Tabletki antykoncepcyjne – popularna metoda kontroli urodzeń

Czy wiesz, że tabletki antykoncepcyjne to nie tylko kontrola płodności? Wykorzystuje się je także do zmniejszania bólu menstruacyjnego, łagodzenia trądziku czy objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Pomagają też wyrównać nieregularne lub zbyt obfite miesiączki, jednak najczęściej stosuje się je oczywiście do zapobiegania niechcianej ciąży. Jaka jest skuteczność oraz skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych?

Jak działają tabletki antykoncepcyjne?

Tabletki antykoncepcyjne zawierają syntetyczne pochodne hormonów – progestagenu lub estrogenu. Uniemożliwiają zapłodnienie poprzez:

• hamowanie uwalniania hormonów wywołujących owulację,
• zagęszczanie śluzu w drogach rodnych, co blokuje plemniki,
• spowalnianie ruchów jajowodów oraz zmniejszanie grubości ściany macicy, przez co komórka jajowa wędruje wolniej i ma mniejsze szanse na zagnieżdżenie się.

Tabletki antykoncepcyjne – skuteczność

Czy tabletki antykoncepcyjne działają? Tak, na dodatek są jedną z najskuteczniejszych metod kontroli płodności. Określa to tzw. wskaźnik Pearla, czyli liczba ciąż na 100 kobiet w ciągu pierwszego roku stosowania danej metody. Przy prawidłowym zażywaniu tabletek antykoncepcyjnych wynosi on pomiędzy 0 a 1,26, a przy typowym stosowaniu – od 0 do 2,18. Dla porównania wskaźnik Pearla dla prezerwatywy wynosi 13.

Po jakim czasie działają tabletki antykoncepcyjne?

Gdy ginekolog wyjaśnia, kiedy zacząć brać tabletki antykoncepcyjne, zazwyczaj zaleca pierwszy dzień miesiączki. To pewne uproszczenie, które ułatwia ich stosowanie, ponieważ chronią wtedy od razu przed niechcianą ciążą. Możesz rozpocząć antykoncepcję w innym dniu, jednak w takiej sytuacji przez pierwszy tydzień musisz korzystać z dodatkowego zabezpieczenia podczas stosunku.

Co osłabia działanie tabletek antykoncepcyjnych?

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych jest najwyższa, jeśli są prawidłowo stosowane. Obniżają ją wymioty w ciągu 3-4 godzin po zażyciu tabletki oraz silna biegunka. Nie zachodzi żadna interakcja pomiędzy tabletkami antykoncepcyjnymi a alkoholem, ale niektóre leki mogą obniżać ich skuteczność, np.:

• leki przeciwpadaczkowe, np. karbamazepina, topiramat, okskarbazepina,
• witamina C w dawce ponad 1000 mg dziennie,
• niektóre antybiotyki, np. rifampicyna,
• ziele dziurawca – jest obecne w niektórych lekach na uspokojenie,
• leki przeczyszczające,
• niektóre leki na biegunkę, np. węgiel aktywowany, diosmektyt – hamują wchłanianie tabletek antykoncepcyjnych.

Jeśli stosujesz któreś z tych preparatów doraźnie, na czas kuracji korzystaj z dodatkowego zabezpieczenia. Jeżeli natomiast jesteś w stałym leczeniu, porozmawiaj z ginekologiem o innych metodach kontroli płodności. Wszystkie środki obniżające skuteczność tabletek antykoncepcyjnych są zawsze opisane w ulotce.

Rodzaje tabletek antykoncepcyjnych

Tabletki antykoncepcyjne mogą być jedno- lub dwuskładnikowe. Stosuje się je w cyklach o długości 28 dni. Jeśli zapomnisz o tabletce, sprawdź w ulotce, jak zachować się w takiej sytuacji. Zazwyczaj następną trzeba zażyć najszybciej, jak to możliwe, a kolejną o standardowej godzinie. Jeśli opóźnienie przekracza 12. godzin, zastosuj przez tydzień dodatkową metodę antykoncepcji.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe zawierają dwa hormony – progestagen i estrogen. W opakowaniu może być 21 tabletek i wtedy po ich wykorzystaniu trzeba zrobić 7 dni przerwy. Inne preparaty pakowane są po 28 tabletek, gdzie część z nich zawiera hormony, a pozostałe to placebo – są pozbawione substancji aktywnych. Takie rozwiązanie ułatwia prawidłowe dawkowanie, bo nie musisz pilnować przerwy, po prostu bierzesz lek codziennie.

Koniecznie przestrzegaj ściśle określonej i opisanej na blistrach kolejności. Niektóre tabletki mają dawki hormonów dopasowane do poszczególnych faz cyklu, więc różnią się między sobą zawartością. Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe przynoszą też dodatkowe korzyści, w tym:

• redukcję bólu menstruacyjnego,
• mniejszą obfitość miesiączek,
• złagodzenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego.

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe zawierają wyłącznie progestagen, dzięki czemu mogą być stosowane u kobiet, u których estrogeny są niewskazane. Niestety dają nieco mniejszą kontrolę nad krwawieniem – podczas ich stosowania zdarzają się nieregularne plamienia. Pakowane są po 28 sztuk. W niektórych lekach wszystkie tabletki w opakowaniu zawierają hormony, a w innych 24 są aktywne, a pozostałe 4 to placebo. Przyjmuje się codziennie bez żadnych przerw. Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe są wskazane dla kobiet:

• z predyspozycjami do zakrzepicy,
• w wieku nastoletnim,
• z chorobami przewlekłymi, np. nadciśnieniem czy cukrzycą,
• palących papierosy,
• w trakcie karmienia piersią.

