Świerzb – jak można się nim zarazić? Objawy i leczenie świerzbu

Świerzb to zakaźna choroba pasożytnicza wywoływana przez świerzbowca ludzkiego. Głównym objawem infekcji parazytem jest uporczywy świąt, który nasila się w nocy. Ponadto u chorych pojawiają się charakterystyczne zmiany skórne. Jak wygląda świerzb i jak długo się go leczy? Czy świerzb jest zaraźliwy? Dowiedz się więcej!

Co to jest świerzb?

Świerzb (łac. scabies) jest jedną z najczęstszych dermatoz pasożytniczych. Wywołuje go pajęczak Sarcoptes scabiei var. hominis – świerzbowiec ludzki, kosmopolityczny pasożyt bytujący i żerujący na skórze ludzkiej. Rezerwuarem parazytu są przede wszystkim ludzie, rzadziej zwierzęta. Jak wygląda świerzb? Świerzbowiec ludzki to niewielki, owalny pajęczak, praktycznie niedostrzegalny gołym okiem. Larwy świerzbowca mają ok. 0,1 mm długości, natomiast dorosłe osobniki osiągają długość 0,2-0,5 mm. 

Cykl rozwojowy świerzbowca ludzkiego trwa 14-28 dni. Gdy samiec zapłodni samicę (tritonimfę), drąży ona w warstwie rogowej naskórka kanalik, do którego wydala kał i składa po 2-5 jaj na dobę. Każdego dnia tunel powiększa się o 0,5-3 mm, łącznie mogąc osiągnąć nawet 5 cm długości. Po 3-4 dniach z jaj wylęgają się larwy, które wędrują po skórze żywiciela i wnikają do torebek włosowych. Samce rozwijają się z larw po 4-6 dniach, natomiast samice po ok. 10 dniach.

Jak można zarazić się świerzbem?

Wbrew pozorom świerzb nie występuje jedynie w krajach słabo rozwiniętych, w których panują złe warunki sanitarne. Szacuje się, że na świerzb rocznie choruje 300 milionów ludzi, z czego 15000 tysięcy przypadków zachorowań ma miejsce w Polsce. Człowiek może zarazić się larwą, nimfą lub zapłodnioną samicą świerzbowca. Do większości zakażeń (2/3 przypadków) dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu ze skórą osoby zarażonej, m.in. podczas kontaktów seksualnych. 

Świerzb przenosi się również poprzez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi patogenami. Ryzyko infekcji pojawia się podczas używania tych samych ręczników czy chodzenia w pożyczonym ubraniu. Jak długo żyje świerzb w ubraniach? Pajęczak może przeżyć na ubraniach maksymalnie do 4 dni. Gdy na świerzb zachoruje jeden członek rodziny, bardzo prawdopodobne jest, że roztoczem zarażą się też pozostali domownicy. Zarażenie się świerzbem od zwierząt, takich jak psy, koty czy ptaki, jest rzadkim zjawiskiem. 

Kto najczęściej choruje na świerzb?

Świerzb rozprzestrzenia się w dużych skupiskach ludzkich, a więc w żłobkach, przedszkolach, domach opieki. Częściej chorują dzieci oraz osoby z osłabioną odpornością. Zwiększona częstość zachorowania dotyczy też osób z chorobami psychicznymi, chorobą alkoholową i narkomanią. Ponadto ryzyko zarażenia świerzbem wzrasta u osób udających się w częste podróże.

Świerzb – objawy

Objawy świerzbu pojawiają się po 2-4 tygodniach od momentu zakażenia świerzbowcem. Głównym objawem świerzbu jest świąd. Swędzenie skóry jest szczególnie po dokuczliwe po aktywności fizycznej, gorących kąpielach, a także w nocy, gdy ciało jest rozgrzane podczas spoczynku. Świąd spowodowany jest wydrążonymi w skórze kanalikami oraz wydalinami, które podrażniają skórę. 

Typowym objawem świądu jest również wysypka skórna w postaci grudek i pęcherzyków. Wykwity skórne najczęściej zlokalizowane są na bocznych powierzchniach palców rąk i stóp, nadgarstkach, pachwinach, brzuchu, w okolicy pępka, klatce piersiowej, na pośladkach oraz dookoła brodawek sutkowych (u kobiet) i na narządach płciowych (u mężczyzn). Świerzb u dzieci i niemowląt występuje na stopach, dłoniach, twarzy i szyi. Ciągłe drapanie się może prowadzić do powstawania przeczosów, nadżerek, zliszajowaceń i strupów. 

Rzadką odmianą świerzbu, występującą w szczególności u osób z upośledzoną odpornością, jest świerzb norweski. Przebiega on z nietypowym obrazem klinicznym, w którym dominuje nadmierne rogowacenie skóry z obecnością łusek oraz dystrofia płytek paznokciowych. 

Diagnostyka świerzbu

Diagnostyka świerzbu jest stosunkowo łatwa. W wielu przypadkach rozpoznanie można postawić już na podstawie wywiadu z pacjentem oraz badania przedmiotowego. Jeśli pojawią się wątpliwości, lekarz może zlecić też wykonanie testu na obecność świerzbu. Jest to tzw. test atramentowy, który polega na wybarwieniu nor świerzbowców przy pomocy jodyny. Inne metody stosowane w diagnostyce świerzbu to: 

• badanie mikroskopowe zeskrobin naskórka, 
• badanie dermatoskopowe, 
• biopsja skóry. 

Z czym można pomylić świerzb? W diagnostyce różnicowej należy wykluczyć takie choroby jak łuszczyca, kontaktowe zapalenie skóry, atopowe zapalenie skóry, pokrzywka grudkowa, bakteryjne zapalenie mieszków włosowych czy łojotokowe zapalenie skóry. 

Leczenie świerzbu

Leczenie świerzbu polega na zastosowaniu specjalnych maści lub leków na świerzb. Największą skutecznością charakteryzują się preparaty z permetryną. Na rynku dostępne są również preparaty z krotamitonem i benzoesanem sodu, jak również maści na świerzb bez recepty. Z domowych sposobów leczenia świerzbu, skuteczność mogą wykazywać olejek z drzewa herbacianego, olejek z goździków czy żel aloesowy. Nieskuteczny jest z kolei spirytus na świerzb – alkohol nie tylko nie zabija świerzbowca, ale może dodatkowo powodować podrażnienia rozdrapanej skóry. 

Podczas leczenia ważne jest przeprowadzenie niezbędnych zabiegów higienicznych. Przede wszystkim trzeba wyprać w temperaturze 60 stopni ubrania i pościel używane na tydzień przed leczeniem. Następnie tekstylia należy dokładnie wyprasować od wewnątrz gorącym żelazkiem. Warto pamiętać o tym, że świerzb jest chorobą zakaźną, więc osoby chore do czasu wyleczenia nie powinny chodzić do pracy. Jak długo leczy się świerzb? Leczenie trwa zazwyczaj kilka tygodni. Nawet po skutecznym leczeniu, świąd może utrzymywać się jeszcze przez kilka tygodni. 

Bibliografia: 

1. Deryło A., Parazytologia i akaroentomologia medyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. 
2. Gilson R., Crane J., Scabies, StatPearls Publishing 2023. 
3. Petryniak M., Świerzb – diagnostyka i leczenie, Kosmetologia Estetyczna 2016, 6, vol. 5.