Stwardnienie rozsiane – przyczyny, objawy, leczenie

Stwardnienie rozsiane to przewlekła choroba neurologiczna, związana z zaburzeniem funkcjonowania m.in układu ruchu. Jej przebieg jest zróżnicowany i w zdecydowanej większości przypadków przebiega w formie nawrotów, które przeplatają się z okresami remisji. Choroba najczęściej dotyka kobiety pomiędzy 15. a 55. rokiem życia, zapadają na nią jednak również mężczyźni.

Spis treści

Co to jest stwardnienie rozsiane (SM)?
Stwardnienie rozsiane – przyczyny
Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego
Stwardnienie rozsiane – objawy
Stwardnienie rozsiane – badania
Leczenie stwardnienia rozsianego
Stwardnienie rozsiane – rokowania
Stwardnienie rozsiane a stwardnienie zanikowe boczne

Co to jest stwardnienie rozsiane (SM)?

Stwardnienie rozsiane (Sclerosis Multiplex, SM) to podstępna choroba, która niszczy komórki nerwowe i zakłóca przesyłanie informacji w obrębie ciała. Nie widać jej na pierwszy rzut oka, ale chorzy doskonale ją czują – zanim pojawią się jakiekolwiek jej objawy, rozwija się ona stopniowo. W zależności od stopnia zaawansowania, choroba może prowadzić do tymczasowego bądź trwałego niedowładu kończyny.

Stwardnienie rozsiane – przyczyny

Pierwotna przyczyna choroby nie została ustalona. Jej objawy powstają w wyniku zaniku osłonek komórek nerwowych, w wyniku czego nie są one w stanie odpowiednio przewodzić impulsów nerwowych. Przyjmuje się, że na pojawienie się choroby wpływają: predyspozycje genetyczne, czynniki środowiskowe oraz nieprawidłowości funkcjonowania układu odpornościowego. Jedną z przyczyn warunkujących jej postęp jest również nieprawidłowe żywienie.

Stwardnienie rozsiane – czynniki genetyczne

Aż 25 proc. zachorowań na stwardnienie rozsiane i stwardnienie zanikowe boczne związanych jest z dziedziczeniem. Patogen stwardnienia rozsianego może występować do 3 pokolenia. Ważne jest również to, czy pacjent nie jest obciążony innymi autoimmunologicznymi chorobami, które również uwarunkowane są genetycznie. Przykładowo, cukrzyca typu 1 i wszelkie choroby tarczycy często towarzyszą zachorowaniom na SM.

Stwardnienie rozsiane – czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe oznaczają szeroko pojęty styl życia, który warunkuje odporność organizmu i skłonność do zachorowań. Istotne jest to, jaką dietę prowadzi osoba dotknięta chorobą, a przede wszystkim to, czy była narażona przez dłuższy czas na stres.

Ważne są również czynniki geoklimatyczne. Jak się bowiem okazuje, położenie geograficzne także ma duży wpływ na rozwój choroby. Największy odsetek zachorowań występuje w państwach wysoko rozwiniętych. Obszary objęte SM to głównie półkula północna z Europą na czele, wraz z Kanadą i Stanami Zjednoczonymi. Na półkuli południowej choroba ta pojawia się w większości przypadków na obszarze Australii i Nowej Zelandii. Dlaczego dotyka ono krajów wysoko rozwiniętych? Niewątpliwie wpływ na to ma jakość środowiska, jedzenia i wody pitnej, a także tryb życia i gleba, w której hodowane są rośliny jadalne.

Stwardnienie rozsiane – czynniki związane z odpornością

Odporność organizmu również może wpływać na pojawienie się stwardnienia rozsianego. Uwarunkowana jest ona kilkoma czynnikami, które wymieniamy poniżej.

Niedobór witaminy D – potocznie nazywana jest witaminą życia. Warunkuje prawidłowe funkcjonowanie organów, wpływa również na jakości kośćca. Jej nadmiar jest szkodliwy, ale niedobór jest również niebezpieczny. Brak witaminy D w organizmie powoduje: senność, zaburzenia widzenia, utratę apetytu, bóle kostne, drżenie oraz drętwienie mięśni. Jej niedobór odbija się przede wszystkim na funkcjonowaniu czynności ruchowych oraz zwiększa szansę zachorowania na osteoporozę i choroby układu krążenia. Ponadto, brak witaminy D osłabia organizm i przyczynia się poniekąd do rozwoju chorób autoimmunologicznych – cukrzycy typu 1, stwardnienia rozsianego, jak również zapalenia stawów.
Przebyte infekcje – lekarze wskazują na to, że częste infekcje wirusowe i bakteryjne mogą warunkować wystąpienie stwardnienia rozsianego. Duże znaczenie może tu mieć wirus ospy wietrznej i półpaśca, który szczególnie obciąża organizm. Wirus bardzo często pozostaje uśpiony w organizmie, wpływając na jego funkcjonowanie. Udowodniono, iż pacjenci, którzy zachorowali na SM, przeszli w pewnym momencie ospę wietrzną lub półpasiec. Co więcej, to głównie ilość przebytych infekcji w dzieciństwie rzutuje na kondycję organizmu w późniejszym wieku.
Tryb życia – stres, nieodpowiednia higiena, niepełnowartościowa dieta, spożywanie żywności przetworzonej, używki, narażenie na promieniowanie UV, stosowanie środków chemicznych do utrzymywania czystości – wszystkie te czynniki negatywnie wpływają na zdrowie, odporność i szybsze obumieranie komórek w organizmie.

Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego

Stwardnienie rozsiane to choroba, której nazwa pochodzi od „rozsiania” zaburzeń przewodzenia w różnych obszarach układu nerwowego. Charakteryzuje się obecnością wielu różnych symptomów, świadczących o jednoczesnym uszkodzeniu wielu miejsc w mózgu oraz rdzeniu kręgowym.

Jak się zaczyna stwardnienie rozsiane? Początkowe objawy stwardnienia rozsianego uwidaczniają się zwykle pomiędzy 20. a 30. rokiem życia. Gdy jakiekolwiek symptomy zostają zauważone, należy niezwłocznie zgłosić się do neurologa i opowiedzieć o swoich obawach.

U ponad połowy chorych wczesne objawy SM to:

nagłe zaburzenia czucia (dotyczy to kończyn, twarzy, tułowia),
zaburzenia widzenia,
bolesne skurcze mięśni (zwykle chodzi o mięśnie nóg),
zawroty głowy,
problemy z pęcherzem moczowym i nietrzymanie moczu,
problemy z pamięcią i koncentracją,
zaburzenia nastroju.

Jeśli chodzi o same zaburzenia czucia, zdarza się, że atak koncentruje się na jednym miejscu, nieraz jednak chory odczuwa drętwienie w kilku obszarach jednocześnie. Pierwsze objawy mogą przybrać jeszcze inne postaci – wszystko zależy od tego, który obszar układu nerwowego został uszkodzony.

Stwardnienie rozsiane – objawy

Wraz z progresją choroby, u pacjenta mogą rozwijać się kolejne dolegliwości. Do najczęściej spotykanych objawów stwardnienia rozsianego u dorosłych należą:

pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego (powoduje problemy z widzeniem),
narastający niedowład ręki lub nogi,
mrowienie, drętwienie i drżenie kończyn,
nadmierne zmęczenie,
zaburzenia czucia w tułowiu,
zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów,
niepewny chód i skłonności do upadków,
napięcie mięśniowe,
nagłe zawroty głowy,
męczące i trudne do zlokalizowania nerwobóle,
zaburzenia zwieraczy i nietrzymanie moczu,
objawy skórne – nadwrażliwość i ból przypominający kłucie igłami,
uczucie przypominające chodzenie robaków po ciele,
uczucie ściskania,
drętwienie karku i obszaru między łopatkami,
problemy z mową,
niestabilność emocjonalna,
problemy z pamięcią i koncentracją,
zaburzenia seksualne i obniżone libido,
utrata smaku i węchu (zwiększony próg ich odczuwania), która może być przyczyną chudnięcia.

Stwardnienie rozsiane – badania

Jakie badania pomagają wykryć stwardnienie rozsiane? Aby móc prawidłowo rozpoznać tę chorobę, należy wykonać rezonans magnetyczny głowy, mózgu oraz rdzenia kręgowego. Dzięki niemu można rozpoznać obszary demielinizacji, czyli – innymi słowy – nerwy pozbawione osłonek. Ważne jest jednak również to, że zmiany te mogą pojawiać się w różnych miejscach układu nerwowego.

W sytuacji, gdy rezonans magnetyczny nie daje jednoznacznych wyników, wykonuje się kolejny test na stwardnienie rozsiane – badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Jeśli okaże się, że znajdują się w nim prążki oligoklonalne, a w układzie nerwowym toczy się stan zapalny, wskazuje to na SM.

W diagnostyce stwardnienia rozsianego wykonuje się często również badanie krwi, dzięki któremu można potwierdzić lub wykluczyć obecność stanu zapalnego w organizmie. Zwraca się przy nim uwagę głównie na ilość leukocytów – jeśli jest ich wyjątkowo dużo, świadczy to właśnie o stanie zapalnym.

Ważne jest również to, aby przy diagnostyce SM wykluczyć inne choroby, jak np. boreliozę, toczeń czy sarkoidozę – niektóre ich objawy są bowiem takie same. Jeszcze do niedawna wykonywało się również badania potencjałów wywołanych, dzięki którym można było ocenić szybkość przewodzenia sygnałów nerwowych – dzisiaj badanie to straciło już jednak na znaczeniu.

Leczenie stwardnienia rozsianego

Stwardnienie rozsiane to choroba nieuleczalna. Można jednak wyróżnić cztery główne typy leczenia stwardnienia rozsianego, które się dzisiaj stosuje.

