Szczepionka na raka szyjki macicy (przeciwko HPV) – co warto wiedzieć?

Szczepionka przeciwko HPV (potocznie nazywana szczepionką na raka szyjki macicy) może chronić przed wszystkimi niebezpiecznymi dla człowieka typami wirusa HPV. Jaki rodzaj szczepionki wybrać? Kiedy szczepić? Wątpliwości wyjaśniamy z lekarzem rodzinnym Aleksandrem Biesiadą, który prowadzi bloga lekarzrodzinny.blog.

HPV to skrót od human papilloma virus. Nazwa ta oznacza wirusa brodawczaka ludzkiego, który przenoszony jest drogą płciową. Na świecie znanych jest wiele typów wirusa HPV, ale dwa z nich 16 i 18 są szczególnie niebezpieczne. Zakażenie tymi typami wirusa może być odpowiedzialne za powstawanie raka szyjki macicy, sromu, pochwy czy odbytu. Mniej niebezpieczne, ale wciąż szkodliwe dla człowieka są typy wirusa 6, 11, 31, 33, 45, 52, 58, które wywołują powstawanie brodawek na narządach płciowych, odbycie (tzw. kłykciny kończyste) czy w jamie ustnej.

Rak szyjki macicy a HPV

Zazwyczaj trudno jest wskazać jedną, konkretną przyczynę rozwoju nowotworu. Jednak w przypadku raka szyjki macicy jest inaczej. Szacuje się, że praktycznie wszystkie przypadki nowotworów szyjki macicy są związane z infekcją HPV, do której dochodzi najczęściej w pierwszych latach aktywności seksualnej. To właśnie dlatego o szczepionce na HPV mówi się „szczepionka na raka szyjki macicy”.

Większość dorosłych, aktywnych seksualnie osób zarazi się jakimś typem wirusa HPV. Część z nich będzie nosicielami groźnych typów.

„Szacuje się, że nawet 80 % populacji na którymś etapie życia przeszło infekcję jednym z wirusów HPV. Około 1 % jest nosicielami najgroźniejszych z nich, np. typu 16. To oznacza nawet 400 tysięcy osób w Polsce, które nieświadomie mogą zarażać innych!” – tłumaczy Aleksander Biesiada.

Nie oznacza to jednak, że rakiem można się zarazić. Zainfekowanie narządów płciowych wirusem HPV nie musi wiązać się z rozwojem raka, ale zwiększa jego ryzyko około 600 krotnie. To właśnie dlatego Światowa Organizacja Zdrowia WHO uznała zakażenie HPV za czynnik rakotwórczy.

Każdego roku w Polsce około 3000 tysięcy kobiet dowiaduje się, że choruje na raka szyjki macicy, z czego umiera około 1600.

„Skala zachorowań na raka szyjki macicy jest niestety w Polsce duża. Jest to trzeci nowotwór u kobiet, co do częstości występowania. Ze względu na późne rozpoznanie, zaawansowane stadium rozwoju nowotworu i to, że kobiety nie zgłaszają się na badania profilaktyczne Polska jest na czele w zakresie umieralności na nowotwory szyjki macicy w Europie. Dlatego zachęcam do regularnych badań ginekologicznych! Mogą uratować życie!” – wyjaśnia Aleksander Biesiada.

Niestety to nie jedyny rodzaj nowotworu, do którego przyczynia się zakażenie HPV. Do innych należą nowotwory:

• odbytu,
• sromu,
• pochwy,
• prącia,
• gardła,
• migdałów,
• krtani.

Rodzaje szczepionki

W krajach, w których szczepienie przeciwko HPV stosuje się powszechnie częstość występowania raka szyjki macicy maleje nawet o połowę. Szczepionka chroni przed najgroźniejszymi typami wirusa. W Polsce dostępne są 3 rodzaje szczepionek:

• szczepionka 2 walentna (Cervarix) – chroni przed typami wirusów HPV 16 i 18, którymi zakażenie najczęściej wpływa na zwiększenie ryzyka rozwoju nowotworu szyjki macicy;
• szczepionka 4 walentna (Silgard) – zabezpiecza przed typami wirusa HPV 16, HPV 18, HPV 6 i HPV 11, chroni przed rakiem szyjki macicy i rozwojem kłykcin kończystych (brodawki okolic intymnych);
• szczepionka 9 walentna (Gardasil 9) – zapewnia jeszcze szerszą ochronę przed typami wirusa HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58.

