Szczepionka na gruźlicę wciąż potrzebna i obowiązkowa

Gruźlica to choroba zakaźna przenoszona drogą oddechową (wraz z wydychanym przez osobę zakażoną powietrzem) wywołana przez bakterie – prątki gruźlicy. Choć gruźlica kojarzy się przede wszystkim z chorobą płuc, to tak naprawdę zakażenie może objąć cały organizm. Wtedy mówimy o postaci tzw. rozsianej. Skutkami choroby mogą być poważne uszkodzeniami miąższu płuc i niewydolność oddechowa, ale także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak chronić się przed gruźlicą? Kiedy i po co podawać szczepionkę przeciw gruźlicy? Wyjaśnia lekarz pediatra Edyta Giżyńska-Roman

Jak często występuje gruźlica?

Gruźlica, ze względu na powszechnie stosowane szczepienia, jest w Polsce chorobą rzadką. Jej występowanie wciąż plasuje się jednak na średnim poziomie, w porównaniu do innych krajów rozwiniętych. W Polsce, w 2018 roku zapadalność wynosiła 14,3 przypadków na 100 tysięcy ludności (łącznie 5487 przypadków), podczas, gdy w Niemczech zapadalność to 5,3 na 100 tysięcy.

– W krajach, gdzie nie obserwuje się zachorowań odstąpiono od szczepień. Są to głownie kraje zachodnie. Większość krajów „bloku wschodniego” nadal obowiązują szczepienia – stwierdza lekarz pediatra Edyta Giżyńska-Roman.

Nie wszystkie osoby zakażone muszą zachorować na ostrą postać gruźlicy. U części osób zakażenie przechodzi w formę „drzemiącą” i nie daje żadnych objawów. Niestety takie osoby także zakażają, a choroba może obudzić się w niesprzyjających okolicznościach (np. choroby przewlekłe, leczenie hamujące aktywność układu odpornościowego tzw. immunosupresyjne).

Co zawiera szczepionka na gruźlicę?

Szczepionka na gruźlicę (inaczej szczepionka BCG) zawiera żywe, ale pozbawione zjadliwości prątki gruźlicy bydlęcej. BCG to skrót od Bacillus Calmette-Guérin, bacillus to prątki, a Calmette-Guérin to nazwiska twórców szczepionki.

Szczepienie wywołuje aktywność układu odpornościowego i wytworzenie odporności, tak, jak to się dzieje w przypadku zakażenia. Jednak po podaniu szczepionki na gruźlicę nie obserwuje się groźnych powikłań chorobowych. Osoby zaszczepione nie zarażają prątkami gruźlicy.

Kiedy podawać szczepienie na gruźlicę?

W Polsce szczepienie na gruźlicę jest obowiązkowe i w całości refundowane (bezpłatne). Podaje się je noworodkom przed wyjściem ze szpitala po porodzie. W praktyce szczepienie ma miejsce w pierwszych 3 dobach życia.

– Tak wczesne szczepienia przede mają uchronić dziecko przed zachorowaniem (w 2015 roku w Polsce z powodu gruźlicy układu oddechowej zmarło 520 osób), a także przed koniecznością wykonania próby tuberkulinowej w przypadku opóźnionego szczepienia. Taka próba ma nam pokazać czy dziecko nie miało przed szczepieniem kontaktu z chorym i nie uległo zakażeniu – tłumaczy lekarz pediatra Edyta Giżyńska-Roman.

Szczepionkę podaję się śródskórnie, w ramię, wystarczy jedna dawka. Nie podaje się dawek przypominających.

Szczepionka na gruźlicę dla dorosłych

W Polsce nie podaje się szczepienia przeciw gruźlicy dorosłym. Jeśli dziecko nie zostało zaszczepione w szpitalu to szczepienie powinno odbyć się w 1. roku życia, nie później jednak niż do 15. roku życia.

Jak długo działa szczepionka na gruźlicę?

Nie ma jednoznacznych danych mówiących o czasie trwania okresu ochronnego. Dane sugerują, że może on wynosić od 10 do 15 lat.  Szczepionka przeciw gruźlicy dobrze chroni przed najcięższymi, rozsianymi postaciami gruźlicy czy przed gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych.

– Ze względu na brak trwałej skuteczności szczepienia po kontakcie z osobą „prątkującą” (zarażającą) konieczna jest diagnostyka zakażenia. Wykonujemy między innymi próbę tuberkulinową, RTG klatki piersiowej czy posiew z popłuczyn żołądkowych – tłumaczy Edyta Giżyńska-Roman.

Skuteczność szczepienia przeciw postaci płucnej jest niska, ale obecnie możliwe jest całkowite wyleczenie. Szczepienie znacząco zmniejsza jednak ryzyko zachorowania na postać płucną.

Gojenie miejsca szczepienia

Kilka dni po szczepieniu, w miejscu ukłucia pojawia się zaczerwienienie i grudka. Po około 2-5 tygodniach na szczycie grudki powstaje pęcherz z ropą w środku. To prawidłowy odczyn po szczepieniu. Następnie pęcherz pęka, powstaje strup, który schnie i odpada (po 8-10 tygodniach). W jego miejscu najczęściej powstaje niewielka blizna.

Kto nie powinien się szczepić?

Szczepienia przeciwko gruźlicy nie podaje się:

• noworodkom matek chorych na gruźlicę,
• noworodkom zakażonym wirusem HIV,
• dzieciom z zaburzeniami odporności,
• dzieciom, które chorowały na gruźlicę.

– Dzieci z porodu wcześniaczego możemy szczepić przeciw gruźlicy szczepionką BCG w momencie uzyskania przez dziecko masy ciała równej lub wyższej niż 2000 g, przy stabilnym stanie klinicznym. Szczepienie wykonuje się trakcie pobytu w szpitalu lub w dniu wypisania z oddziału noworodkowego. Jeżeli w czasie pobytu szpitalnego nie wykonano szczepienia BCG, należy je przeprowadzić w ciągu 1. roku życia – wyjaśnia lekarz pediatra Edyta Giżyńska-Roman.

Przeciwwskazaniem do szczepienia jest także aktywna infekcja bakteryjna/wirusowa oraz alergia na którykolwiek składnik szczepionki BCG.

Powikłania

Opisany wcześniej odczyn ropny na skórze jest zjawiskiem prawidłowym. Czasem zdarza się także, że u niektórych dzieci przez okres kilku miesięcy po szczepieniu obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych pod pachą po stronie szczepienia. Co powinno wzbudzić niepokój? Skonsultuj się z lekarzem, jeśli obserwujesz:

• silne powiększenie węzłów chłonnych po pachą po stronie szczepienia,
• intensywny wyciek ropny,
• wysoką gorączkę.

Najcięższe odczyny poszczepienne obserwuje się u dzieci z zaburzenia odporności, które ciężko jest potwierdzić w pierwszych dniach życia. To właśnie z tego powodu istotna jest uważna klasyfikacja dziecka przed szczepieniem.