Somatostatyna – hormon układu pokarmowego. Dlaczego jest ważny?

Somatostatyna to hormon układu pokarmowego, choć produkowana jest także przez inne układy oraz gruczoły. Jej główne działanie polega na hamowaniu produkcji innych związków chemicznych ważnych dla pracy organizmu. Jakie jeszcze role odgrywa somatostatyna? Czy ma zastosowanie we współczesnej medycynie?

Co to jest somatostatyna?

Somatostatyna to hormon peptydowy produkowany głównie w układzie pokarmowym (żołądku, jelitach i trzustce), a w mniejszych ilościach także w podwzgórzu, przysadce mózgowej, tarczycy oraz OUN (ośrodkowym układzie nerwowym). Inne nazwy, pod którymi kryje się ten związek, to:

• hormon hamujący uwalnianie somatotropiny (SRIH),
• hormon hamujący hormon wzrostu (GHIH),
• czynnik hamujący uwalnianie somatotropiny (SRIF),
• skróty: SS, SST, SOM.

W organizmie ludzkim somatostatyna występuje w dwóch formach – jest złożona z 14. aminokwasów (działa przede wszystkim w mózgu) oraz z 28. aminokwasów (znajdująca się głównie w układzie pokarmowym).

Somatostatyna – działanie i funkcje

Somatostatyna ma przede wszystkim działanie hamujące względem produkcji innych hormonów. To oznacza, że reguluje rozmaite funkcje i procesy zachodzące w organizmie, w tym:

• powstrzymuje gruczoły oraz układy przed nadprodukcją hormonalną, która leży u podstaw różnych zaburzeń endokrynnych,
• hamuje szybką reprodukcję nienaturalnych komórek, co ma szczególne znaczenie w przypadku chorób nowotworowych,
• jest neuroprzekaźnikiem w OUN, a więc przenosi sygnały pomiędzy neuronami, czyli komórkami układu nerwowego,
• reguluje pracę układu pokarmowego – spowalnia przemieszczanie się pokarmu, zmniejsza skurcze pęcherzyka żółciowego, reguluje przepływ krwi oraz wchłanianie składników odżywczych, a także ogranicza rozrost komórek wyściółki jelita.

Działanie somatostatyny w podwzgórzu

Działając w podwzgórzu, somatostatyna hamuje produkcję hormonów wytwarzanych przez przysadkę mózgową, wśród których wymienia się prolaktynę, hormon wzrostu oraz hormon tyreotropowy, zapobiegając tym samym rozwojowi takich chorób jak gigantyzm czy akromegalia.

Działanie somatostatyny w trzustce i przewodzie pokarmowym

W trzustce somatostatyna hamuje wytwarzanie hormonów trzustkowych, a więc przede wszystkim insuliny, glukagonu oraz gastryny, co z kolei zapobiega m.in. rozwojowi stanu przedcukrzycowego i cukrzycy. Poza tym powstrzymuje także produkcję enzymów trzustkowych, których nadmiar wiąże się ze stanami zapalnymi gruczołu. W przewodzie pokarmowym somatostatyna ogranicza produkcję gastryny i sekretyny oraz hamuje wytwarzanie enzymów trawiennych, które jest pobudzane podczas spożywania posiłków.

Działanie somatostatyny w ośrodkowym układzie nerwowym

W ośrodkowym układzie nerwowym somatostatyna działa nie tylko jako neuroprzekaźnik. Poza modyfikowaniem neuroprzekaźnictwa, bierze także udział w tworzeniu się pamięci.

Somatostatyna jako lek. Kiedy się ją podaje?