Leczenie objawowe – polega głównie na zmniejszaniu najbardziej uciążliwych objawów choroby.
Leczenie immunomodulujące – dzięki niemu można zahamować postęp choroby, ogranicza on liczbę rzutów, postęp niepełnosprawności oraz ilość zmian demielinizacyjnych w mózgu, najczęściej wdraża się je przy wrzutowo-remisyjnej postaci SM.
Leczenie rzutu choroby – stosuje się w nim głównie kortykosteroidy, które posiadają właściwości przeciwzapalne, a także leki immunopresyjne, dzięki którym objawy się cofają.
Leczenie immunosupresyjne – nie wiadomo do końca, czy jest ono skuteczne w leczeniu choroby, leki immunosupresyjne mają też liczne efekty uboczne. Stosuje się je głównie przy wtórnie postępującej postaci stwardnienia rozsianego lub w przypadku ciężkiej postaci rzutowo-remisyjnej choroby.

Pacjentom ze stwardnieniem rozsianym może pomóc również rehabilitacja – dzięki niej można dłużej utrzymać sprawność. Osoby chore na stwardnienie rozsiane powinny prowadzić również zdrowy tryb życia, który nie prowokuje kolejnych rzutów choroby. Najważniejsza jest odpowiednia ilość wypoczynku, ale również i dieta.

Leczenie niekonwencjonalne stwardnienia rozsianego

Zwolennicy naturalnych rozwiązań podkreślają, iż za rozwój każdej choroby odpowiada styl życia. Jakość pokarmu, jego pochodzenie, to, czy jest on przetworzony i pełen konserwantów, rzutuje na kondycję i odporność organizmu. Stwardnienie rozsiane to choroba, w przypadku której zmiana nawyków żywieniowych ma ogromne i nieraz decydujące znaczenie. Naturalna terapia oparta jest na codziennym przyjmowaniu dawek witamin C i E, kwasów omega-3, cynku, miedzi, selenu, magnezu. Regularne ich przyjmowanie stymuluje i wspiera pracę układu odpornościowego.

Korzyści, jakie przynoszą naturalne metody leczenia stwardnienia rozsianego, to:

złagodzenie objawów i częstotliwości ich występowania,
ustabilizowanie choroby, zminimalizowanie nagłych nawrotów,
podniesienie odporności organizmu,
zmniejszenie odczuwania skutków ubocznych w związku z przyjmowanymi silnymi lekami,
pobudzenie organizmu do działania i walki z chorobą.

Zwolennicy naturalnej metody leczenia SM wskazują, że to zły stan jelit wpływa na pogorszenie zdrowia. Powtarzające się infekcje wirusowe i bakteryjne niszczą naturalną florę bakteryjną.

W leczeniu niekonwencjonalnym stwardnienia rozsianego stosuje się również terapię ziołami. Poniżej podajemy te, które szczególnie często są tutaj wykorzystywane.

Owies – jest bogatym źródłem witaminy B, wapnia i magnezu. Wspomaga pracę mózgu i układu nerwowego. Działa uspokajająco i wyciszająco.
Pestki dyni – regulują pracę układu trawiennego, wspomagają pracę żołądka i pęcherza.
Melisa – naturalny środek uspokajający, wyciszający i pomagający w zasypianiu. Działa odprężająco, reguluje pracę układu trawiennego, przyspiesza trawienie i łagodzi bóle brzucha. Polecana do picia wieczorem, przed samym snem.
Czarna porzeczka – wyciąg z porzeczki wykorzystywany jest przy wszelkich terapiach chorób autoimmunologicznych. Podnosi odporność organizmu i wspomaga samoleczenie.
Aloes – znany z szerokiego zastosowania przy leczeniu stanów zapalnych oraz wzmacnianiu układu odpornościowego. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz antyseptyczne.

Stwardnienie rozsiane – rokowania

Jak już powiedzieliśmy, stwardnienie rozsiane to choroba, które jest w tym momencie nieuleczalna. Trzy razy częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Jeśli występują u chorego zaburzenia wzroku i czucia, rokowania są trochę lepsze. Choroba łagodniej przebiega z reguły również wtedy, gdy pacjent cierpi szczególnie na jedną dysfunkcję organizmu.

Ile się żyje ze stwardnieniem rozsianym? Jak się okazuje, długość życia pacjentów z SM jest zbliżona do długości życia osób, które na nie nie chorują. Często jednak, po około 15 latach od postawienia diagnozy, chorzy korzystają z lasek, wózków, chodzika oraz potrzebują pomocy innych, aby móc się poruszać. Obecnie badane są jednak leki, które są dużą nadzieję dla pacjentów z SM – na razie nie weszły one jednak jeszcze na rynek.

Stwardnienie rozsiane a stwardnienie zanikowe boczne

Stwardnienia rozsianego nie należy mylić z inną chorobą neurologiczną, stwardnieniem zanikowym bocznym (ALS, SLA). Choć objawy tych dwóch schorzeń w początkowej fazie mogą być podobne, z czasem zaznaczają się wyraźne różnice w ich przebiegu. Objawy ALS mają charakter ciągły, zazwyczaj szybko dochodzi do pogorszenia stanu pacjenta i trudności w kontrolowaniu ruchów. Stwardnienie rozsiane znacznie częściej niż SLA prowadzi do wystąpienia zmian związanych z funkcjami umysłowymi, w tym zaburzeń nastroju i trudności w koncentracji.

Źródła: