Smog – co to, przyczyny, skutki, wpływ na ciążę i na płód. Jak walczyć ze smogiem

Patrzysz za okno i widzisz szarą zawiesinę w powietrzu. To mgła, czy smog? Czy w tej sytuacji lepiej zabarykadować się w domu, czy może jednak uzbroić całą rodzinę w maski i wyjść na (nie)świeże powietrze? Pytamy ekspertki.

Smog – co to

O tym, czym jest smog, wiele mówi już sama jego definicja. To połączenie angielskich słów „smoke” – dym i „fog” – mgła. Smog jest właśnie „sztuczną mgłą”, która powstaje nie wskutek zjawisk atmosferycznych, ale wskutek działań człowieka.

W Polsce pojawia się między listopadem a marcem. To zmieszane pyły, sadza i związki chemiczne: tlenki węgla, siarka, azot.

Jak odróżnić smog od mgły? Katarzyna Kojzar, redaktorka naczelna SmogLab, podpowiada:

– Najprościej – węchem. Mgłę tylko widać, smog też czuć. Jeśli nie mamy pewności, zawsze można sprawdzić dane właściwego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (WIOŚ), który na bieżąco bada jakość powietrza, a wyniki publikuje na stronie internetowej. Można korzystać też z aplikacji – np. Airly. Jeśli widzimy mgłę i czerwony albo fioletowy kolor w aplikacji – to na pewno jest smog.

Agnieszka Drozd z Warszawskiego Alarmu Smogowego dodaje:

– Najlepiej spojrzeć na aplikację, która nam pokazuje stan zanieczyszczenia powietrza. Czasami łatwo wyczujemy, że śmierdzi wędzarnią. Czasami ciężko wyczuć smog nosem, zwłaszcza, gdy jest mgła. Wtedy warto wesprzeć się aplikacją. Najlepiej spojrzeć na aplikację Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Oni mają najlepsze stacje pomiarowe. Dostępne w miastach czujniki z wyświetlaczami niestety nie radzą sobie z wilgocią. Gdy jest mgła i duża wilgotność w powietrzu, pokazują, że smog jest ogromny. A czasami tak nie jest. Czasem jest tylko mgła, a w niej tylko trochę zanieczyszczeń.

Smog przyczyny

Smog powstaje wskutek zanieczyszczeń powietrza przez fabryki, auta, palenie w piecach. Zdarza się, że dotyczy nie tylko miasta, lecz też okolic, do których dociera jako tzw. smog napływowy. W Polsce zimą nagminnie ogrzewa się domy, które są pozbawione ogrzewania centralnego, złej jakości opałem,  emitującym trujące substancje chemiczne. Z uwagi na niską świadomość ekologiczną (a czasem ze względów ekonomicznych) również m.in. fabryki i elektrownie korzystają ze szkodliwych dla środowiska materiałów grzewczych, zamiast przyjaznych środowisku rozwiązań.

WHO ostrzega: współcześnie Polska to jedno z najbardziej zanieczyszczonych państw w Europie. W gronie 50 miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem, aż 33 z nich, to miasta w Polsce. W skali Europy w tej niechlubnej konkurencji wyprzedza nas tylko Bułgaria.

Smog – jak walczyć

Podejmowane na świecie sposoby, aby walczyć ze smogiem, to edukacja ekologiczna i zwiększanie świadomości społecznej. W globalnej perspektywie jest to również zmiana źródeł energii, nowoczesne ekologiczne budownictwo mieszkaniowe. Sami możemy też dołożyć swoją małą cegiełkę, aby zmniejszyć skalę problemu.

• Jeśli mieszkamy w mieście, to możemy walczyć ze smogiem, wybierając zamiast podróży samochodem podróż transportem publicznym, rowerem albo piechotą.
• Jeśli mieszkamy w domach, decydujące jest to, czym opalamy. Najlepsze jest centralne ogrzewanie, ale nie zawsze jest dostępne. Są jednak inne formy ogrzewania, np. pompy ciepła albo podłączenie do gazu. Można ogrzać dom w sposób czysty, nietworzący zanieczyszczeń – podpowiada Agnieszka Drozd z Warszawskiego Alertu Smogowego.

W walce ze smogiem chodzi również o zmniejszenie jego szkodliwego wpływu na ludzki organizm. Starajmy się jak najkrócej przebywać w otwartej przestrzeni pełnej zanieczyszczeń. W takim razie czy w czasie smogu można wietrzyć mieszkanie?

– Zdecydowanie odradzam wietrzenie mieszkania podczas smogu – podkreśla Katarzyna Kojzar, redaktorka naczelna SmogLab. – Kiedy stężenia zanieczyszczeń powietrza są wysokie, najlepiej w ogóle ograniczyć wychodzenie z domu. To dotyczy nas wszystkich, ale najbardziej seniorów, kobiety w ciąży i dzieci. Rzeczywiście dobrym rozwiązaniem jest oczyszczacz powietrza, ale to jest niestety inwestycja, bo dobre oczyszczacze kosztują kilkaset złotych.

Na co zwrócić uwagę, kiedy wybiera się oczyszczacz?

– Przede wszystkim musi być wyposażony w filtr HEPA, który ma wyłapywać znaczącą większość zanieczyszczeń – tłumaczy Katarzyna Kojzar. – Należy zwrócić też uwagę na deklarowaną przez producenta powierzchnię, jaką urządzenie może oczyścić. Najlepiej jest używać oczyszczacza tam, gdzie przebywamy najczęściej, czyli przede wszystkim w sypialni, gdzie spędzamy przecież około 8 godzin dziennie – wyjaśnia redaktorka naczelna SmogLab.

