Staw kolanowy – budowa, urazy, jak wzmocnić kolana

Kolano to największy staw w ciele człowieka, umożliwiający poruszanie się. Staw kolanowy pozwala poruszać kończynami dolnymi i to właśnie na nim spoczywa ciężar ciała. W związku z tym, że stawy kolanowe są narażone na duże przeciążenia, wymagają one specjalnej troski. Jak wzmocnić kolana? Warto utrzymywać prawidłową masę ciała, dbać o nawodnienie organizmu i stosować dietę wspomagającą odbudowę chrząstki stawowej. Gdy dojdzie do zwyrodnienia stawu, konieczne może być wszczepienie endoprotezy stawu kolanowego, czyli implantu stawu.

Budowa stawu kolanowego

Kolano to staw zawiasowo-obrotowy łączący kość udową i kość piszczelową. W związku z tym, że staw ten łączy duże kości i narażony jest na znaczne przeciążenia, wyróżnia się skomplikowaną budową. Anatomia stawu kolanowego obejmuje dwie powierzchnie stawowe – jedna to połączenie kości udowej i piszczelowej, czyli główka stawowa, a druga to połączenie kości udowej i rzepki, zwana panewką stawową. Obydwie te powierzchnie stawowe pokryte są grubą warstwą chrząstki liczącą od trzech do pięciu milimetrów, a na środku rzepki – nawet do 6,5 mm.

Kolejnym elementem budującym staw kolanowy są łąkotki – dwa pierścienie o półksiężycowatym kształcie, zbudowane z tkanki włóknistej. Łąkotka boczna i przyśrodkowa pełnią funkcje amortyzacyjne, wyróżniają się znaczną ruchomością oraz możliwością przesuwania po panewce stawu. Podczas wykonywania ruchu zginającego kolana łąkotki przesuwają się w tył, a podczas prostowania kolana przesuwają się do przodu, a zakres ich ruchu to około jeden centymetr.

Staw kolanowy tworzą liczne więzadła, dzięki którym kolano może wytrzymać znaczne obciążenia. Więzadła poboczne (więzadło poboczne piszczelowe oraz więzadło poboczne strzałkowe) wzmacniają boczne powierzchnie torebek stawowych, odpowiadając za utrzymanie pozycji wyprostowanej oraz wykonywanie ruchów rotacyjnych kolana. Więzadła krzyżowe łączą kość udową i kość piszczelową, a ich rolą jest zabezpieczenie stawu kolanowego oraz kierowanie powierzchniami stawowymi podczas wykonywania ruchu. Więzadło krzyżowe przednie uniemożliwia nadmierne wyprostowanie czy zgięcie kolana, z kolei więzadło krzyżowe tylne zapobiega przemieszczeniu się piszczeli do tyłu. Kolejne więzadła stawu kolanowego to:

• więzadła podkolanowe skośne i łukowate, których rolą jest zapobieganie zbyt mocnym ruchom obrotowym i wyprostom,
• więzadła poprzeczne napinające się w czasie wykonywania rotacji zewnętrznej stawu,
• więzadło rzepki zlokalizowane w ścięgnach mięśni czworogłowego uda.

Staw kolanowy unerwiony jest przez nerw udowy, piszczelowy, strzałkowy wspólny i piszczelowy.

Skręcenie stawu kolanowego i inne częste urazy kolana

Staw kolanowy z racji znacznej ruchliwości oraz poddawania go przeciążeniom, narażony jest na powstanie urazów. Jednym z nich jest skręcenie stawu kolanowego, wynikające z przekroczenia fizjologicznego zakresu ruchu, z uszkodzeniem jednostki mięśniowo-ścięgnistej. Skręcenie kolana objawia się obrzękiem, bólem kolana oraz pojawieniem się krwiaka. Przy lekkim skręceniu kolana wystarczy ograniczyć aktywność fizyczną, skręcenie umiarkowane wymaga unieruchomienia nogi na kilka tygodni, a ciężkie, przebiegające z zerwaniem więzadła leczone jest operacyjnie.

Kolejny częsty uraz stawu kolanowego to zwichnięcie, wynikające z utraty łączności powierzchni stawowych połączonych torebką stawową i przerwania więzadeł. W przebiegu tego urazu konieczne jest nastawienie stawu i jego unieruchomienie; niekiedy wymagane jest ponadto postępowanie operacyjne.

