Szpotawe kolana. Leczenie i ćwiczenia korygujące wady kończyn dolnych

Szpotawe kolana to wada postawy dotycząca odchyleń osi uda względem podudzia tworząca kąt rozwarty do wewnątrz. Szpotawość kolan u dzieci obserwuje się jako fizjologiczne ustawienie nóg do ok. trzeciego roku życia, z kolei szpotawość kolan u dorosłych to najczęściej wynik patologii organizmu.

Charakterystyczną cechą jest układ nóg przypominający kształtem literę „O”, która może powstać na skutek szybkiego rozwoju układu ruchu, przeciążeń kostno-mięśniowych bądź jako następstwo przewlekłych chorób. Ćwiczenia na kolana szpotawe to jedna z metod prostowania nóg i jednocześnie sposób zapobiegania powstania powikłań wynikających z wady postawy.

Fizjologiczna szpotawość kolan

Kolana koślawe i szpotawe to najczęściej występujące wady postawy wieku dziecięcego. Od niemowlęctwa obserwuje się u dziecka fizjologiczną szpotawość kończyn dolnych. Jest to zjawisko związane z życiem płodowym, w którym elastyczny układ ruchu dostosowany był do specyficznego ułożenia ciała w macicy. Po narodzinach efekt szpotawości obserwuje się do czasu rozpoczęcia nauki chodzenia – wówczas rozwija się koślawość. Zmieniająca się biodynamika ruchu ma na celu przystosowanie człowieka do utrzymania i poruszania się w pionowej pozycji.

Jak wyglądają kolana szpotawe?

Przetrwałe kolana szpotawe lub ukształtowane w życiu dorosłym na skutek różnych czynników np. chorobowych, to patologiczne ustawienie osi podudzia względem osi uda pod kątem otwartym do wewnątrz, charakteryzująca się wygięciem trzonów kości udowej i kości podudzia na zewnątrz, przypominając kształt litery „O”. Kolana szpotawe u dzieci i dorosłych to wada, którą określa wielkość odchylenia od siebie powierzchni przyśrodkowych stawów kolanowych mierzona w stopniach lub centymetrach przy złączonych stopach. Aby nie doprowadzić do postępu deformacji kończyn dolnych, zaleca się odpowiednie leczenie, ze szczególną uwagą na fizjoterapię kolan szpotawych ukierunkowaną bezpośrednio na przyczyny i objawowo na zmiany strukturalne nóg.

Szpotawość kolan u dzieci może rozwinąć się na skutek zbyt wczesnego rozpoczęcia chodzenia, gdy układ ruchu i struktury stawowe kolan nie są wystarczająco przygotowane i wytrzymałe na obciążenia oraz dynamiczną pracę siłową. Wada może rozwinąć się również w przebiegu chorób i zaburzeń, np. wad wrodzonych związanych z osłabieniem mięśni, więzadeł i tkanki kostnej, uwarunkowań genetycznych, krzywicy, nadwagi, otyłości, nieprawidłowego zrostu po złamaniach kości nóg lub stanowić powikłanie innych wad postawy, np. płaskostopia. Z kolei kolana szpotawe u dorosłych to efekt przetrwałej wady z dzieciństwa bądź następstwo przewlekłych chorób.

Leczenie szpotawości kolan

Najbardziej powszechne metody wykorzystywane w procesie leczenia szpotawości kolan to m.in.: fizjoterapia szpotawych kolan oraz operacje chirurgiczne. Fizjoterapia uwzględnia przede wszystkim:

• zaopatrzenie ortopedyczne, jak profilowane buty i wkładki profilujące sklepienia i ustawienie stopy podwyższające boczne krawędzie stóp, co wpływa na zmianę sposobu obciążania stref wzrostowych szpotawych kolan, czyli hamowanie wzrostu siły struktur stawu po przyśrodkowych stronach stawów kolanowych z automatycznym wzmacnianiem bocznych powierzchni,
• fizykoterapia jako przygotowanie przed zabiegami i utrwalenie wypracowanych efektów; działa rozluźniająco na napięte tkanki i wzmacnia nadmiernie rozluźnione,
• osteotomia kolana szpotawego, czyli operacja chirurgiczna wykonywana w zaawansowanych stadiach szpotawości kolan polegająca na rekonstrukcji struktur stawu i ustawieniu jego elementów w odpowiednim ułożeniu dla przywrócenia prawidłowej osi kończyny i mechaniki ruchu,
• kinesiotaping szpotawych kolan,
• dieta bogata w wapń, witaminę D i kolagen,
• ćwiczenia na szpotawość kolan, tzw. gimnastykę korekcyjną, która ma na celu rozciągnięcie przykurczonych struktur kolan po wewnętrznej stronie powierzchni stawów i wzmocnienie zbyt rozciągniętych, czyli dotyczących powierzchni bocznych.

Przykładowe ćwiczenia na szpotawe kolana dla dzieci i dorosłych:

• leżenie tyłem, ręce wzdłuż tułowia, między stopami piłka lekarska; unoszenie nóg z piłką nad matę i opuszczanie,
• leżenie tyłem, ręce wzdłuż tułowia; nożyce poziome nad matą,
• siad ugięty podparty, nogi zgięte w kolanach, stopy na szerokość bioder; naprzemienne skręcanie ugiętych kończyn dolnych do wewnątrz,
• siad ugięty, nogi zgięte w kolanach, między kolanami piłka lekarska; ściskanie piłki kolanami,
• pozycja do przysiadu; półprzysiad ze zbliżeniem do siebie kolan.

Polecaną pozycją wyjściową do ćwiczeń wyższych jest siad klęczny ze złączonymi kolanami i stopami na zewnątrz. Z kolei niewskazany jest siad skrzyżny.