek niepokojące objawy w obrębie jamy brzusznej powinny być wskazaniem do wizyty u lekarza. W pierwszej kolejności z pacjentem przeprowadzany jest szczegółowy wywiad uwzględniający objawy chorobowe oraz występowanie w rodzinie chorób, takich jak: niedokrwistość, krwawienia, choroby nowotworowe lub choroby hematologiczne. Badanie przedmiotowe uwzględnia ocenę wielkości śledziony oraz obecność powiększonych węzłów chłonnych.

W razie konieczności wykonywana jest morfologia oraz inne badania laboratoryjne. Samą śledzionę można zbadać za pomocą badania ultrasonograficznego jamy brzusznej (USG). Dzięki temu badaniu obrazowemu możliwe jest określenie wielkości śledziony i pozostałych narządów znajdujących się w obrębie brzucha, a także dokonanie pomiaru przepływu krwi w naczyniach krwionośnych sąsiadujących z narządami.

Czy można żyć bez śledziony?

Doznany uraz śledziony, jej pękniecie lub obecność dużej torbieli (o średnicy co najmniej 10 cm) jest wskazaniem do usunięcia narządu – splenektomii. W większości przypadków zabieg wykonuje się laparoskopowo, a powikłania pooperacyjne występują u mniej niż 10 proc. pacjentów. Główne skutki uboczne splenektomii to krwawienia oraz zakażenia.

Po resekcji, funkcję śledziony przejmują inne narządy. Krew filtrowana jest w wątrobie, a węzły chłonne odpowiadają za reakcje odpornościowe. Niestety w organizmie dochodzi do spadku odporności, ale bez śledziony można normalnie żyć. Co więcej, niektóre osoby rodzą się już bez śledziony. Zjawisko to nazywane jest asplenią.

Śledziona nie jest niezbędnym narządem, dlatego jej resekcja nie wiąże się ze znaczącym pogorszeniem życia chorego. Przed operacją pacjent zostaje zaszczepiony przeciwko pneumokokom i bakteriom Haemophilus influenzae oraz Neisseria meningitidis. Chory musi poddawać się szczepieniom przypominającym co pięć lat. Skutkiem splenektomii może być zwiększenie liczby trombocytów. W takim przypadku chory powinien przyjmować kwas acetylosalicylowy.

Bibliografia:

1. Rashid S. A., Accessory spleen: prevalence and multidetector CT appearance. Malays. J. Med. Sci., 2014, 21, 4: 18–23.
2. Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
3. Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.