– Wietrzenie nie jest wskazane – potwierdza Agnieszka Drozd z Warszawskiego Alertu Smogowego. – Oczyszczacze powietrza działają, ale to jest wydatek. Taki oczyszczacz można porównać do zbijania temperatury zamiast leczenia przyczyn choroby. Pomaga doraźnie, ale najlepszą inwestycją byłoby zadbanie globalnie o czyste powietrze.

Czy w takim razie w czasie smogu optymalnym rozwiązaniem byłaby również rezygnacja ze spacerów? Co zrobić z małymi dziećmi, którym z jednej strony zaleca się wychodzenie na dwór, a z drugiej strony – unikanie smogu? Czy maluchom też można zakładać maski antysmogowe?

– Dzieciom nie powinno się zakładać masek – podkreśla Agnieszka Drozd z Warszawskiego Alertu Smogowego. – Dlatego, że jeśli dzieci są malutkie, to istnieje ryzyko uduszenia. Jeśli są większe, mogą odmrozić sobie buzie, bo twarz wilgotnieje od oddechu. Niestety tym osobom, które najbardziej są narażone na szkodliwe działanie smogu, lekarze odradzają maseczki.

Co w tej sytuacji można zrobić?

– Poradziłabym, żeby zostać w domu, ale nie zawsze jest to możliwe. Po prostu trzeba ograniczyć czas przebywania na dworze – mówi Agnieszka Drozd. – Albo pójść na spacer do lasu, znaleźć miejsce, gdzie to zanieczyszczenie jest trochę mniejsze.

Skutki smogu

Smog widać gołym okiem. Jednak szeregu powodowanych nim konsekwencji nie widać tak wyraźnie. Nie oznacza to jednak, że ich nie ma. Smog może prowadzić do rozwoju: alergii, obniżenia odporności, zaburzeń ze strony układu oddechowego, jak astma lub niewydolność oddechowa. Smog może powodować też choroby serca i układu krążenia, a nawet niektóre nowotwory.

Osoby starsze lub małe dzieci, a także osoby chorujące przewlekle i mające obniżoną odporność, odczuwają skutki smogu bardziej dotkliwie. Najczęściej odnotowywane skutki smogu, spotykane nawet u osób zdrowych, to:

• Stany zapalne w układzie oddechowym, przewlekłe i ostre stany zapalne płuc i oskrzeli

• Stany zapalne w organizmie

• Przewlekłe zmęczenie

• Pogorszenie kondycji

• Podrażnienie krtani

• Podrażnienie spojówek

• Podrażnienie tchawicy

• Zaburzenia koncentracji, pamięci, zdolności poznawczych

• Zaburzenia lękowe i depresyjne

• Zmiany w tkance mózgowej, udar mózgu, zaburzenia otępienne (choroba Alzheimera)

• Choroby serca i układu krążenia m.in. arytmia, niewydolność serca, nagły zgon sercowy, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie

• Smog działa nie tylko bezpośrednio na człowieka, ale również na rośliny i zwierzęta, którymi człowiek później się odżywia. W ten sposób skażenie przedostaje się do ludzkiego organizmu również drogą pokarmową

• Na terenach silniej zanieczyszczonych odnotowuje się zwiększoną zapadalność na nowotwory, szczególnie rak płuc, raka jamy ustnej, raka krtani, raka przełyku, raka gardła, raka nerek, raka pęcherza moczowego

Osobom, które uważają, że smog nie jest tak bardzo szkodliwy, przypominamy: wielki smog londyński w grudniu 1952 roku w ciągu 5 dni przyczynił się do 4 tysięcy zgonów. Kolejnych 8 tysięcy osób zmarło w następnych tygodniach, dlatego łączną liczbę ofiar wielkiego smogu londyńskiego szacuje się na 12 tys. Dekadę później, mimo wprowadzonych zmian prawnych i ograniczeń, smog w Londynie ponownie zebrał ponure żniwo. Zmarło wówczas 750 osób.

Wpływ smogu na ciążę i płód

W ostatnich latach coraz głośniej mówi się o wpływie smogu na przebieg ciąży i rozwój płodu. Toksyny zawieszone w powietrzu oraz wdychane przez matkę przedostają się do nienarodzonego dziecka.

Wykazali to niezależnie od siebie badacze z Queen Mary University w Londynie, Zakładu Epidemiologii z Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM, Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku, University of Utah Health. W łożyskach i krwi pępowinowej stwierdzono obecność tych samych zanieczyszczeń, które unosiły się w powietrzu. W ten sposób przedostawały się one również do krwiobiegu rozwijającego się dziecka.

Zanieczyszczenia środowiska i smog mogą również powodować zwiększone ryzyko poronienia, mniejszą masę urodzeniową u dzieci, mniejszą długość ciała dzieci, mniejszy obwód główki. To nie koniec skutków smogu. Dzieci, mające z nim styczność w życiu prenatalnym, ponoszą konsekwencje w dalszym życiu.

Wykazano, że dzieci, których matki były narażone na wdychanie smogu, w późniejszym czasie miały zmniejszoną powierzchnię płuc i jednocześnie zwiększoną zapadalność na stany zapalne dróg oddechowych, astmę, choroby płuc i oskrzeli.

Badania prowadzone wspólnie przez naukowców z Zakładu Epidemiologii z Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM z Krakowa i Columbia University New York wykazały również niższy iloraz inteligencji u dzieci z zanieczyszczonych środowisk (średnio o 3,8 punktu) oraz wyższe ryzyko zaburzeń neurologicznych, jak ADHD lub zaburzenia koncentracji.

Czy dla naszych dzieci chcemy takiego życia i takiej przyszłości? Jeśli nie, to może być ostatni moment, aby na poważnie stanąć do walki ze smogiem.