Stwardnienie rozsiane – jakie znaczenie ma dieta? Przykłady jadłospisu

Stwardnienie rozsiane jest jednym ze schorzeń, których przebieg w pewnym stopniu można modyfikować za pomocą odpowiednio zbilansowanej diety. Sposób żywienia uwzględniający produkty o działaniu przeciwzapalnym pomaga w hamowaniu procesów neurodegeneracyjnych związanych z postępem choroby. Jaką dietę warto stosować w stwardnieniu rozsianym?

Co to jest stwardnienie rozsiane?

Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną układu nerwowego. U jej podłoża leży stan zapalny oraz procesy utraty osłonki mielinowej (zewnętrznej warstwy włókien nerwowych, która stanowi powłokę ochronną oraz przyspiesza przesyłanie przez nie sygnałów). Wymienione zaburzenia wiążą się z występowaniem neurodegeneracji, czyli uszkodzenia i obumierania komórek nerwowych.

Objawy stwardnienia rozsianego mogą obejmować:

• drętwienie i mrowienie kończyn,
• osłabienie oraz sztywnienie mięśni,
• trudności z poruszaniem się,
• problemy z mową i połykaniem,
• zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego,
• dysfunkcję seksualną,
• zaburzenia widzenia,
• trudności w analitycznym myśleniu, planowaniu, koncentracji, zapamiętywaniu,
• zaburzenia nastroju,
• zmęczenie.

To, które z nich i w jakim natężeniu wystąpią u danego pacjenta jest trudne do przewidzenia. U niektórych symptomy rozwijają się z czasem i ulegają pogorszeniu wraz z progresją choroby. Inni doświadczają tzw. rzutów, czyli okresów nasilonego odczuwania objawów, po których następuje czas remisji.

Jaką dietę stosować w stwardnieniu rozsianym?

Dieta zalecana w stwardnieniu rozsianym ma za zadanie przede wszystkim ograniczyć występowanie w organizmie stanu zapalnego, który stanowi jeden z czynników nasilających procesy neurodegeneracyjne.

Taką rolę spełnia m.in. dieta śródziemnomorska – model żywienia opierający się na owocach, warzywach i produktach zbożowych, w którym istotną rolę pełni uwzględnianie zdrowych źródeł tłuszczów (oliwy z oliwek, tłustych ryb, orzechów). Charakteryzuje się ona szczególnie wysoką zawartością antyoksydantów oraz innych składników, które mogą przeciwdziałać reakcjom zapalnym.

Podobną, choć różniącą się szczegółami dietą rekomendowaną pacjentom ze stwardnieniem rozsianym stanowi model Roya Swanka. Był on neurologiem, który opracował zasady żywienia konkretnie z myślą o pacjentach chorujących na stwardnienie rozsiane. Podejście Swanka polega głównie na eliminowaniu z diety produktów bogatych w tłuszcze (w tym przede wszystkim nasycone kwasy tłuszczowe) oraz artykułów wysoko przetworzonych. Lekarz proponuje natomiast opieranie jej (podobnie jak w modelu diety śródziemnomorskiej) na warzywach, owocach i produktach zbożowych.

Co jeść przy stwardnieniu rozsianym?

Biorąc pod uwagę zarówno zasady diety śródziemnomorskiej, jak i zbliżonej do niej diety Swanka produkty, na których powinna bazować dieta osoby chorej na stwardnienie rozsiane to:

• warzywa i owoce,
• produkty zbożowe, w szczególności pełnoziarniste,
• drób i ryby.

Dietę należy uzupełniać żywnością, taką jak:

• niskotłuszczowy nabiał (Swank zaleca wybieranie produktów mlecznych o zawartości tłuszczu poniżej 1 proc.), w tym warto uwzględniać produkty fermentowane (jogurty, kefiry, maślanki),
• jaja,
• nasiona roślin strączkowych,
• źródła zdrowych tłuszczów: orzechy i nasiona, oleje roślinne (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy).

