Moda na kawę z grzybami ma sens? Sprawdziłyśmy, czy grzyby funkcjonalne to dobry sposób na lepsze zdrowie i nastrój

Jeśli jeszcze nie widziałaś na Instagramie grzybowej latte, to prawdopodobnie wkrótce się to zmieni. Popularny za granicą trend z impetem dociera także do Polski. Brzmi dziwnie? Spokojnie, latte z dodatkiem sproszkowanych grzybów nie smakuje podgrzybkami. To nie te grzyby. To tzw. grzyby funkcjonalne, medyczne grzyby (z ang. medicinal mushrooms), które mogą pomóc zmniejszać objawy stresu, poprawiać nastrój i koncentrację, obniżać nasilenie stanu zapalnego czy stabilizować przebieg cukrzycy. Postanowiłam sprawdzić, czy te twierdzenia mają mocne, naukowe „nogi”.

Tajemnicze grzyby funkcjonalne

Pisząc o grzybach funkcjonalnych, nie mam na myśli podgrzybków czy kurek, które, choć niewątpliwie smaczne, nie mają dużej wartości odżywczej. Są jednak takie grzyby, które określa się mianem superfoods czy adaptogenów ze względu na zawartość i działanie substancji aktywnych. Do tej grupy zalicza się między innymi grzyby reishi, lion’s mane, chaga czy cordyceps.

Musisz mieć jednak świadomość, że samo określenie superfood czy adaptogen (czyli substancja pozwalająca przystosować się do trudnych warunków środowiskowych) to pojęcia, które w świecie naukowym nigdy nie zostały zdefiniowane. Używa się ich, by zbliżać do siebie dwa światy – żywności i leków. W ten sposób buduje się przekonanie, że żywność może być lekarstwem, a to otwiera nowe możliwości do promowania suplementów diety, których Polacy kupują coraz więcej. Szacuje się, że rynek suplementów diety jest wart blisko 16 mld zł i w czasie pandemii wartość ta dynamicznie rośnie. Nie ma w tym absolutnie nic złego, o ile suplementy diety dobrane są do naszych potrzeb, a ich skład jest pewny. Czy w takim kontekście warto zaufać medycznym grzybom?

Wzrost popularności grzybów funkcjonalnych odnotowano, odkąd wirus COVID-19 wkroczył z impetem do naszego życia. Nic w tym dziwnego. Poczucie zagrożenia, lęk i niepewność sprawiały, że z aptek znikały wszelkie suplementy mające wzmacniać odporność czy poprawiać nastrój. Na fali zwiększonej sprzedaży cynku, witaminy D czy kwasów omega-3 wypłynęły także grzyby funkcjonalne. Globalny rynek suplementów diety z grzybami funkcjonalnymi rośnie w tempie około 6 proc. rocznie i do 2027 roku może być wart nawet 17 mln dolarów.

Kiedy zbierałam materiały do tego artykułu, pierwszym moim krokiem było sprawdzenie, czego o grzybach funkcjonalnych może dowiedzieć się konsument, który zagląda na stronę producenta suplementów, Instagram czy YouTube. Przejrzałam wiele postów, obejrzałam kilka filmów i wniosek jest jeden – grzyby funkcjonalne pomagają w zasadzie na wszystko (sic!). Potem sięgnęłam do literatury naukowej i obraz ten nie był już tak jednoznaczny.

Naukowe „nogi” grzybów funkcjonalnych

Otóż okazuje się, że grzyby funkcjonalne faktycznie w badaniach naukowych wykazują liczne korzyści zdrowotne. Problem polega na tym, że większość z tych badań, choć ma fascynujące i niezwykle obiecujące wyniki, została przeprowadzona in vitro (na hodowlach komórkowych, poza organizmem żywym) lub na szczurach. Oznacza to, że z punktu widzenia nauki grzyby funkcjonalne to „wzrastające gwiazdy”, które mają przed sobą jeszcze długą drogę badań z udziałem dużych grup ludzi. Kiedy rzetelnie przeprowadzone badania, z różnych ośrodków akademickich, dają spójne, powtarzalne wyniki, dopiero wtedy można potwierdzić wpływ grzybów funkcjonalnych na zdrowie człowieka. Na razie wiemy, że grzyby te poprawiają zdrowie szczurów. W jaki sposób?

