Jak działa tabletka dzień po? Poznaj antykoncepcję awaryjną

Antykoncepcja awaryjna stosowana jest w celu zmniejszenia ryzyka zajścia w ciążę po stosunku seksualnym. Wskazaniem do jej przyjęcia jest seks bez zabezpieczenia lub sytuacje, które mogły osłabić zastosowaną metodę antykoncepcji. Czy tabletka dzień po jest bezpieczna? Jaki lekarz może ją przepisać?

Jak działają tabletki dzień po?

Antykoncepcja awaryjna działa poprzez utrudnienie lub całkowite zablokowanie połączenia komórki jajowej z plemnikiem. W tym celu tabletki dzień po opóźniają owulację, a także zakłócają przemieszczanie się plemników w drogach rodnych kobiety. Co ważne, antykoncepcja awaryjna nie działa poronnie. Jeśli do zagnieżdżenia się zarodka w wyściółce macicy doszło przed jej przyjęciem, nie wpłynie ona na jego żywotność i nie przerwie ciąży. 

Ze względu na swoje działanie, tabletka dzień po jest skuteczna tylko w określonym czasie od stosunku. Jeśli zostanie przyjęta zbyt późno, nie zapobiegnie ciąży. W jakich sytuacjach możesz sięgnąć po antykoncepcję awaryjną? Oczywistym wskazaniem jest seks bez zabezpieczenia, jednak czasem i regularnie stosowane metody antykoncepcji mogą zawieść, przez co ryzyko zajścia w ciążę rośnie. Do takich sytuacji zalicza się np. pęknięta prezerwatywa, pominięta tabletka hormonalna czy odklejony plaster antykoncepcyjny. 

Rodzaje tabletek dzień po – czym się od siebie różnią?

Tabletki dzień po mogą zawierać dwa składniki: 

• octan uliprystalu w dawce 30 mg – modyfikuje aktywność hormonu płciowego, progesteronu, przez co opóźnia owulację, 
• lewonorgestrel w dawce 1,5 mg – hamuje wzrost hormonu luteinizującego (LH), który odpowiada za rozpoczęcie owulacji. 

Badania nad pełnym poznaniem mechanizmów stojących za działaniem powyższych leków trwają. Wykazano, że obie substancje dodatkowo zakłócają przemieszczanie się plemników w drogach rodnych kobiety, np. poprzez zagęszczenie śluzu szyjkowego. Która tabletka dzień po jest lepsza? Uliprystal blokuje owulację niezależnie od fazy cyklu miesiączkowego, w której został przyjęty. Potrafi zahamować ją nawet tuż przed wyrzutem hormonu LH, który ją zapoczątkowuje. Z kolei lewonorgestrel najwyższą skuteczność wykazuje w pierwszej połowie cyklu, do 2. dni przed owulacją.  

Co jeszcze różni powyższe tabletki dzień po? Cena, która w przypadku octanu uliprystalu wynosi ok. 100-120 zł. Natomiast za lewonorgestrel trzeba zapłacić ok. 40-50 zł. Do tego pamiętaj, że nie kupisz tabletki dzień po bez recepty. Dlatego trzeba jeszcze doliczyć koszty jej wystawienia, zazwyczaj na wizycie prywatnej ze względu na niewielkie okno czasowe. 

Kto może wypisać tabletkę dzień po? Zwykle robi to ginekolog, który przy okazji wyjaśni ci szczegóły dotyczące jej zastosowania i odpowie na twoje pytania. Jednak każdy lekarz, nawet rodzinny, może przepisać tabletkę dzień po. Recepta jest do zdobycia także online – jej wystawienie poprzedzone będzie formularzem zastępującym wywiad medyczny. 

Jak i kiedy można wziąć tabletkę dzień po?

Preparaty z lewonorgestrelem są skuteczne do 72. godzin (czyli 3 dni) po stosunku. Z kolei uliprystal zadziała zastosowany do 120. godzin (5 dni) po seksie. Im wcześniej przyjmiesz tabletkę dzień po, tym bardziej będzie skuteczna. Możesz zażyć ją o dowolnej porze dnia i niezależnie od posiłku. Uważaj na ewentualne wymioty po zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej. Jeśli wystąpią w ciągu 3. godzin od zażycia tabletki, istnieje duże ryzyko, że substancja czynna się nie wchłonęła. Trzeba wtedy powtórzyć dawkę. 

