Skutki uboczne sterydów – jakich objawów możesz się spodziewać?

Myśląc o sterydach, najczęściej pierwszą rzeczą, która pojawia się w głowie, są substancje używane przez sportowców w celu efektywnej rozbudowy tkanki mięśniowej. Skojarzenie to jest jednak dość mylne, ponieważ stosuje się je głównie według wskazań medycznych, w bardzo szerokim spektrum dolegliwości. Ich skuteczność w zwalczaniu przyczyn i objawów chorobowych jest naprawdę wysoka, jednak skutki uboczne sterydów mogą być dokuczliwe. W artykule przyjrzymy się temu zagadnieniu. 

Czym są sterydy? 

Sterydy (inaczej steroidy, kortykosteroidy) to grupa leków przeciwzapalnych wykorzystywanych w leczeniu schorzeń takich jak:  

• alergie o ciężkim przebiegu,  
• astma,  
• reumatoidalne zapalenie stawów,  
• zapalenie naczyń,  
• toczeń rumieniowaty,  
• dna moczanowa,  
• choroby układu krwionośnego, endokrynnego oraz kostno-szkieletowego.  

Jak widzisz, sterydy znajdują zastosowanie w leczeniu szerokiej gamy chorób spowodowanych dysfunkcjami różnych układów. Powinny być stosowane z zachowaniem ostrożności i jedynie w ściśle określonych przypadkach z uwagi na fakt, że często wywołują szereg skutków ubocznych.

Skutki uboczne sterydów – dlaczego jest ich tak wiele? 

Objawy niepożądane stosowania leków sterydowych wynikają głównie z ich wpływu na równowagę hormonalną i funkcjonowanie różnych układów w organizmie. Poniżej opisane zostały główne mechanizmy wywołujące skutki uboczne sterydów. 

Zaburzenie równowagi hormonalnej 

Wpływ sterydów na układ hormonalny jest kompleksowy i wymaga ostrożnego monitorowania. To istotne szczególnie w przypadku długotrwałego stosowania dużych dawek, które mogą spowodować zahamowanie wydzielania hormonów endogennych (naturalnych). Przede wszystkim mowa tutaj o hormonach płciowych, których wahania mogą prowadzić do zaburzeń miesiączkowania oraz spadku libido. 

Wpływ na układ immunologiczny 

Stosowanie sterydów wywiera istotny wpływ na układ odpornościowy. Substancje z tej grupy mają zdolność tłumienia odpowiedzi immunologicznej organizmu, co z jednej strony ma na celu zmniejszenie stanów zapalnych, ale z drugiej osłabia zdolność obrony przed infekcjami. Sterydoterapia może również zmniejszać aktywność komórek układu odpornościowego, co zwiększa ryzyko infekcji bakteryjnych, wirusowych czy grzybiczych. Jest to szczególnie istotne przy długotrwałym lub wysokodawkowym stosowaniu. 

Tłumienie odpowiedzi układu immunologicznego skutkuje niekiedy tym, że organizm stanie się bardziej podatny na reaktywację zakażeń utajonych, takich jak np. gruźlica. Co więcej, zastosowanie sterydów maskuje także objawy infekcji, co utrudnia ich szybką diagnozę. 

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej 

Kortykosteroidy u wielu pacjentów wpływają negatywnie na równowagę elektrolitową w organizmie. Może to prowadzić do zatrzymywania wody w tkankach (obrzęki) i zaburzeń elektrolitowych. Z uwagi na to, podczas sterydoterapii występuje zwiększone ryzyko rozwoju nadciśnienia czy retencji sodu. 

Wpływ na masę ciała 

Leki sterydowe mogą zaburzać metabolizm, spowalniając go. Niemal pewne jest również zwiększenie apetytu, zatem w trakcie terapii postaraj się nie spożywać nadmiernej ilości kalorii, ponieważ grozi to szybkim przyrostem masy ciała. Efektem ubocznym jest też zmiana dystrybucji tkanki tłuszczowej, która zaczyna odkładać się w okolicy twarzy i szyi oraz brzucha, co tworzy tzw. księżycowatą twarz oraz otyłość centralną, która manifestuje się figurą typu jabłko. 

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej 

W trakcie stosowania kortykosteroidów może się rozwinąć insulinooporność, w wyniku której komórki organizmu reagują słabiej na działanie insuliny, co skutkuje zwiększeniem poziomu glukozy we krwi. Dodatkowo z powodu zaburzeń w regulacji poziomu cukru we krwi pojawiają się problemy z gospodarką węglowodanową, co z kolei przyczynia się do rozwoju cukrzycy. 

Zmiany skórne 

W trakcie sterydoterapii pacjenci obserwują wszelkiego rodzaju zmiany i problemy skórne. Jest to bardzo częsty efekt uboczny stosowania leków z tej grupy. Długotrwałe stosowanie sterydów może między innymi prowadzić do zjawiska zwanego rozrzedzeniem skóry, która staje się cieńsza i delikatniejsza, co zwiększa jej podatność na urazy, siniaki i rozstępy.  

Ponadto często występuje rumień, który jest wynikiem rozszerzenia naczyń krwionośnych. W reakcji na lek, twój naskórek może zacząć się łuszczyć. Często rozwija się też nadwrażliwość, a nawet stan zapalny – szczególnie jeśli stosujesz terapię miejscową z wykorzystaniem maści i kremów sterydowych. 

Osteoporoza 

Stosowanie sterydów zwiększa ryzyko osteoporozy – stanu charakteryzującego się osłabieniem kości i zwiększoną podatnością na złamania. Mechanizmy tego zjawiska są złożone. Stosowanie długotrwałych lub wysokich dawek sterydów hamuje proces tworzenia nowej tkanki kostnej oraz zaburza równowagę między poziomem wapnia i fosforu.  

To z kolei prowadzi do zmniejszenia gęstości mineralnej kości i zwiększenia podatności na złamania. Szkielet powoli zaczyna przypominać gąbkę. Stosowanie sterydów może także wpływać na zdolność organizmu do wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego oraz zwiększać wydalanie wapnia przez nerki.  

Wpływ na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza 

Stosowanie sterydów istotnie wpływa na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), regulującą produkcję hormonów steroidowych, w tym kortyzolu. Nagłe przerwanie terapii sterydami może wywołać zespół odstawienny, manifestujący się m.in. silnym zmęczeniem i osłabieniem organizmu. Z kolei długotrwałe lub intensywne stosowanie kortykosteroidów hamuje wydzielanie naturalnego kortyzolu z nadnerczy, prowadząc w efekcie do atrofii tych narządów i zakłócając równowagę hormonalną. Efekty obejmują:  

• zaburzenia nastroju,  
• osłabienie odporności, 
• zaburzenia snu, 
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. 

Sterydy wziewne – skutki uboczne 

Stosowanie sterydów wziewnych w leczeniu chorób układu oddechowego, takich jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), praktykuje się powszechnie, aby kontrolować stany zapalne i poprawić funkcjonowanie i wydajność układu oddechowego. Mimo że sterydy wziewne są stosowane głównie miejscowo i charakteryzuje je ograniczone ryzyko skutków ubocznych, towarzyszą im pewne potencjalne efekty niepożądane, choć zazwyczaj są one stosunkowo łagodne.  

Najczęstsze skutki uboczne związane ze stosowaniem sterydów wziewnych obejmują podrażnienia i infekcje jamy ustnej, jamy nosowej, gardła oraz oskrzeli. Często pojawia się chrypka, kaszel, dysfonia (utrata jakości głosu) oraz infekcje o łagodnym przebiegu. Nie oznacza to jednak, że powinnaś obawiać się ich przyjmowania.  

Okazuje się, że działania uboczne sterydów wziewnych są zazwyczaj znacznie mniej powszechne i nasilone niż przy stosowaniu innych form sterydów (doustne czy dożylne). Warto jednak wspomnieć, że długotrwałe stosowanie wysokich dawek sterydów wziewnych, zwłaszcza u dzieci i osób starszych, może potencjalnie wpływać na gęstość kości i w skrajnych przypadkach prowadzić do osteoporozy. 

Bibliografia: 

1. Canalis E., Mazziotti G., Giustina A., Bilezikian J. P., Glucocorticoid-induced osteoporosis: pathogenesis and management, Nature Reviews Endocrinology 2007, 3(8), 494-500. 
2. Hoes J. N., Jacobs J. W. G., Boers M., Systemic glucocorticoid therapy – Side effects and management, BioDrugs 1997, 8(3), 212-217. 
3. Nnoruka E. N., Eze C. C., Adverse effects of topical glucocorticosteroids, Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology 2006, 20(4), 380-386.