Czy istnieją tabletki antykoncepcyjne dla mężczyzn?

Zgodnie z wiedzą medyczną na 2023 rok jedynymi metodami kontroli płodności dla mężczyzn są prezerwatywy oraz wazektomia, czyli podwiązanie nasieniowodów. Tabletki antykoncepcyjne dla mężczyzn to trudny temat. Kobieta w trakcie cyklu uwalnia zazwyczaj tylko jedną komórkę jajową, podczas gdy mężczyzna wytwarza ok. 1000 plemników na sekundę. Dlatego łatwiej jest kontrolować płodność u płci żeńskiej. Trwają jednak badania nad preparatami dla mężczyzn, które miałyby blokować produkcję nasienia lub upośledzać funkcje plemników.

Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne

Skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych to najczęściej ból głowy, tkliwość piersi, nudności i wymioty oraz wzdęcia. Dodatkowo estrogeny w tabletkach antykoncepcyjnych dwuskładnikowych nieznacznie zwiększają ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Jeśli zauważysz objawy zakrzepicy, natychmiast odstaw antykoncepcję i zgłoś się do lekarza. Należą do nich:

• zaczerwienienie i obrzęk nóg,
• ból podczas chodzenia,
• duszności i kaszel,
• silne bóle głowy.

A czy po tabletkach antykoncepcyjnych się tyje? Niestety taki efekt się zdarza. Odpowiadają za niego progestageny, więc jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne stwarzają większe ryzyko wzrostu masy ciała. Z kolei estrogeny zatrzymują wodę w organizmie, co również podnosi wagę. Problem może rozwiązać zmiana rodzaju tabletek.

Czasem w trakcie antykoncepcji może pojawić się krwawienie lub plamienie. Zwykle dzieje się to w ciągu pierwszych miesięcy, zanim organizm przyzwyczai się do zmian hormonalnych. Niekiedy krwawienie zdarza się przy długotrwałym stosowaniu. Jak zatrzymać plamienie przy tabletkach antykoncepcyjnych?

Jeśli pojawia się na początku, poczekaj kilka cykli, a powinno ustąpić samo. Jeżeli występuje po latach stosowania, może to oznaczać konieczność zmiany hormonów lub podniesienia ich dawek. Niezależnie od sytuacji, o krwawieniu zawsze warto powiedzieć lekarzowi. Inne potencjalne skutki uboczne tabletek antykoncepcyjnych to:

• zaburzenia snu,
• depresja,
• spadek libido,
• wzrost poziomu trójglicerydów,
• wahania nastroju,
• wzrost ciśnienia,
• nieznacznie zwiększone ryzyko raka piersi i szyjki macicy.

Kto nie powinien przyjmować tabletek antykoncepcyjnych?

Przeciwwskazania do przyjmowania doustnej antykoncepcji to:

• ciąża,
• wiek powyżej 35. lat i palenie papierosów – większe ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych,
• choroba zakrzepowo-zatorowa – aktywna lub przebyta oraz jej występowanie w rodzinie,
• niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych,
• nieuregulowane nadciśnienie tętnicze,
• nowotwory zależne od estrogenów, np. rak piersi,
• ciężka choroba wątroby.

Bezpiecznie odstawienie tabletek antykoncepcyjnych

Skontaktuj się z ginekologiem, który wytłumaczy ci, jak odstawić tabletki antykoncepcyjne prawidłowo. Ogólnie zaleca się dokończyć otwarte opakowanie i nie rozpoczynać kolejnego. Jeśli stosujesz tabletki od lat, możesz odczuć przejściowe skutki odstawienia, np.:

• zaburzenia cyklu miesiączkowego lub brak miesiączki,
• wahania nastroju,
• nasilone objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego,
• pogorszenie kondycji włosów i skóry.

Jak zaopatrzyć się w tabletki antykoncepcyjne? Bez recepty ani rusz

Tabletki antykoncepcyjne znacznie wpływają na pracę całego organizmu. Jak wszystkie leki, mogą wywołać też skutki uboczne, a ich przyjmowanie powinno odbywać się pod kontrolą lekarza. Żeby były skuteczne, muszą być stosowane w prawidłowy sposób. Dlatego dostępne są wyłącznie na receptę.

Pierwszy raz antykoncepcję przepisuje ginekolog. Poprzedza to odpowiednimi badaniami, które pomogą dobrać właściwą metodę. Później receptę na tabletki antykoncepcyjne może wypisać każdy lekarz, także rodzinny. Najlepiej weź od swojego ginekologa zaświadczenie, że przyjmujesz konkretny preparat. Takie potwierdzenie pomoże ci zdobyć receptę od innego lekarza.

A ile kosztują tabletki antykoncepcyjne? Cena oscyluje pomiędzy kilkanaście a kilkadziesiąt złotych. Preparaty dostępne od lat są zazwyczaj tańsze, a te nowocześniejsze kosztują więcej. Gdy wraz z ginekologiem będziesz wybierać tabletki antykoncepcyjne, cena również powinna zostać uwzględniona w rozmowie. W końcu będziesz kupować je co miesiąc przez długi czas.

Bibliografia:

1. https://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/family-planning/oral-contraceptives [dostęp 05.10.2023].
2. Stelmaszyk A., Domagała J., Dworacka M., Znaczenie składu hormonalnych środków antykoncepcyjnych dla ich skuteczności i tolerancji, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, 11(3): 121-128.
3. Tuszyński P. K. (red.), Problemy intymne kobiet. Infekcje, leki bez recepty i antykoncepcja, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2020.