Reishi

Badania pokazują, że beta-glukany (rodzaj rozpuszczalnego w wodzie błonnika pokarmowego) zawarte w grzybach reishi mogą wspierać zdrowie układu odpornościowego i mieć działanie przeciwnowotworowe. Grzyby te wykazują także działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, obniżające poziom cholesterolu, redukujące stres i napięcie.

Chaga

Chaga zawiera kwas betulinowy i polifenole, które pełnią funkcję antyoksydantów. W badaniach na zwierzętach wykazano, że grzyb ten może wspierać leczenie chorób serca i wątroby, cukrzycy czy gruźlicy. W medycynie ludowej uznawany jest za remedium na raka, jednak badania tego nie potwierdzają.

Lion’s mane

W badaniach na zwierzętach i in vitro wykazano, że lion’s mane może hamować wzrost komórek rakowych i chronić przed neurodegeneracją. Grzyb ten wspiera zdolności poznawcze, pomaga utrzymać koncentrację, redukuje napięcie i poprawia nastrój.

Cordyceps

Jego zastosowanie może mieć znaczenie w łagodzeniu zmęczenia, zmniejszaniu objawów astmy czy obniżaniu stężenia cholesterolu. Często podkreśla się jego właściwości podnoszące poziom energii.

Brzmi pięknie? Zbyt pięknie, by można to było (na stan dzisiejszej wiedzy) uznać za prawdę w odniesieniu do ludzi. Pamiętaj, że podkreślane tu korzyści wykazano w badaniach in vitro, na zwierzętach lub bardzo małych grupach ludzi.
Wiele spośród wykazanych potencjalnych (słowo-klucz) korzyści zdrowotnych to zasługa związków aktywnych, które znajdziesz w grzybach funkcjonalnych, ale też w innych, całkiem zwyczajnych produktach spożywczych. Mowa o polifenolach (warzywa i owoce o wyraźnych kolorach), beta-glukanie (owies, jęczmień) czy triperpenach (aronia, rokitnik), które przynajmniej w części odpowiadają za optymistycznie wyniki badań.

Nie da się jednak wykluczyć, że jak to w naturze bywa, znaczenie ma konkretne połączenie składników aktywnych w konkretnym produkcie (w tym przypadku w grzybach funkcjonalnych). Uzupełniające się działanie związków może stać za sukcesem badanych gatunków grzybów. Beta-glukan sam w sobie może nie dać tak korzystnych efektów, jak beta-glukan będący częścią suszonego grzyba reishi.

Grzybowe „ale”

Jeśli mimo świadomości niepełnego obrazu wpływ grzybów funkcjonalnych na zdrowie człowieka chcesz spróbować, to pamiętaj o kilku ważnych aspektach.

Przede wszystkim zwróć uwagę, czy suplement diety, który chcesz zastosować, powstał z owocnika czy z grzybni. Preparaty z różnych części grzyba mogą znacząco różnić się zawartością substancji aktywnych. Pod tym kątem korzystniejszym wyborem są suplementy z owocnika. Niestety producenci nie zawsze podają tę informację, dlatego warto o to zapytać przed zakupem.

Ważne jest także to, czy suplement jest ekstraktem z grzybów, czy powstał na bazie całych, suszonych grzybów. Zastosowanie proszku z suszonych grzybów pozwala na uzyskanie większego stężenia związków aktywnych.

Dla własnego bezpieczeństwa weź także pod uwagę, że nie znamy wszystkich możliwych interakcji grzybów funkcjonalnych z lekami. To szczególnie ważne, gdy stosujesz suplement będący mieszanką kilku różnych gatunków grzybów. Wtedy ich oddziaływanie z przyjmowanymi przez ciebie lekami pozostanie zagadką. Wiemy, że grzyby mogą wpływać na działanie leków na cukrzycę, obniżających ciśnienie, regulujących krzepliwość krwi. Niektóre gatunki (np. lion’s mane) obniżają krzepliwość krwi, co może być niebezpieczne, gdy planujesz zabieg operacyjny. Pamiętaj, by w takiej sytuacji mówić swojemu lekarzowi o każdym przyjmowanym suplemencie, nawet jeśli wydaje ci się, że nie ma to żadnego znaczenia. To, że grzyby są „naturalne”, nie oznacza, że są bezpieczne.

Otwarta pozostaje także faktyczna jakość suplementów z grzybami funkcjonalnymi. W 2017 roku w Nature Scientific Reports opublikowano analizę 19 partii suplementów z reishi, z których tylko 5 zawierało faktyczne elementy grzyba. Dla przejrzystości należy zaznaczyć, że w większości były to suplementy kupowane online w Stanach Zjednoczonych. Nie zmienia to jednak faktu, że wyniki budzą niepokój.

