Ślina – skład, funkcje, zaburzenia wydzielania. Co sygnalizują zaburzenia pracy ślinianek?

Ślina jest wydzieliną produkowaną i uwalnianą przez ślinianki – gruczoły zlokalizowane w jamie ustnej. Podstawową rolą śliny jest nawilżanie jamy ustnej, usuwanie bakterii i resztek pokarmowych, uczestniczenie we wstępnym trawieniu węglowodanów, a także wspomaganie procesu mowy. Ślina wydzielana jest w sposób ciągły w ilości około 500-600 ml na dobę. Suchość w jamie ustnej wynika z niewystarczającej produkcji śliny, a ślinotok związany jest z nadmierną aktywnością ślinianek.

Skąd się bierze ślina?

Ślina wytwarzana jest przez ślinianki – gruczoły rozmieszczone w obrębie jamy ustnej. Wyróżnia się sześć gruczołów dużych oraz około 200-400 małych. Duże ślinianki to parzyste gruczoły, rozmieszczone symetrycznie po obu stronach jamy ustnej:

• ślinianki podjęzykowe, zlokalizowane na dnie jamy ustnej, na mięśniu żuchwowo-gnykowym,
• ślinianki przyuszne, umiejscowione na bocznej powierzchni twarzoczaszki; są to największe ślinianki, których ujście znajduje się w okolicy zębów trzonowych szczęki,
• ślinianki podżuchwowe, usytuowane pod boczną częścią żuchwy i uchodzące za dolnymi zębami „jedynkami”.

Ślina wydzielana jest stale przez całą dobę, a średnia objętość śliny produkowanej w tym czasie to 500-600 ml. Wydzielanie śliny jest mniejsze w ciągu nocy oraz między posiłkami. Do pobudzenia wydzielania śliny dochodzi pod wpływem działania następujących czynników:

• myślenia o jedzeniu,
• zapachów,
• smaków (zwłaszcza smak kwaśny),
• hormonów (testosteron, tyroksyna).

W wydzielaniu śliny uczestniczą odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Odruch warunkowy pojawia się podczas oddziaływania bodźca wzrokowego lub zapachowego, bez bezpośredniego podrażniania nerwów jamy ustnej, Z kolei odruch bezwarunkowy towarzyszy drażnieniu włókien nerwowych podczas spożywania pokarmów, a także w efekcie ruchów języka i szczęk.

Skład śliny

Ślina jest bezbarwną wydzieliną, o pH około 6,6. W skład śliny wchodzi przede wszystkim woda, która stanowi 99 proc. Pozostała część śliny skomponowana jest z rozmaitych związków organicznych i nieorganicznych. Jednym z najistotniejszych składników śliny jest amylaza – enzym ślinowy, umożliwiający trawienie węglowodanów. Bardzo ważną składkową śliny są także immunoglobuliny klasy IgA, IgG i IgM oraz lizozym, umożliwiające walkę z drobnoustrojami.

W skład śliny wchodzą liczne białka, lipidy, węglowodany, hormony, mocznik i kwas moczowy. Ślina zawiera ponadto jony sodu, potasu, magnezu, wapnia, chlorki, wodorowęglany.

Funkcje śliny w organizmie

Ślina pełni funkcję ochronną. Wynika to z nawilżania śluzówki jamy ustnej, dzięki czemu chroniona jest ona przed podrażnieniem śluzówki przez niektóre związki zawarte w pożywieniu. W dodatku ślina może chronić tkanki twarde zębów przed nadmiernym ścieraniem. Ponadto funkcja ochronna śliny wyraża się możliwością neutralizacji bakterii, a także usuwania resztek pokarmowych, co ogranicza rozwój próchnicy.

Ślina ułatwia przeżuwanie i połykanie pokarmów. Zapewnia optymalne warunki do pracy języka i ust, co przekłada się na wyraźną mowę. Należy wspomnieć także o funkcji trawiennej śliny. Jaki enzym rozkłada cukry? Pozwala na to zawarta w ślinie amylaza, umożliwiająca wstępne trawienie węglowodanów. Gdzie ostatecznie są trawione cukry? Proces ten ma miejsce w dwunastnicy, pod wpływem amylazy trzustkowej.

Zaburzenia wydzielania śliny

Gdy ślinianki produkują za mało śliny, pojawia się suchość w ustach. Przyczyna takiego zaburzenia może być prozaiczna – mowa o odwodnieniu organizmu spowodowanego przegrzaniem, gorączką, biegunkami czy wymiotami. Inną przyczyną niewystarczającego wydzielania śliny jest zespół Sjogrena, czyli choroba autoimmunologiczna cechująca się zapaleniem gruczołów łzowych oraz ślinowych. Inne przyczyny suchości w ustach to choroby ślinianek, a także stosowanie niektórych leków (atropina, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, leki antyhistaminowe, przeciwwymiotne czy rozszerzające oskrzela).

Zbyt obfite wydzielanie śliny, czyli ślinotok może być spowodowany zapaleniem dziąseł, zaawansowaną próchnicą. Nadprodukcja śliny może towarzyszyć wadom zgryzu, zaburzeniom neurologicznym, a także zatruciom pokarmowym czy refluksowi żołądkowo-przełykowemu.

– Zmiany w obrębie ślinianek można wyczuć samodzielnie, palpacyjnie. Jeżeli coś nas zaniepokoi, np. wyczujemy guzek czy wyraźny brak śliny, oceńmy wielkość ślinianek, ich ruchliwość, konsystencję, bolesność, zaczerwienienie. Jeśli coś nas niepokoi, zgłośmy się do lekarza, aby wykonać dodatkowe badanie i zastosować właściwe leczenie. Inaczej leczy się guzy ślinianek, inaczej kamicę gruczołów, a inaczej postępuje się np. w zespole Sjógrena lub śwince – wyjaśnia Joanna Pietrus, specjalistka chorób wewnętrznych z Centrum Medycznego Damiana w Warszawie.

Bibliografia:

1. Konturek J., Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, Urban&Partner, 2010