Pamiętaj, że tabletka dzień po nie powinna być stosowana często, a jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Nie może zastąpić klasycznych metod antykoncepcji hormonalnej. Nie zaleca się stosowania jej więcej niż raz w trakcie cyklu, bo może to rozregulować gospodarkę hormonalną. Miej także na uwadze, że działanie tabletek dzień po może być słabsze u kobiet, które borykają się z nadwagą lub otyłością. Oprócz tego, skuteczność antykoncepcji awaryjnej zmniejszają m.in.: 

• dziurawiec, 
• niektóre leki, np. przeciwpadaczkowe, 
• leki obniżające kwaśność żołądka, np. omeprazol, 
• niektóre antybiotyki, np. rifampicyna. 

Jak pogodzić antykoncepcję awaryjną z dotychczas stosowanymi metodami? Jeśli zastosowałaś octan uliprystalu, odczekaj co najmniej 5 dni, zanim powrócisz do regularnej antykoncepcji hormonalnej. Najnowsze badania wykazują, że substancja ta osłabia jej działanie i zwiększa ryzyko skutków ubocznych. W tym czasie stosuj inną metodę zapobiegania ciąży, np. prezerwatywę. W przypadku lewonorgestrelu następną dawkę dotychczasowej antykoncepcji przyjmij do 12. godzin od zastosowania tabletki dzień po. Dodatkowo niezależnie od substancji warto wspomóc się dodatkowym zabezpieczeniem aż do rozpoczęcia kolejnego cyklu miesiączkowego. 

Czy tabletka dzień po jest bezpieczna?

Chociaż tabletki dzień po mogą wywołać działania niepożądane, zwykle są one łagodne i szybko ustępują. Preparaty te nie zwiększają też ryzyka poronienia czy ciąży pozamacicznej. Ponadto lewonorgestrel może być stosowany u kobiet karmiących piersią, jednak trzeba zachować 8 godzin odstępu pomiędzy zażyciem tabletki dzień po a następnym karmieniem. W przypadku octanu uliprystalu nie wolno karmić piersią przez tydzień po jego zastosowaniu. 

Przeciwwskazaniem do przyjęcia antykoncepcji awaryjnej jest podejrzenie ciąży, np. obecność charakterystycznych objawów czy opóźnienie miesiączki. Oprócz tego nie należy jej stosować w przypadku ciężkiej astmy, poważnych zaburzeń pracy wątroby i przyjmowania doustnych leków sterydowych. Nie ma za to bezpośredniej interakcji pomiędzy tabletką dzień po a alkoholem. Uważaj jedynie, żeby jego nadmierne spożycie nie wywołało wymiotów. 

Tabletka dzień po – skutki uboczne

Jak każdy lek, tabletka dzień po może wywołać skutki uboczne. Niektóre z nich pokrywają się z wczesnymi objawami ciąży. Dlatego, jeśli nie ustępują one po kilku dniach od zastosowania tabletki dzień po, a okres spóźnia się ponad tydzień, zgłoś się do lekarza i wykonaj test ciążowy. Skutki uboczne, jakich możesz się spodziewać, to m.in.: 

• ból głowy, 
• nudności, 
• ból brzucha, 
• zmęczenie, 
• zawroty głowy, 
• bóle mięśni, 
• wahania nastroju, 
• bolesne miesiączkowanie, 
• zaburzenia kolejnej miesiączki – może pojawić się wcześniej lub później. 

Gdzie kupić tabletki dzień po? Nie zamawiaj ich z niepewnych miejsc w internecie lub od osób prywatnych – często są wtedy droższe, a na dodatek nie wiadomo, czy nie trafisz na podróbkę. Ich jedynym bezpiecznym źródłem są apteki. Masz wtedy pewność, że były przechowywane zgodnie z zaleceniami producenta i zachowały pełną skuteczność. 

Bibliografia: 

1. https://www.nhs.uk/conditions/contraception/emergency-contraception/ [dostęp 15.12.2023]. 
2. Medard L. M., Ostrowska L., Antykoncepcja doraźna z użyciem lewonorgestrelu – skuteczność i mechanizm działania, Ginekologia Polska 2010, 81: 532-536. 
3. Rosato E., Farris M., Bastianelli C., Mechanism of action of ulipristal acetate for emergency contraception: a systematic review, Frontiers in pharmacology 2016, 6: 315. 
4. Tuszyński K. (red.), Problemy intymne kobiet. Infekcje, leki bez recepty i antykoncepcja, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Wydanie II, Kraków 2020.