Kiedy szczawiany wapnia w moczu powinny zaniepokoić?  

Szczawiany wapnia w moczu występują naturalnie. Nie jest powodem do niepokoju, gdy w odwirowanym osadzie zostaną wykryte pojedyncze kryształki. Jeśli jednak są one liczne lub bardzo liczne, to znak, że w organizmie dzieje się coś niedobrego. Czasami jest to wynik nieprawidłowego zbilansowania diety, bywa jednak i tak, że to symptom schorzenia, z którym zmaga się organizm. Jakie choroby zwiększają liczebność szczawianów wapnia w moczu? Jak zmniejszyć ich poziom?

Czym są szczawiany i skąd się biorą w organizmie? 

Szczawiany są związkami chemicznymi występującymi w produktach roślinnych (przede wszystkim w ogonkach i liściach) w postaci: 

• rozpuszczalnych soli sodu i potasu, 
• nierozpuszczalnego szczawianu wapnia. 

Szczawiany uznawane są za substancje antyodżywcze. O ile niewielkie ich ilości nie są szkodliwe, o tyle nadmierna podaż, zwłaszcza przy niedostatkach witaminy D3 i wapnia, skutkuje osadzaniem się związków w nerkach i może doprowadzić do rozwoju kamicy nerkowej. Źródłem szczawianów są przede wszystkim: 

• szpinak (320-1260 mg/100 g), 
• rabarbar (275-1336 mg/100 g), 
• szczaw (270-730 mg/100 g), 
• korzeń buraka (124-450 mg/100 g), 
• kawa (50-150 mg/100 g), 
• herbata (300-2000 mg/100 g), 
• kakao (500-900 mg/100 g).

Jak zbadać poziom szczawianów wapnia w moczu? 

Aby sprawdzić poziom szczawianów wapnia, wystarczy oddać do analizy próbkę moczu. Zwróć uwagę, aby pobrać ją z porannej mikcji i ze środkowego strumienia. Wymyj dokładnie okolice intymne szarym mydłem i osusz ręcznikiem papierowym. Zacznij wypróżniać się do toalety. 1-2 sekundy później podstaw sterylny pojemnik kupiony w aptece, nie przerywając wydalania. Nie wypełniaj pojemnika po brzegi. Wystarczy 50-100 ml (zbiornik  ma objętość 120 ml i jest na nim zaznaczona podziałka informująca o wielkości próbki). 

To ważne, aby nie oddawać moczu z pierwszego strumienia, ponieważ cewkę moczową naturalnie zasiedlają bakterie. Rozpoczynając wypróżnianie do toalety, wypłuczesz je i tym samym w pojemniku znajdzie się czysty mocz – zdrowy powinien być sterylny. Próbkę zawieź do laboratorium tak szybko, jak to możliwe, ponieważ w moczu poza pęcherzem szybko zaczną się namnażać mikroorganizmy. Wynik takiej analizy może nie być wiarygodny. Jeśli wiesz, że wyjdziesz z domu dopiero za kilka godzin, włóż pojemnik z moczem do lodówki, co spowolni rozwój drobnoustrojów. 

Norma szczawianów wapnia w moczu 

Obecność szczawianów w moczu stwierdzana jest po odwirowaniu osadu. W badaniu ogólnym związki te mogą zostać oznaczone jako osobny punkt analityczny, choć bywają ujęte w kategorii „składniki mineralne”. Wówczas jednak obok pojawia się adnotacja o rodzaju wykrytych związków. 

W badaniu ogólnym moczu normą są pojedyncze szczawiany w preparacie. Jeśli na wyniku pojawi się adnotacja o licznych lub bardzo licznych szczawianach wapnia w moczu, może to sugerować poważne schorzenie. W takiej sytuacji lekarz może zlecić ci wykonanie dobowej zbiórki moczu do analizy. Wówczas normą jest obecność 10-35 mg/ dobę. Jeśli wynik będzie się mieścił w zakresie referencyjnym, nie masz powodu do niepokoju. 

Czy obecność szczawianów wapnia w moczu można wyczuć? 

Obecność pojedynczych szczawianów w moczu nie daje o sobie znać, ponieważ ich wydalanie przez nerki jest zjawiskiem fizjologicznym. Niestety nawet wówczas, gdy ich liczba się zwiększy, początkowo możesz nie zauważyć żadnych symptomów. Wraz z czasem szczawiany wapniowe zaczynają tworzyć kamienie nerkowe. Dopiero wtedy mogą pojawić się dolegliwości takie jak kolka nerkowa czy tępy ból w lędźwiach bądź jamie brzusznej.

O czym świadczy obecność szczawianów wapnia w moczu? 

Zwiększeniu stężenia szczawianów w moczu powyżej normy sprzyja dieta obfitująca w produkty z kwasem szczawiowym i niedostateczne spożycie wapnia. Ale nie tylko. Ich obecność może być też związana z: 

• zatruciem glikolem etylenowym, 
• stosowaniem środków chwastobójczych na bazie glifosatu, 
• niedoborem witaminy B1, B6 i magnezu, 
• genetycznymi uwarunkowaniami (dotyczy ok. 20 proc. populacji), 
• stanami zapalnymi jelit (np. przy chorobie Leśniowskiego-Crohna), 
• zaburzeniami trawienia tłuszczów, 
• dysbiozą jelitową (zaburzenia w mikroflorze jelitowej).

Jak obniżyć szczawiany wapnia w moczu? 

Dzienne spożycie szczawianów nie powinno przekroczyć 40-50 mg/dobę. Tymczasem już zaledwie 100 g szpinaku może go zawierać aż 320-1260 mg. Aby obniżyć stężenie szkodliwych związków, poddawaj obróbce cieplnej produkty, które są w nie bogate. Wystarczy, że ugotujesz czy udusisz szpinak albo korzeń buraka, aby zawartość szczawianów obniżyła się o aż 50 proc. 

Jeśli w wyniku analizy laboratoryjnej stwierdzono u ciebie obecność szczawianów wapnia w moczu, w diecie musisz też uwzględnić stosunek molowy kwasu szczawiowego do wapnia. Te produkty, w których przypadku omawiany parametr jest wyższy niż 2, wyeliminuj z diety. Są to przede wszystkim składniki wymienione w poniższej tabeli:

Poza wyeliminowaniem produktów, w których kwasu szczawiowego jest dużo, a wapnia mało, wzbogać swoją dietę w te pokarmy, które zawierają wapń, czyli przede wszystkim mleko i jego przetwory, najlepiej w postaci naturalnej. 

Bibliografia: 

1. Duława J., Czynniki rozwoju kamicy nerkowej, Forum Nefrologiczne 2009, t. 2, nr 3, s. 184-188. 
2. https://www.niddk.nih.gov/health-information/urologic-diseases/kidney-stones/eating-diet-nutrition [dostęp 10.11.2023]. 
3. Mutrynowski T., Torz C., Dzigowski P., Radziszewski P., Kamica układu moczowego, Medycyna po Dyplomie 2011, nr 8(185), s. 91-94.