Określenie „X – walentna” informuje o tym przed iloma typami wirusów chroni dany preparat. Szczepionki składają się z białkowych cząsteczek otoczki wirusa, które wystarczają do wytworzenia odporności organizmu.

Skuteczność szczepionki przeciwko rakowi szyjki macicy jest bardzo wysoka i wynosi od 90 do 96%.  Szczepienie nie chroni jednak przed wszystkimi typami wirusa HPV. Po jego podaniu wciąż możliwe jest zakażenie łagodniejszymi typami odpowiedzialnymi np. za brodawki na stopach.

W jakim wieku szczepić przeciwko HPV?

Szczepionka przeciwko rakowi szyjki macicy nie jest obowiązkowa, ale jest zalecana. Wszystkie rodzaje szczepionek przeciwko HPV przeznaczone są do podawania powyżej 9 roku życia. Najwyższą skuteczność uzyskuje się, gdy szczepienie ma miejsce przed zakażeniem HPV. W praktyce szczepić należy dziewczęta przed rozpoczęciem życia seksualnego.

Ważne, by wiedzieć, że szczepić można także chłopców, którzy również narażeni są na rakotwórcze działanie wirusa HPV.

Kobiety i mężczyźni po inicjacji seksualnej potencjalnie mogą być nosicielami wirusa, ale szczepienie także można wykonywać.

„Warto szczepić także po rozpoczęciu życia seksualnego. Po pierwsze dlatego, że rozpoczęcie współżycia nie jest równoznaczne z zarażeniem. Dlatego szczepionka może być skuteczna także w tej grupie, zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn” – stwierdza Aleksander Biesiada autor bloga lekarzrodzinny.blog.

Dodatkowo szczepienie zaleca się:

• mężczyznom utrzymującym stosunki homoseksualne,
• osobom zarażonym wirusem HIV.

Przeważnie stosowane są 3 dawki szczepienia podane w schemacie 0-2-6 miesięcy. Jednak schemat ten w zależności od momentu, w którym wykonywane jest szczepienie może się różnić. Preparat podawany jest domięśniowo. Nie stosuje się dawek przypominających.

„W długoterminowym badaniu wykazano statystycznie długotrwałą ochronę utrzymującą się przez 10 lat. Badania nadal trwają, ale w chwili obecnej  nie ma wskazań do doszczepiania” – dodaje Aleksander Biesiada.

Cena szczepionki na raka szyjki macicy

Szczepionka przeciwko rakowi szyjki macicy nie jest refundowana.  Cena pojedynczej dawki szczepionki to około 400 – 500 zł. Cały cykl szczepień to koszt około 1200-1500 zł.

Coraz częściej jednak uruchamiane są programy darmowych szczepień przeciwko HPV finansowane z budżetów miast. Warto sprawdzić, czy jest taka możliwość w twojej okolicy.

Kto nie powinien się szczepić?

Szczepienie nie jest zalecane dziewczętom poniżej 9 roku życia. Preparatu nie mogą także przyjmować osoby uczulone na którykolwiek składnik szczepionki. Nie zaleca się szczepienia kobietom w ciąży i karmiącym piersią.

Tak, jak w przypadku innych szczepień szczepionki przeciw HPV nie podaje się w czasie aktywnej infekcji wirusowej/bakteryjnej lub w czasie zaostrzenia choroby przewlekłej.

Skutki uboczne

Do najczęściej występujących działań niepożądanych szczepienia należą bolesność w miejscu ukłucia, lekkie zaczerwienienie i obrzęk. Mogą także pojawić się bóle głowy, stan podgorączkowy czy gorączka, uczucie rozbicia, bolesność stawów. Do rzadziej pojawiających się skutków ubocznych należą:

• objawy ze strony układu pokarmowego (nudności, biegunka);
• objawy skórne (świąd, pokrzywka, rumień).

Jeśli zauważysz u siebie którykolwiek z wymienionych objawów skontaktuj się z lekarzem rodzinnym.

Bardzo ważne jest, by pamiętać, że szczepienie przeciwko HPV nie zwalnia z regularnych, profilaktycznych kontroli ginekologicznych połączonych w wykonywaniem cytologii. Nie pozwól, by szczepienie uśpiło twoją czujność.