Soczewka oka – budowa, funkcje, schorzenia i leczenie

Soczewka oka to jedna z najważniejszych wewnętrznych struktur oka. Jej elastyczność dostosowuje oko do wyraźnego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Fizjologiczna utrata elastyczności soczewki, postępująca wraz z wiekiem, łączy się z utratą zdolności akomodacyjnych oka. Takie zaburzenie określane jest mianem prezbiopii. Z kolei zmętnienie soczewki to zaćma, która może prowadzić do całkowitej utraty widzenia.

Budowa i funkcje soczewki oka

Soczewka to przezroczysta struktura widoczna w obrębie źrenicy. Soczewka zawieszona jest na obwódce rzęskowej, wyrastającej z ciała rzęskowego. Napięcie włókien obwódki rzęskowej regulowane jest przez mięsień rzęskowy – skurczowi mięśnia towarzyszy rozluźnienie włókien obwódki. Soczewka przyjmuje bardziej kulisty kształt i zwiększa moc optyczną, pozwalając na wyraźne widzenie przedmiotów położonych blisko.

Soczewka oka pełni podobną funkcję jak soczewka aparatu fotograficznego. Umożliwia odpowiednie załamywanie promieni świetlnych i przepuszczanie ich dalej – na powierzchnię siatkówki. Soczewka jest strukturą oka odpowiadającą za akomodację oka, czyli dopasowanie do wyraźnego widzenia obiektów zlokalizowanych zarówno blisko, jak i daleko.

Prezbiopia, czyli utrata zdolności akomodacyjnych soczewki

Soczewka oka, zlokalizowana zaraz za tęczówką, pomaga w załamywaniu promieni świetlnych w oku i przepuszczaniu światła na siatkówkę. Gdy wraz z wiekiem traci ona elastyczność, zdolność oka do widzenia na różne odległości ulega stopniowemu upośledzeniu. Prezbiopia, czyli starczowzroczność, to proces zmniejszenia, lub utraty zdolności akomodacji oka. Zjawisko to zachodzi fizjologicznie po 40 r.ż. Zaburzenia akomodacji oka generują pogorszenie fizjologicznych funkcji narządu wzroku. Główną manifestacją prezbiopii jest trudność z widzeniem z bliska, dlatego też starczowzroczność często mylona jest z dalekowzrocznością, jednak prezbiopia nigdy nie występuje przed 40 r.ż. a dalekowzroczność – owszem.

Objawy prezbiopii to:

• zamazane widzenie,
• bóle głowy,
• zmęczenie oczu,
• problemy z czytaniem drobnego druku – pojawia się tzw. syndrom „krótkich rąk”, czyli konieczność odsuwania książki z drobnym drukiem.

Jak skorygować prezbiopię?

Prezbiopię można korygować przy pomocy odpowiednich soczewek kontaktowych lub okularów. Soczewki progresywne, czyli multifokalne, dzięki unikatowej konstrukcji umożliwiają widzenie niezależnie od odległości. Oferują one stopniowe przejście między mocą korekcyjną do dali, a mocą do bliży. Obecnie oferowane są trzy typy soczewek progresywnych, różniących się konstrukcją:

• soczewki podzielone poziomo na dwie części o różnych ogniskowych,
• soczewki z podziałem centrycznym- środkowa część służy do patrzenia do bliży, a obwodowa – do dali,
• soczewka dwuogniskowa powstała przez nałożenie na siebie obu rodzajów soczewek.

Możliwe jest ponadto laserowe korygowanie prezbiopii. Taki zabieg polega na częściowej kompensacji utraconych zdolności akomodacyjnych – nie jest to jednak metoda pozwalająca na zlikwidowanie prezbiopii. Inna metoda leczenia zabiegowego to wymiana soczewki wewnątrzgałkowej – w miejsce naturalnej soczewki wszczepiana jest sztuczna soczewka.

Skąd się bierze zaćma, czyli zmętnienie soczewki oka?

Zaćma (katarakta) to zmętnienie soczewki oka prowadzące do postępującego pogorszenia wzroku, a nawet jego całkowitej utraty.  Podstawowym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi zaćmy jest postępujący wiek i zaburzenia metaboliczne przyczyniające się do utraty przejrzystości soczewki. Zaćma starcza rozwija się zazwyczaj około 50 roku życia i może obejmować jedno oko lub występować obustronnie. Poza wiekiem, czynnikami ryzyka mogą być: palenie papierosów, ekspozycja na słońce, cukrzyca. W zależności od lokalizacji zmętnienia w obrębie soczewki, wyróżnić można następujące postacie zaćmy starczej:

• zaćma jądrowa,
• zaćma korowa,
• zaćma podtorebkowa.

Inną postacią zaćmy jest zaćma wrodzona, mogąca rozwijać się na etapie rozwoju płodowego lub w pierwszych latach życia. Przyczyna rozwoju zaćmy wrodzonej może być zakażenie wewnątrzmaciczne toksoplazmozą, opryszczką czy różyczką, narażenie na działanie niektórych leków (glikokortykosteroidy) oraz nieprawidłowości chromosomalne. Zaćma wrodzona może przyjmować następujące postacie:

• całkowita,
• warstwowa,
• jądrowa,
• błoniasta,
• biegunowa,
• torebkowa przednia i tylna.

Jakie są objawy zaćmy?

W przebiegu zaćmy starczej objawy pojawiają się stopniowo, co prowadzi do postępującego pogorszenia wzroku. Rodzaj zaburzeń wzroku zależy w dużej mierze od rodzaju zaćmy. Postać korowa charakteryzuje się pogorszeniem ostrości wzroku i podwójnym widzeniem, w przebiegu zaćmy jądrowej pojawia się krótkowzroczność, a zaćma podtorebkowa cechuje się zwiększoną wrażliwością na światło. Z czasem gołym okiem można zaobserwować zmętnienie soczewki. W przypadku zaćmy wrodzonej widoczne jest szarawe zmętnienie soczewki, ponadto dziecko często pociera oczy piąstkami.

Zaćma – leczenie operacyjne i farmakologiczne

Mniej zaawansowane postacie zaćmy starczej można leczyć farmakologicznie – stosowane są krople do oczu dostępne na receptę. Związkami czynnymi zawartymi w kroplach są m.in. jodek sodu i jodek potasu, pirenoksyna czy azapentacen, odpowiadające za spowolnienie procesu mętnienia soczewki. Operacyjne leczenie zaćmy stosowane jest w przypadku zaćmy wrodzonej oraz zaawansowanej zaćmie starczej. Zabieg polega na usunięciu zmętniałej soczewki i zastąpieniu jej sztuczną soczewką.

Bibliografia:

1. D. Szumny, P. Krzyżanowska – Derkowska P., Co farmaceuta powinien wiedzieć o zaćmie?, Farmacja Polska, 2010, 66(1)
2. R. Dickson i in., Management of cataract, Quality in Health Care, 1996, 5(3)
3. R. Davis, Determining multifocal parameters for a better fit, Review of optometry, 2016.