Tabletki antykoncepcyjne a ciąża? Choć zdarza się to rzadko, może gruntownie zmienić nasze życiowe plany

99% – na tyle szacowana jest skuteczność doustnej antykoncepcji hormonalnej i na takie dane powołują się producenci większości preparatów przepisywanych obecnie przez lekarzy. To zapewnienie obwarowane jest jednak pewnymi warunkami, na które wiele kobiet zwraca mniejszą uwagę. Wyjaśniamy, kiedy może dojść do ciąży mimo stosowania tabletek, i rozwiewamy popularne mity.  

O tym, że nie powinno się ślepo wierzyć w statystyki, na własnym przykładzie przekonała się Ewa, dla której wiadomość o ciąży w czasie zażywania tabletek antykoncepcyjnych była szokiem. „Kiedy ochłonęłam i przeanalizowałam ten wyjątkowy cykl, doszłam do wniosku, że to 'cudowne poczęcie’ zawdzięczam tylko sobie” – mówi.

Przyczyną zaniedbania antykoncepcji było u niej zwykłe zapominalstwo. Ewa nie zabrała blistra na weekend. Kiedy po trzech dniach wróciła do tabletek, zgodnie z zaleceniami z ulotki informacyjnej powinna była nie kontynuować zażywania tabletek z rozpoczętej serii, ale rozpocząć nowe opakowanie, dodatkowo także zabezpieczać się innymi metodami. Nie zrobiła ani jednego, ani drugiego. Na szczęście ciąża, choć nieplanowana, okazała się „strzałem w dziesiątkę” – jej synek ma już 3 lata i jest oczkiem w głowie całej rodziny.

Regularność zażywania tabletek antykoncepcyjnych to podstawa

Jak piszą eksperci w zaleceniach dotyczących przyczyn braku skuteczności antykoncepcji hormonalnej, taka sytuacja jest dość powszechna. „Od 20 do 23% kobiet stosujących doustną antykoncepcję hormonalną zapomina o przyjęciu dwóch lub więcej tabletek na cykl. Natomiast do pomijania jednej tabletki na cykl przyznaje się niemal co druga użytkowniczka doustnej antykoncepcji hormonalnej” – czytamy w raporcie. (1)

Tymczasem schemat postępowania w przypadku, kiedy zapomnimy o tabletce, jest precyzyjnie określony:

• Do 12 godzin zażywa się zapomnianą tabletkę.
• Powyżej 12 godzin – zażywa się zapomnianą tabletkę razem z następną, czyli następnego dnia.
• Kiedy nie zażyjemy tabletek przez dwa dni w 1 i 2 tygodniu cyklu, zażywa się po 2 tabletki przez dwa dni i stosuje dodatkowe zabezpieczenie.
• Gdy zapomnimy o 2 tabletkach w 3. tygodniu zażywania, zaczynamy nowe opakowanie i przez tydzień stosujemy zabezpieczenie.
• Podobny schemat stosuje się w każdym przypadku, kiedy przerwa w zażywaniu tabletek antykoncepcyjnych przekracza 3 dni.

Tabletki antykoncepcyjne skonstruowane są tak, by w jak najlepszym stopniu odpowiadać na potrzeby cyklu pacjentki. Także schemat ich zażywania jest indywidualnie dobierany przez lekarza i powinien być realizowany zgodnie z jego wytycznymi.

W kolejnych tygodniach brania tabletek poziom hormonów jest inny. Dobrze obrazują to badania przeprowadzone przez zespół prof. Rogera Piersona z uniwersytetu Saskatoon w Kanadzie. Naukowcy sprawdzali, jakie jest bezpieczeństwo antykoncepcyjne w stosowaniu tabletek i plastra, kiedy nie zażyje się trzech tabletek. Jak się okazało, podczas badania po tych trzech dniach średnica największego pęcherzyka jajnikowego wynosiła aż 15 mm! (2) To pokazuje, jak bardzo wrażliwy na zmiany w poziomie hormonów jest organizm kobiety i jak ważna jest terminowość i dokładność w stosowaniu antykoncepcji hormonalnej.

Szczególnie niepokojąca jest sytuacja, kiedy zapomni się o zażyciu tabletki kilka razy w jednym cyklu. Zaburza to bardzo równowagę hormonalną organizmu i, zdaniem ginekologów, właśnie te kobiety częściej zachodzą w ciążę mimo antykoncepcji.

Co osłabia działanie antykoncepcji

Przyjmowane o stałej porze tabletki minimalizują możliwość zajścia w ciążę o 99%, ale w sytuacji, kiedy zażywamy je dokładnie tak, jak zlecił lekarz i w dokładnie takich samych warunkach każdego dnia. Dobrze jednak wiemy, jak trudno jest dopełnić tych zaleceń. A życie nie składa się przecież z identycznych dni i przewidywalnych scenariuszy. Może nam się przydarzyć choćby infekcja. Według niektórych szacunków nawet do 14 proc. „wpadek” na tabletkach może być związanych z sezonową chorobą i przyjmowaniem antybiotyków.

W świetle najnowszych badań jedyną grupą antybiotyków, w przypadku której dowiedziono bezpośredniego wpływu na skuteczność antykoncepcji, są ryfamycyny (ryfampicyna, ryfabutyna, ryfaksymina). To antybiotyki, które nie stosowane powszechnie, ponieważ służą do leczenia gruźlicy. Natomiast zdania co do wpływu pozostałych antybiotyków na skuteczność antykoncepcji hormonalnej są podzielone. Nie znajdziemy w ich ulotkach informacji o ich ewentualnym wpływie na działanie tabletek antykoncepcyjnych, ale na pewno warto podczas infekcji zachować większą czujność i stosować dodatkowe zabezpieczenie. Również dlatego, że zarówno infekcja jak i antybiotykoterapia mogą się wiązać z przykrymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, chociażby biegunką. A ta jak najbardziej może mieć już wpływ na skuteczność hormonalnego zabezpieczenia.

