Stres a okres. Czy stres wpływa na cykle miesiączkowe? 

Niełatwo jest zapanować nad stresem, gdy do masy codziennych obowiązków dochodzą wciąż kolejne wyzwania. Czy zdajesz sobie jednak sprawę, że przewlekłe napięcie nerwowe wpływa negatywnie na cały organizm, w tym także na cykle miesiączkowe? Dowiedz się, jak stres oddziałuje na okres i w jaki sposób ten wpływ zredukować.

Kilka słów o mechanice stresu 

Stres nie jest zły. Naturalnie mobilizuje zasoby organizmu i przygotowuje go do stawienia czoła wyzwaniu. Aktywowane są wówczas oś podwzgórze–przysadka mózgowa–kora nadnerczy oraz sympatyczna (współczulna) część układu nerwowego. Wydzielają się m.in. kortykosteroidy (w tym kortyzol). Efektem jest natychmiastowa reakcja organizmu na zagrożenie: 

• rozszerzenie źrenic, 
• przyspieszony rytm pracy serca, 
• rozszerzenie oskrzeli, 
• zahamowanie pracy jelit, żołądka, trzustki i pęcherza moczowego, 
• zwiększone wydzielanie gęstej śliny. 

Tak przygotowany organizm gotowy jest do walki… albo ucieczki (czasami też zamarcia). To są jednak mechanizmy chroniące przed realnym zagrożeniem, a nie przed wymagającym szefem, obciążającą pracą czy złośliwościami ze strony sąsiadki. Tymczasem wszystkie te czynniki mogą powodować, że stres utrzymuje się długotrwale. Wówczas dopiero wywoła szereg poważnych następstw dla całego organizmu. 

Jak wynika z eksperymentu Selyego z 1960 r., stres powoduje zmiany w narządach wewnętrznych. A – jak udowodniły badania Evansa i Edgertona z 1991 r. – ci, którzy permanentnie się stresują, są bardziej podatni na rozwój infekcji. O tym, że przewlekłe napięcie nerwowe powoduje choroby sercowo-naczyniowe nie trzeba już nikogo przekonywać… Jak pewnie się domyślasz, stres nie pozostaje obojętny dla funkcjonowania układu płciowego kobiet. Powodować może szereg zaburzeń hormonalnych, które odbijają się na przebiegu cyklu miesiączkowego.

Jak stres wpływa na cykl miesiączkowy? 

Tzw. zespoły ginekologiczne należą do grupy najpoważniejszych zaburzeń somatycznych wynikających z przewlekłego stresu. Mowa tu o: 

• występowaniu cykli bezowulacyjnych, 
• niepłodności, 
• zaburzeniach miesiączkowania. 

Gdy się stresujesz, podwzgórze uwalnia hormon pobudzający wydzielanie przez przysadkę mózgową (przedni jej płat) kortykotropiny (CRH) i adrenokortykotropiny (ACTH). Efektem jest rozpoczęcie syntezy kortyzolu przez nadnercza. Jednak oś podwzgórze–przysadka mózgowa jest początkiem dla wielu hormonalnych mechanizmów sprzężenia zwrotnego w organizmie. Warunkuje również uwalnianie hormonów płciowych (steroidowych).  

Nie bez powodu więc w czasie stresującego okresu w pracy, na uczelni czy w życiu prywatnym cykle miesiączkowe mogą nie przebiegać prawidłowo. Sama przyznaj, ile razy zauważyłaś, że miesiączka spóźniała się przez to, że zmagałaś się ze sporymi wyzwaniami? Jest to naturalne, co nie znaczy, że korzystne dla organizmu.

Czy istnieje zależność między stresem a brakiem okresu i owulacji? 

Jak już wiesz, warunkowanie wydzielania hormonów przez oś podwzgórze-przysadka mózgowa jest wspólne dla wielu mechanizmów sprzężenia zwrotnego systemu endokrynnego organizmu. Nie ma więc wątpliwości co do tego, że istnieje zależność między przewlekłym stresem a brakiem okresu czy jego spóźnianiem się, a nawet niewystąpieniem owulacji. 

Dlaczego? Otóż przysadka mózgowa odpowiada za uwalnianie FSH (hormonu folikulotropowego) i LH (hormonu luteinizującego) pod kontrolą podwzgórza. Razem warunkują dojrzewanie pęcherzyka Graafa i wystąpienie owulacji, ale też wpływają na wydzielanie estradiolu przez jajniki i progesteronu przez ciałko żółte (wykształcone z opróżnionego pęcherzyka Graafa). 

Kiedy zmagasz się z przewlekłym napięciem nerwowym, hormony stresu zaburzają efektywne działanie osi podwzgórze-przysadka-jajniki. W efekcie więc nieprawidłowe stężenie hormonów płciowych nie pozwala dojrzeć pęcherzykowi Graafa, mogącemu uwolnić komórkę jajową. Skoro nie dochodzi do owulacji, cykl miesiączkowy zostaje zaburzony. Najczęściej bezpośrednią przyczyną niewystąpienia owulacji na skutek zaburzeń hormonalnych sprowokowanych stresem jest: 

• niedostatek estrogenów, przez co ciśnienie płynu pęcherzykowego jest za niskie, aby komórka jajowa mogła zostać uwolniona z pęcherzyka Graafa, 
• niedostatek progesteronu, przez co prostaglandyny F2-alfa nie rosną do poziomu mogącego zmniejszyć wytrzymałość pęcherzyka Graafa i powodującego punktowe jego niedokrwienie, co sprzyja uwolnieniu komórki jajowej. 

Ale na tym oddziaływanie stresu na okres się nie kończy. Trzeba wspomnieć tutaj również o pregnenolonie. Jest to steroid produkowany z cholesterolu i przekształcany w nadnerczach oraz mózgu. Daje początek m.in. hormonom nadnerczy i płciowym. Gdy zmagasz się z silnym stresem, pregnenolon zużywany jest do produkcji kortyzolu i brakuje go wówczas do wytwarzania estradiolu. Cykle się przez to rozregulowują – mają niejednakową długość, stają się krótsze lub dłuższe. 

Nietrudno wówczas zajść w ciążę nawet podczas okresu. Dlaczego? Bo jeśli cykl trwa np. 21 dni, a krwawienie jest długie (trwa siedem lub więcej dni), to owulacja może wystąpić właśnie w ostatnich dniach miesiączki (około 14 dni od dnia poprzedzającego następny okres).

Czy można zmniejszyć wpływ stresu na okres? 

Nie pozostajesz bezbronna w walce ze stresem. Możesz sięgać po metody, które pomogą ci nad nim zapanować. Oto nasze propozycje: 

• ćwiczenia relaksacyjne, 
• masaże rozluźniające, 
• zwiększenie spożycia produktów z węglowodanami zawierającymi tryptofan (z niego powstaje serotonina, nazywana hormonem szczęścia), a także składników z witaminami A, C, E, D, B9 i B12 oraz minerałami: cynkiem, magnezem, miedzią, 
• ograniczenie spożycia cukrów prostych (przede wszystkim słodyczy) i tłuszczów przetworzonych. 

Nie zapominaj też o regularnej aktywności fizycznej. To redukuje nadmierne reagowanie organizmu na stres i poprawia samopoczucie. Nie warto przestawać ćwiczyć także podczas miesiączki (jeśli dobrze się wówczas czujesz). Możesz wybrać spacer, pilates czy pływanie na basenie (zabezpieczając się specjalnymi majtkami menstruacyjnymi na basen lub tamponem).

Czy nasilony stres może być objawem przedmiesiączkowym? 

Zwykle, gdy mowa jest o stresie i miesiączce, chodzi o niekorzystny wpływ jego przewlekłej postaci na cykle menstruacyjne. Pomijana jest tu kwestia napięcia przedmiesiączkowego. Stres bywa objawem zbliżającego się okresu. Możesz wówczas odczuwać: 

• drażliwość, 
• wrażenie utraty kontroli nad emocjami, 
• napięcie nerwowe, 
• trudne do przewidzenia reakcje (zwłaszcza gniew), 
• uczucie lęku i przygnębienia, 
• stany depresyjne, 
• przytłoczenie. 

Wraz z wystąpieniem miesiączki symptomy te stopniowo ustępują, aby ponownie dać o sobie znać w fazie lutealnej cyklu, czyli przed kolejnym okresem. 

Bibliografia: 

1. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/dieta-dla-zestresowanych/ [dostęp 01.02.2024]. 
2. Krawczyk W., Rudnicka-Drożak E., Zespół napięcia przedmiesiączkowego, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2011, t. 17, nr 3, s.145-147. 
3. Łosiak W., Natura stresu, Wydawnictwo W. Łosiak & WUJ, Kraków 2007. 
4. Potocka A., Stres — natura zjawiska [w:] Waszkowska M., Potocka A., Wojtaszczyk P., Miejsce pracy na miarę oczekiwań, Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2010.