Szyjka macicy – jak jest zbudowana i jakie role odgrywa? 

Szyjka macicy (łac. Cervix uteri), niewielki, ale niezwykle ważny element żeńskiego układu rozrodczego, pełni rolę strażnika zdrowia i płodności każdej kobiety. To ona decyduje o tym, kiedy droga do macicy jest otwarta, a kiedy zamknięta, co ma kluczowe znaczenie nie tylko podczas miesiączkowania, ale przede wszystkim w trakcie ciąży. 

Budowa szyjki macicy 

Szyjka macicy (łac. Cervix uteri) łączy dolny odcinek macicy z pochwą. Pełni funkcje ochronne oraz wspomaga procesy reprodukcyjne. Zbudowana jest z tkanki mięśniowej, a jej wewnętrzną część pokrywa specjalny nabłonek, który zmienia się w zależności od faz cyklu miesiączkowego. 

Główną część stanowi kanał szyjki macicy, pokryty nabłonkiem gruczołowym produkującym śluzowatą wydzielinę. Śluz odgrywa natomiast kluczową rolę w regulacji dostępu plemników do macicy. Jego konsystencja zmienia się w trakcie cyklu – w okresie okołoowulacyjnym staje się bardziej płynny, co ułatwia męskim gametom dotarcie do jajeczka. 

Zewnętrzna część szyjki macicy, zwana też pochwową, jest widoczna podczas badania ginekologicznego i pozwala na ocenę stanu zdrowia szyjki. Zmiany w jej wyglądzie wskazują na różne stany patologiczne, w tym infekcje. Szyjkę zabezpiecza też tzw. strefa przejściowa, gdzie nabłonek płaski łączy się z nabłonkiem gruczołowym. To właśnie tu najczęściej dochodzi do rozwoju zmian przednowotworowych i nowotworowych, co czyni ją kluczowym obszarem podczas przesiewowych badań cytologicznych. 

Jak wygląda szyjka macicy w ciąży? 

Szyjka macicy odpowiada za to, by ciąża przebiegała bezpiecznie aż do porodu. Już od pierwszych tygodni staje się bardziej elastyczna – to zasługa hormonów, takich jak progesteron i estrogen. Barwa ulega wtedy zasinieniu, a długość powinna wynosić minimum 3 cm. Monitoring długości szyjki to standardowa procedura. Dlaczego? Ponieważ jej skracanie się może być sygnałem nadchodzącego porodu, a jeśli dzieje się to zbyt wcześnie, pojawia się ryzyko porodu przedwczesnego. 

Nieodłącznym elementem ciąży jest też czop śluzowy, to zbita struktura śluzowa, wypełniająca kanał szyjki macicy. Jej głównym zadaniem jest ochrona macicy przed dostaniem się do niej bakterii i innych patogenów z pochwy. Odejście czopa śluzowego zwykle następuje w ostatnich tygodniach ciąży lub na początku porodu. 

Jakie badania szyjki macicy warto wykonać? 

Nie można przecenić znaczenia regularnych badań szyjki macicy. Są one fundamentem profilaktyki i wczesnego wykrywania problemów, które mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jakie badania są niezbędne i co każda kobieta powinna o nich wiedzieć? 

Cytologia, czyli profilaktyka nowotworowa 

Cytologia jest pierwszą linią obrony przed rakiem szyjki macicy. Wykonuje się ją poprzez pobranie próbki komórek z tarczy szyjki, które następnie są analizowane pod mikroskopem. Ministerstwo Zdrowia zaleca wykonanie badania cytologicznego każdej kobiecie od 21. roku życia raz na 3 lata, chyba że lekarz zdecyduje inaczej na podstawie indywidualnej oceny ryzyka. 

Kolposkopia – szyjka macicy pod mikroskopem 

Kolposkopia to badanie, dzięki któremu lekarz może przyjrzeć się szyjce macicy w dużym powiększeniu. Używa do tego kolposkopu, czyli urządzenia działającego na podobnej zasadzie co mikroskop. Jest to szczególnie ważny element diagnostyki, kiedy wyniki cytologii są niepokojące. Kolposkopia wykrywa zmiany, które nie są jeszcze widoczne gołym okiem, a mogą wymagać interwencji. Jeśli badanie wykazuje nieprawidłowości, specjalista od razu wykonuje biopsję, czyli pobiera fragment tkanki do badania histopatologicznego. 

Test na obecność wirusa HPV (wirusa brodawczaka ludzkiego) 

Infekcja HPV jest najczęstszą przyczyną raka szyjki macicy. Polska włączyła szczepienia przeciwko HPV do programu zdrowotnego dla młodych dziewcząt, ale testowanie starszych kobiet nadal jest ważne, ponieważ pozwala na wczesne wykrycie zakażenia onkogennymi typami wirusa. 

Choroby szyjki macicy – co warto wiedzieć? 

Szyjka macicy jest narażona na choroby, które mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia kobiet. Właśnie dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie jej stanu, co umożliwia wczesne wykrycie i skuteczne leczenie potencjalnych zagrożeń. Oto najczęstsze choroby, które mogą rozwinąć się w szyjce macicy. 

Zakażenia wirusowe i bakteryjne 

Infekcje spowodowane przez wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) mogą powodować rozwój zmian przednowotworowych i nowotworowych. Inne zakażenia, takie jak chlamydia czy rzeżączka, prowadzą do stanów zapalnych i komplikacji w ciąży. 

Zmiany przednowotworowe 

Nieprawidłowe komórki na szyjce macicy, które mogą przekształcić się w raka, są wykrywane w badaniach cytologicznych. W zależności od stopnia zaawansowania, leczenie obejmuje obserwację, krioterapię czy konizację (LEEP – ang. loop electrosurgical excision procedure, czyli usunięcie fragmentu szyjki za pomocą pętli elektrycznej). 

Rak szyjki macicy 

Rak szyjki macicy to jedna z najpoważniejszych chorób omawianej struktury. Wczesne wykrycie znacznie zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Terapia przeciwnowotworowa może obejmować chirurgię, radioterapię, chemioterapię lub kombinacje tych metod. 

Ektopia szyjki macicy 

Ektopia to stan, w którym komórki wyściełające kanał szyjki macicy znajdują się na zewnętrznej powierzchni jej tarczy. Choć zazwyczaj jest łagodny, może prowadzić do zwiększonej produkcji śluzu i być przyczyną krwawień po stosunku. 

Bibliografia: 

1. https://my.clevelandclinic.org/health/body/23279-cervix [dostęp 09.05.2024]. 
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557582/ [dostęp 09.05.2024]. 
3. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/pregnancy-week-by-week/expert-answers/cervical-length/faq-20058357 [dostęp 09.05.2024]. 
4. Prendiville W., Sankaranarayanan R., Anatomy of the uterine cervix and the transformation zone, Colposcopy and Treatment of Cervical Precancer, International Agency for Research on Cancer 2017, 45(2).