Jak działa somatostatyna? Lek zawierający syntetyczną postać omawianego związku z powodzeniem wykorzystywany jest w medycynie jako skuteczna terapia m.in. następujących schorzeń:

• akromegalia – związana z nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu, diagnozowana u osób dorosłych,
• guzy neuroendokrynne (NET),
• zespół rakowiaka – bardzo rzadki typ nowotworu powstającego z komórek układu endokrynnego,
• inne typy nowotworów,
• orbitopatia Gravesa – będąca jednym z objawów zaawansowanej i nieleczonej postaci choroby Gravesa-Basedowa,
• powikłania cukrzycowe – np. retinopatii cukrzycowej,
• zaburzenia pracy układu pokarmowego – np. przetoki jelitowej, zespołu dumpingu (poposiłkowego), przewlekłych biegunek,
• problemy o podłożu endokrynologicznym – np. wrodzony hiperinsulinizm.

Leki somatostatynowe stosowane w leczeniu rakowiaków łagodzą różne objawy. Na przykład Sandostatin jest często stosowany w leczeniu ciężkiej biegunki. Natomiast Somatuline stosuje się w celu spowolnienia produkcji hormonów w celu spowolnienia wzrostu raka i kontrolowania objawów nowotworu.

Somatostatyna – skutki uboczne stosowania leku

Syntetyczna forma somatostatyny jest stosowana w leczeniu wymienionych wyżej schorzeń i faktycznie pomaga pacjentom. Natomiast należy pamiętać, że – jak w przypadku każdego wyrobu farmaceutycznego – jej stosowanie niesie ze sobą ryzyko wystąpienia pewnych skutków ubocznych. Pacjenci poddani takiej farmakoterapii najczęściej zgłaszają:

• bóle i zawroty głowy,
• mdłości i wymioty,
• utratę apetytu,
• uczucie wzdęcia i ból brzucha,
• zmęczenie.

Co się dzieje, kiedy poziom somatostatyny w organizmie jest podwyższony lub obniżony?

Chociaż rola somatostatyny dla zdrowia ludzkiego organizmu wydaje się nieoceniona, równowaga hormonalna jest bardzo krucha i nawet minimalne wahania związane ze stężeniem jednego związku mogą spowodować kaskadowe zawirowania w całym ciele. Tak też wygląda sytuacja z somatostatyną, której nadmiar może prowadzić do rozwoju guza somatostatynowego (łac. somatostatinoma) – bardzo rzadkiego nowotworu trzustki lub narządów układu pokarmowego. Bywa on przyczyną następujących schorzeń i patologii:

• cukrzycy typu 2.,
• żółtaczki,
• formowania się kamieni żółciowych,
• biegunki, bólu brzucha,
• zablokowania jelit,
• krwawień z układu pokarmowego, które są widoczne w stolcu,
• tłustych stolców.

Wszystkie wyżej wymienione patologie są powiązane z tym, że nadmiar somatostatyny w określonym układzie czy narządzie prowadzi do tego, iż występuje tam niedobór innych hormonów charakterystycznych dla danego miejsca. Somatostatinoma może przyczyniać się do rozmaitych zaburzeń endokrynnych, dlatego ważna jest tutaj dokładna diagnoza postawiona przez lekarza endokrynologa, aby wykluczyć lub potwierdzić obecność guza somatostatynowego.

Analogicznie, niedobór somatostatyny prowadzi do nadmiaru stężenia innych hormonów w poszczególnych gruczołach lub całych układach. Musisz jednak wiedzieć, że w literaturze medycznej jest niezwykle mało doniesień na ten temat.

Bibliografia:

1. https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22856-somatostatin [dostęp 21.04.2024].
2. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Somatostatin [dostęp 21.04.2024].
3. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/neuroendocrine-tumours-nets/treatment/somatostatin-analogues/what-are [dostęp 21.04.2024].
4. Liddle R. A., Physiology of somatostatin and its analogues, UpToDate 2024.
5. O’Toole T. J., Sharma S., Physiology, Somatostatin, StatPearls 2023.
6. Song Y., Yoon J., Lee S., The role of neuropeptide somatostatin in the brain and its application in treating neurological disorders, Experimental & Molecular Medicine 2021, 53, 328-338.