Czego nie jeść przy stwardnieniu rozsianym?

Do produktów niezalecanych pacjentom ze stwardnieniem rozsianym zalicza się natomiast:

• czerwone mięso,
• przetwory mięsne (np. kiełbasy, boczek),
• produkty mleczne o wysokiej zawartości tłuszczu (w tym m.in. śmietanę i sery żółte),
• masło i smalec,
• olej kokosowy i palmowy,
• słodycze,
• produkty instant,
• produkty typu fast food,
• chipsy i krakersy,
• czekolady i batoniki,
• ciasta i ciasteczka.

Substancje istotne w diecie przy stwardnieniu rozsianym

Dieta przy stwardnieniu rozsianym powinna być bogata w substancje o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym. Wśród składników, które szczególnie warto uwzględniać w jadłospisie ze względu na działanie potencjalnie hamujące uszkodzenia mieliny u pacjentów należy wymienić m.in.:

• witaminę D – zaleca się regularne przebywanie na świeżym powietrzu, które zapewnia nam dawkę tej substancji, jednak u większości osób konieczna jest również suplementacja (w dawkach skonsultowanych z lekarzem);
• karotenoidy – znajdziesz je w dużych dawkach w warzywach i owocach zielonych, pomarańczowych, żółtych i czerwonych, w tym w jarmużu, szpinaku, sałacie, marchwi, dyni, papryce, batatach, kukurydzy;
• kwasy tłuszczowe omega-3 – do ich dobrych źródeł zalicza się tłuste ryby morskie, oleje roślinne (w tym rzepakowy i lniany), orzechy włoskie, nasiona chia, siemię lniane;
• polifenole – grupa substancji o działaniu antyoksydacyjnym, w które bogate są produkty roślinne m.in. warzywa i owoce; ze względu na wysoką zawartość polifenoli warto często spożywać produkty, takie jak owoce jagodowe (borówki, jagody, porzeczki, truskawki, maliny), przyprawy ziołowe, orzechy, siemię lniane, warzywa (w tym np. brokuły, szpinak, cebulę, czosnek).

Jak skomponować jadłospis dla osoby ze stwardnieniem rozsianym?

Zbilansowany jadłospis dla osoby chorującej na stwardnienie rozsiane składa się z 3 głównych posiłków oraz 1-2 zdrowych przekąsek.

Warto zadbać, by śniadanie, obiad i kolacja były planowane wg poniższego schematu:

• ½ spożywanej objętości to warzywa (w niektórych posiłkach zastępowane owocami);
• ¼ objętości to pełnoziarniste produkty zbożowe (np. kasze, ryż brązowy, makaron razowy, pieczywo z mąki z pełnego przemiału);
• ¼ objętości to produkty białkowe o niskiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, np. ryby, indyk, pierś z kurczaka, nasiona roślin strączkowych;
• do posiłku w niedużej ilości dodawane są źródła tłuszczów – oleje roślinne, orzechy, nasiona.

Oprócz tego w diecie uwzględnić należy niskotłuszczowe produkty mleczne, które można spożywać choćby jako przekąskę z dodatkiem owoców (np. jogurt z musem malinowym, koktajl na bazie mleka, banana i truskawek).

Szczegóły dotyczące sposobu żywienia w przypadku osób ze stwardnieniem rozsianym warto skonsultować z dietetykiem lub lekarzem. Specjalista pomoże dopasować dietę do indywidualnych wymagań i stanu zdrowia konkretnego pacjenta.

Źródła

1. National Health Services (2022) Multiple Sclerosis, https://www.nhs.uk/conditions/multiple-sclerosis/ [dostęp 23.10.2022].
2. Stoiloudis P., Kesidou E., Bakirtzis C. i wsp. (2022) The Role of Diet and Interventions on Multiple Sclerosis: A Review, Nutrients, https://www.mdpi.com/2072-6643/14/6/1150, [dostęp 19.10.2022].