Działanie hormonów mogą zaburzać także inne leki: przeczyszczające, przeciwgrzybicze, stosowane  w padaczce czy depresji. Dlatego warto dokładnie zapoznać się z ulotką informacyjną.

Problematyczne jest też oczywiście zatrucie z biegunką czy wymiotami. „W największej spośród dotychczas wykonanych analiz przyczyn niepowodzeń DAH (doustnej terapii hormonalnej), obejmującej 1634 przypadki zajścia w ciążę pomimo stosowania tabletki, wykazano, że w 14% spośród tych przypadków ciąża nie była wynikiem błędów użytkowniczki. Co piąty przypadek ciąży pomimo stosowania DAH był wynikiem antybiotykoterapii, a co dziesiąty miał związek z biegunką lub wymiotami” – piszą Eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w swojej rekomendacji dotyczącej przyczyn braku skuteczności antykoncepcji hormonalnej. (3) Jeśli zdarzy się nam taka sytuacja, powinnyśmy z góry założyć, że ochrona antykoncepcyjna jest zagrożona i niezależnie od tabletek stosować inne zabezpieczenie, np. prezerwatywę.

Nie wszyscy wiedzą, że działanie antykoncepcji hormonalnej mogą także zaburzać niektóre zioła, choćby stosowany w preparatach mających poprawić obniżony nastrój dziurawiec, senes i babka płesznik – składniki preparatów poprawiających trawienie, lukrecja używana niekiedy w profilaktyce alergii czy pluskwica groniasta – roślina polecana do łagodzenia objawów peri- i postmenopauzy. Ze stosowaniem ziół jest oczywiście tak, że szkodliwe działanie mogą wywołać duże ich ilości, nigdy jednak nie będziemy wiedzieć, jak metabolizuje je nasz organizm. Żelazną zasadą powinno więc być powiadomienie ginekologa w przypadku stosowania tych ziół i zastosowanie się do jego rekomendacji.

Ryzyko ciąży a kwas foliowy

U kobiet w wieku prokreacyjnym, kiedy nawet przy dobrze dobranej antykoncepcji ryzyka zajścia w ciążę nie można wykluczyć, szczególne znaczenie ma kwas foliowy, czyli witamina B9. Odgrywa ona ważną rolę na etapie pierwszych podziałów komórki zaraz po zapłodnieniu, jest niezwykle ważna w profilaktyce występowania wad cewy nerwowej – zawiązku mózgu i rdzenia kręgowego dziecka. Mało kobiet ma świadomość, że do zamknięcia tej ważnej struktury dochodzi już między 22. a 28. dniem od zapłodnienia – na tym początkowych etapie rozwojowym płodu ciąża często pozostaje jeszcze nierozpoznana. Dlatego, Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca suplementację kwasem foliowym min. 400 µg dziennie wszystkim kobietom w okresie prokreacyjnym, co najmniej 3 miesiące przed zajściem w ciążę. [3] Należy pamiętać, że aktywna seksualnie kobieta nigdy nie może wykluczyć macierzyństwa i powinna zadbać o podaż folianów w swojej diecie.

Na marginesie, o suplementacji kwasu foliowego powinno się pamiętać nie tylko w czasie planowania i przebiegu ciąży, ale także w wielu innych sytuacjach życiowych. Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B9 mają np. palacze, jego poziom powinni kontrolować ludzie nadużywający alkohol, dzieci i seniorzy.

Tabletki antykoncepcyjne i ciąża – powszechne mity

Ciąża w czasie antykoncepcji hormonalnej jest oczywiście ogromnym zaskoczeniem, często jednak dominującą emocją będzie strach o to, czy nieświadome branie tabletek już po zapłodnieniu nie wpłynie na życie i zdrowie płodu. Tym bardziej, że połączenie „tabletki antykoncepcyjne a ciąża” jest bohaterem licznych mitów. Choćby takiego, że przyjmowanie hormonów może spowodować problemy z donoszeniem ciąży czy wpłynąć na płodność w przyszłości. Stosowane obecnie preparaty najnowszych generacji do minimum zmniejszają to ryzyko. Nie ma też ewidentnych naukowych dowodów potwierdzających przypuszczenie, że pigułki przyczyniają się do wystąpienia wad płodu.

Ciąża na tabletkach – i co dalej?

Na pewno, jeśli podejrzewamy ciążę, należy jak najszybciej wykonać tekst ciążowy, oznaczyć stężenie beta-HCG i koniecznie skonsultować się z ginekologiem. Jeśli potwierdzi nasze podejrzenia, należy natychmiast odstawić tabletki. Kluczowa jest wizyta u lekarza, ponieważ pod wpływem hormonów wyniki tekstu ciążowego mogą być zaburzone. Warto też zachować spokój, ponieważ takie sytuacje nie są wcale marginalne i nie jest tak, a przynajmniej nie pokazują tego jednoznacznie badania, by kilka/kilkanaście tabletek antykoncepcyjnych mogło wpłynąć negatywnie na dziecko.

Co może wzbudzić podejrzenie, że mimo brania tabletek jesteśmy w ciąży? Objawy wczesnej ciąży na tabletkach i bez tabletek będą podobne. Należą do nich: senność i zmęczenie, wrażliwość na zapachy, nudności i wymioty, ból i tkliwość piersi, zmiany nastroju. Wiele kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną z obawą analizuje też opóźnienie krwawienia czy plamienia wywołane zakończeniem cyklu brania pigułek. Warto jednak pamiętać, że i bez ciąży moment ten może nadejść w innym dniu.