Zwichnięcie rzepki to przemieszczenie się rzepki w bok, niekiedy ze współtowarzyszącym uszkodzeniem innych struktur stawowych. Do urazu dochodzi przede wszystkim u osób uprawiających takie sporty jak piłka nożna czy koszykówka. Niekiedy rzepka sama wskakuje na prawidłową pozycję, konieczne może być także jej nastawienie.

W celu oceny nieprawidłowości występujących w stawie można wykonać badanie obrazowe – artroskopię. Artroskopia stawu kolanowego polega na wprowadzeniu do wnętrza stawu artroskopu z niewielką kamerką. Wystarczy w tym celu wykonać niewielkie nacięcie skóry, a następnie wprowadzić do wnętrza stawu sól fizjologiczną. Mniej inwazyjnym badaniem obrazowym jest USG stawu kolanowego, pozwalające na ocenę stawu bez naruszania ciągłości tkanek.

Endoproteza stawu kolanowego – kiedy jest konieczna?

W przypadku urazu kolana lub zmian zwyrodnieniowych konieczne może być usztywnienie i ustabilizowania stawu kolanowego. Orteza stawu kolanowego to stabilizator pozwalający odciążyć staw kolanowy i wspomagać jego funkcje. Miękka orteza kolana idealnie sprawdza się w przypadku niewielkich dolegliwości bólowych związanych z przeciążeniem stawu, a ortezy twarde znajdują zastosowanie po urazach, zabiegach operacyjnych czy podczas rehabilitacji.

Jeżeli rehabilitacja czy zabieg operacyjny nie zredukują bólu kolana i nie przywrócą sprawności kolana – konieczne może być wszczepienie endoprotezy stawu kolanowego. Taki implant wykonany jest z trwałych i biokompatybilnych materiałów, naśladując działanie stawu zawiasowego. Wskazaniem do wszczepienia endoprotezy stawu kolanowego jest przewlekły ból kolana, zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe stawu, deformacje stawu i ograniczenie jego ruchomości.

Jak wzmocnić kolana – co jeść na stawy?

Co na stawy? Aby zadbać o stawy kolanowe, należy unikać sytuacji sprzyjających urazom stawów. Mowa o intensywnych treningach, bez wykonania rozgrzewki przed treningiem. Ponadto konieczne jest wzmocnienie mięśni sąsiadujących ze stawami kolanowymi, czyli mięśnia czworogłowego i dwugłowego uda. W tym celu idealnie sprawdzą się ćwiczenia izometryczne i rozciągające.

Zdrowe stawy kolanowe to mocna chrząstka stawowa. Co jeść na odbudowę chrząstki stawowej? Przede wszystkim – należy zadbać o odpowiednią wysoką podaż białka, gdyż dzięki temu dostarczamy aminokwasów niezbędnych w procesie syntezy kolagenu. W procesie tym uczestniczy  także witamina C, zatem obok takich źródeł białka jak nabiał, mięsa, ryby czy strączki warto sięgać po bogate w witaminę C warzywa i owoce (natka pietruszki, papryka, truskawki, owoce dzikiej róży). Bogatym źródłem kolagenu w diecie są galaretki mięsne i owocowe, ryby w galarecie, golonka i podroby.

Kwasy omega 3, które można znaleźć w rybach, orzechach czy oleje roślinne wykazują działanie przeciwzapalne. Podobne działanie wykazuje witamina D, która dodatkowo minimalizuje ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych. Niektóre osoby stosują okłady z octu jabłkowego, kąpiele w occie jabłkowym w celu wspomagania regeneracji stawów. Czy ocet jabłkowy szkodzi na stawy, czy pomaga? Nie ma badań naukowych potwierdzających korzyści z picia octu jabłkowego w celu łagodzenia dolegliwości stawów, a zewnętrzne stosowanie octu może podrażniać skórę.

Bibliografia:

1. Clark K., Nutritional considerations in joint health; Clin Sports Med, Jan 2007
2. Gołąb B., Podstawy anatomii człowieka; Wydawnictwo PZWL, 2000