SUD – czym są, jak je zdiagnozować i w jaki sposób leczyć uzależnienia?

SUD, czyli zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych, polegają na niekontrolowanym przyjmowaniu substancji uzależniających mimo wielu negatywnych konsekwencji. Zaburzenia te dotyczą między innymi alkoholu, narkotyków i tytoniu, czyli tych substancji, które powodują pobudzenie ośrodka nagrody w mózgu i prowadzą do uzależnienia.

Czym jest SUD? 

SUD to skrót pochodzący z języka angielskiego od słów „substance use disorder” i oznacza w języku polskim zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Zaburzenia te pojawiają się w sytuacji, gdy dana osoba zaczyna tracić kontrolę nad ilością i częstością przyjmowanych substancji, czego konsekwencją jest uzależnienie oraz problemy zdrowotne.  

Uzależnienie pojawia się w sytuacji, gdy dana substancja pobudza ośrodek nagrody w mózgu, przez co wydzielane są neuroprzekaźniki, w tym dopamina. Konsekwencją jest skłonność jednostki do powtarzania danego działania, aby utrzymać stan zadowolenia. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że ośrodek nagrody pobudzany jest nie tylko w przypadku przyjmowania substancji psychoaktywnych, ale także w trakcie aktywności fizycznej, jedzenia, różnych przyjemności fizycznych. Niestety niektórzy koncentrują się tak bardzo na substancjach psychoaktywnych, że tylko w ten sposób są w stanie pobudzić swój układ nagrody. Niestety SUD mogą spowodować, że dana jednostka nie jest w stanie w ogóle funkcjonować na co dzień bez użycia danej substancji.  

Co to są substancje uzależniające? 

Substancje uzależniające, czy też psychoaktywne, to związki chemiczne stymulujące układ nerwowy i układ nagrody. Uzależnienie od substancji psychoaktywnych może rozwijać się powoli, na przykład latami, lub też znacznie szybciej (tak dzieje się w przypadku niektórych narkotyków). Można wyróżnić różne substancje uzależniające, a klasyfikacja wskazuje na trzy główne rodzaje: 

• stymulanty, czyli substancje pobudzające takie jak amfetamina; 
• depresanty, czyli substancje uspokajające jak heroina, morfina, benzodiazepiny; 
• psychodeliki, wywołujące halucynacje i omamy, a więc LSD, THC oraz MDMA.  

W zależności od rodzaju substancji można mówić o różnych skutkach ubocznych i konsekwencjach zdrowotnych. Do substancji uzależniających kwalifikuje się także alkohol, leki oraz tytoń.  

Co najbardziej uzależnia? Jakie środki psychoaktywne? 

SUD mogą być wywołane przez różne substancje uzależniające. Statystyki w Polsce wykazują, że w tym kraju najczęściej ludzie nadużywają alkoholu i od niego się uzależniają. Zgodnie z danymi w Polsce jest obecnie około 800 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu, przy czym statystyki te mogą być niepełne. W końcu wiele osób nie poszukuje pomocy lub nie zdaje sobie sprawy ze swojego uzależnienia. 

Dodatkowo w Polsce około 2 miliony ludzi nadużywają alkoholu, co może (ale nie musi) prowadzić do uzależnienia. Alkoholizm powoduje wiele poważnych skutków, zarówno zdrowotnych, jak i społecznych oraz zawodowych. Osoby uzależnione od alkoholu zwykle piją go codziennie, jednak nie zawsze tak jest. Obecnie istnieje pojęcie wysokofunkcjonujących alkoholików, czyli osób, które pracują, układają życie rodzinne i nie wpadają w ciągi alkoholowe, ale za to w weekendy zwykle wybierają się na imprezy lub piją samotnie mimo że nikt ich o to nie podejrzewa. 

SUD to także zaburzenia spowodowane nadużywaniem narkotyków. Taki stan jest zwykle chroniczny i poważny, zwłaszcza że narkotyki mogą wyrządzić wiele szkód w organizmie. Uzależnienie to może dotyczyć jednak nie tylko przyjmowania substancji nielegalnych w Polsce, ale także tych dostępnych na receptę, na przykład leków nasennych. Uzależnienie od narkotyków może dosyć szybko doprowadzić do zmian w mózgu, zmian w zachowaniu, a także wielu problemów zdrowotnych.  

Do substancji, które najszybciej uzależniają należą heroina, alkohol, barbiturany, kokaina i nikotyna. Ta ostatnia substancja jest dostępna dla wszystkich osób pełnoletnich, podobnie jak alkohol. Konsekwencją uzależnienia od nikotyny mogą być różne problemy zdrowotne, dlatego w tym wypadku również można mówić o SUD.  

Jak zdiagnozować uzależnienie od substancji psychoaktywnych? 

Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje na to, że na całym świecie około 270 milionów osób nadużywa substancji psychoaktywnych. Niestety konsekwencją tych zachowań jest około 500 tysięcy zgonów rocznie, spowodowanych nadużywaniem narkotyków oraz 3 miliony śmierci rocznie przez nadużywanie alkoholu.  

Diagnoza uzależnienia od substancji psychoaktywnych najczęściej odbywa się u psychologa lub psychoterapeuty, albo też w ośrodku leczenia uzależnień. W poważnych przypadkach konieczne może być leczenie szpitalne, odwykowe i wizyty u psychiatry. Do najważniejszych objawów uzależnienia można zakwalifikować: 

• koncentracja na poszukiwaniu danej substancji,
• zespół abstynencyjny,
• zmiany typowo fizyczne, na przykład powiększone źrenice przy zażywaniu niektórych narkotyków,
• zwiększona lub zmniejszona energi,
• utrata innych zainteresowań i motywacji do życia oraz pracy,
• zmiana zachowań,
• niższa samoocena,
• nagłe wahania nastroju,
• problemy zdrowotne i psychiczne.  

Dodatkowo mogą pojawić się specyficzne objawy, powiązane z konkretnymi substancjami. Przykładowo dla alkoholizmu charakterystyczne są zaniki pamięci, drżenia rąk, wahania nastroju oraz niewyraźna mowa. Tak naprawdę konkretne symptomy zależą nie tylko od substancji, ale także od danej osoby i czasu, jaki zażywa już dany środek. Zwykle im ten czas jest dłuższy, tym objawy bardziej poważne i bardziej zagrażające zdrowiu. Rozpoznawanie SUD opiera się zwykle na wywiadzie z daną osobą i jej rodziną, a także przeprowadzeniu badań kwestionariuszowych.

Jak leczyć SUD? 

Leczenie SUD zależy od wielu czynników, ponieważ dla każdej osoby ustalany jest indywidualny plan leczenia. Najczęściej cały ten proces zaczyna się od odwyku oraz detoksykacji, ponieważ w ten sposób możliwe jest zmniejszenie obecności substancji w organizmie. Osoba uzależniona musi również przejść przez pierwszy, bardzo trudny, etap zespołu abstynencyjnego. Zwykle podstawą kolejnych etapów leczenia jest pobyt w ośrodku odwykowym lub spotkania z psychoterapeutą i grupą wsparcia. W niektórych przypadkach pacjenci muszą dodatkowo być poddani leczeniu farmaceutycznemu, chociaż tak naprawdę nie istnieją konkretne zarejestrowane leki odpowiednie do SUD. W przypadku alkoholizmu stosowane mogą być przykładowo kwasy sulfonowe. Z kolei na uzależnienie od nikotyny można znaleźć wiele środków w aptekach, bez recepty.  

Najczęściej osoby uzależnione od nikotyny próbują poradzić sobie samodzielnie, bez pomocy lekarza, a w niektórych przypadkach i przy odpowiedniej motywacji, rzeczywiście im się to udaje. W SUD bardzo duże znaczenie ma terapia, a najczęściej wykorzystywana jest ta poznawczo-behawioralna. Terapia ta jest oparta na rozmowie oraz dodatkowych zadaniach i ćwiczeniach. W przypadkach, gdy uzależnienie obejmuje większą część rodziny, proponowana jest wielowymiarowa terapia rodzinna oraz psychoterapia dla osób współuzależnionych.

Źródła: 

1. https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/4199/0000-DR-72169-praca.pdf?sequence=1 [dostęp: 12.12.2022] 

1. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0867436115000061 [dostęp: 12.12.2022] 

1. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/137448?search-result=true&query=alkoholizm&current-scope=&rpp=50&sort_by=score&order=desc [dostęp: 13.12.2022]