Szczawiany – wpływ na zdrowie. Co neutralizuje szczawiany?

Szczawiany mogą być dostarczane wraz z pożywieniem, ale i produkowane wewnątrz organizmu podczas przemian metabolicznych. Związki te wydalane są wraz z moczem. Niewielka ilość szczawianów wapniowych w moczu nie jest niczym niepokojącym, jeśli jednak przekracza normę, może to być sygnałem rozwijającej się kamicy nerkowej. Jak badać poziom szczawianów i jaki wynik jest prawidłowy?

Czym są szczawiany?

Szczawiany to ogólna nazwa związków chemicznych, które występują powszechnie w żywności oraz produkowane są wewnątrz organizmu. Jeśli mają postać soli rozpuszczalnych – mamy do czynienia ze szczawianami sodu i potasu. W przypadku soli nierozpuszczalnych – mowa jest o szczawianie wapnia.

Co zawiera szczawiany?

Najwięcej tych związków chemicznych, rozpuszczalnych w wodzie znaleźć można w:

• szpinaku,
• szczawiu,
• rabarbarze,
• buraku czerwonym,
• botwinie.

Duże ich stężenie występuje także w kawie i herbacie. Szczawiny znajdują się również w ziołach, choć ich stężenie w tym wypadku nie jest aż tak duże i zależy m.in. od terminu zbioru i sposobu parzenia liści czy kwiatostanu. Szczególną uwagę warto zwrócić na rumianek, szałwię i melisę.

Szczawiany powstają również wewnątrz organizmu (szczawiany endogenne). Stanowią produkt uboczny przemian metabolicznych kwasu askorbinowego, czyli witaminy C oraz kwasu glioksalowego.

Wpływ szczawianów na zdrowie

Zbyt duża ilość szczawianów dostarczanych organizmowi wraz z pożywieniem negatywnie wpływa na bilans wapnia w organizmie, utrudniając jego wchłanianie. Wapń jest makroelementem, który pełni funkcję budulcową kości, reguluje skurcze mięśni gładkich i szkieletowych, a także bierze udział w regulacji hormonalnej i utrzymywaniu homeostazy. Jego niedobory mogą więc przyczynić się do nieprawidłowego rozwoju kostnego, a u osób starszych do powstania osteoporozy. Może powodować również bolesne skurcze mięśni, drętwienie kończyn, a także zaburzenie krzepliwości krwi.

Nadmiar szczawianów w organizmie może przyczynić się do rozwoju kamicy układu moczowego wraz z powikłaniami. Do najgroźniejszych należą:

• przewlekła niewydolność nerek,
• posocznica,
• nowotwór miedniczki nerkowej.

Nie oznacza to jednak, że szczawiany są w diecie niepożądane. Ważne jest jednak, by nie przekraczać zalecanej dziennej normy, która wynosi 40-50 mg dla zdrowej osoby dorosłej.

Co neutralizuje szczawiany?

Aby ograniczyć tworzenie się złogów szczawianowych, konieczne jest wprowadzenie modyfikacji do diety. Warto ograniczyć ilość dodawanej do posiłków soli i przyjmować więcej płynów, w tym przede wszystkim wody. Wysokie stężenie złogów szczawianowych jest również charakterystyczne dla osób spożywających zbyt dużo białka zwierzęcego. Warto je ograniczyć na rzecz biała roślinnego, które znajduje się m.in.w  fasoli, orzechach czy kaszy.

Jak usunąć szczawiany z organizmu? Jeśli w rutynowym badaniu moczu pojawią się szczawiany, zacznij pić po dwie szklanki wody tuż po przebudzeniu, przed udaniem się na spoczynek oraz przed każdym posiłkiem. Zacznij również ćwiczyć, by przyspieszyć spalanie węglowodanów, przyczyniających się do kamicy szczawianowej. W ciągu dnia pij również napary ziołowe z nawłoci lub rdestu ptasiego.

Szczawiany wapnia w moczu – co oznaczają?

Kryształy szczawianu wapnia w moczu to najczęściej sygnał wapnicy nerek lub (znacznie częściej) rozwijającej się kamicy nerkowej. Złogi wapniowe tworzą się u aż 70-80 proc. chorych na kamicę nerkową.

Istotny wpływ na zwiększenia tworzenia się złogów ze szczawianu wapnia ma dieta z dużą podażą sodu i witaminy C, przy niewielkiej zawartości potasu. Do rozwoju kamicy szczawianowej może przyczynić się także zbyt wysokie stężenie witaminy D i niedobór witaminy B6. Większe ryzyko zachorowania na kamicę szczawianową występuje także u osób, które spożywają dużą ilość napojów słodzonych.

Hiperoksalurię, czyli nadmierne wydalanie szczawianów wraz z moczem, lekarz może stwierdzić po zweryfikowaniu wyników analizy próbki moczu pacjenta.

Jeśli wynik jest w normie, wówczas w pozycji: kryształy, diagnosta laboratoryjny wpisuje „brak” lub „nie znaleziono”. Jeśli jednak zauważy szczawiany wapnia w moczu – w opisie oznacza, jak są one liczne w osadzie. Jeśli jest ich dużo, konieczna jest dalsza diagnostyka, w tym USG układu moczowego, by dopasować leczenie do stadium choroby.

Bibliografia

1. M. Kozak, P. Sobczak, M. Krajewska, B. Ślaska-Grzywna, K. Zawiślak, W. Żukiewicz-Sobczak, Ocena zawartości rozpuszczalnych szczawianów w granulowanych herbatkach ziołowych, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 2015, nr 583, s.107–114
2. Ł. Szeleszczuk, M. Kuras, Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie, Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, 2014, nr 3, s. 16–22.
3. M. Kalemba-Drożdż, Czy szczaw powoduje kamicę szczawianową? Przegląd czynników dietetycznych wpływających na ryzyko wystąpienia tej choroby, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu,  2020, t. 26, nr 1, s. 29–34.