Grzybowa latte

Suplementy z grzybów funkcjonalnych nie należą do najtańszych, co wyraźne odczuł mój portfel, gdy kilka miesięcy przed napisaniem tego tekstu zamieniłam się w królika doświadczalnego. Musisz liczyć się z wydatkiem rzędu 50-80 zł za opakowanie. Preparaty z grzybami możesz kupić w formie kapsułek, ale też w formie proszku z suszonych grzybów, który dodajesz do kawy (przygotowując popularną grzybową latte), herbaty czy innych napojów.

Zastanawiasz się, jaki smak mają suplementy z grzybów funkcjonalnych? Ziemisty, lekko gorzki, odrobinę „stęchły”, nie jest to dodatek do kawy, po który sięgam równie chętnie, jak po dietetyczny syrop kokosowy. Proszek słabo się rozpuszcza i mimo intensywnego mieszania zostaje na dnie kubka, sprawiając, że ostatnie łyki kawy są tymi „najtrudniejszymi”.

Czy po trzech miesiącach suplementacji odczułam różnicę w samopoczuciu? Nie! Czy to czegoś dowodzi – również nie, bo to tylko dowód anegdotyczny. Ty musisz sama zdecydować, czy chcesz spróbować. Pamiętaj jednak, że jeśli masz problemy z koncentracją, obniżony nastrój i poziom energii, to grzyby funkcjonalne nie powinny być twoim pierwszym wyborem. Taki suplement jest tylko wspomaganiem, które może zadziałać, ale nie musi. Nie ma suplementów „na wszystko”, a duża część odczuwanego działania wynika często ze słynnego efektu placebo. Muszę przyznać, że odkąd zrezygnowałam z grzybów funkcjonalnych, moja kawa jest dużo smaczniejsza, a poranek przyjemniejszy.

Bibliografia:

• Fulgoni VL 3rd, Agarwal S. Nutrtional impact of adding a serving of mushrooms on usual intakes and nutrient adequacy using National Health and Nutrition Examination Survey 2011–2016 data. Food Sci Nutr. 2021;9(3):1504-1511.
• Jayachandran M, Chen J, Chung SSM, Xu B. A critical review on the impacts of β-glucans on gut microbiota and human health. J Nutr Biochem. 2018;61:101-110.
• Li S, Kuo HCD, Yin R, et al. Epigenetics/epigenomics of triterpenoids in cancer prevention and in health. Biochem Pharmacol. 2020;175:113890.
• Friedman M. Chemistry, nutrition, and health-promoting properties of Hericium erinaceus (lion’s mane) mushroom fruiting bodies and mycelia and their bioactive compounds. J Agric Food Chem. 2015;63(32):7108-7123.
• Chaturvedi VK, Agarwal S, Gupta KK, Ramteke PW, Singh MP. Medicinal mushroom: boon for therapeutic applications. 3 Biotech. 2018;8(8):334.
• Friedman M. Mushroom polysaccharides: chemistry and antiobesity, antidiabetes, anticancer, and antibiotic properties in cells, rodents, and humans. Foods. 2016;5(4):80.
• Money NP. Are mushrooms medicinal? Fungal Biol. 2016;120(4):449-453.
• Yue K, Ye M, Zhou Z, Sun W, Lin X. The genus Cordyceps: a chemical and pharmacological review. J Pharm Pharmacol. 2013;65(4):474-493.
• Jin X, Beguerie JR, Sze DMY, Chan GCF. Ganoderma lucidum (reishi mushroom) for cancer treatment. Cochrane Database Syst Rev. 2016;4(4):CD007731.
• Wu DT, Deng Y, Chen LX, Zhao J, Bzhelyansky A, Li SP. Evaluation on quality consistency of Ganoderma lucidum dietary supplements collected in the United States. Sci Rep. 2017;7(1):7792.
• Global medicinal mushroom extract market: information by type (shiitake, reishi, chaga, maitake, cordyceps, turkey tail and others), form (capsules & tablets, powder and liquid), function (antioxidants, immunity enhancer, skin care and others) and region (North America, Europe, Asia-Pacific and rest of the world) – forecast till 2026. Market Research Future website. https://www.marketresearchfuture.com/reports/medicinal-mushroom-extract-market-4737, dostęp 06.03.2022